Từ vườn nhà lên kệ siêu thị, từ chợ quê đến thương mại điện tử, sản phẩm Ổi Tân Yên  được công nhận OCOP 4 sao đã mở ra một tư duy mới ở Bắc Giang: làm nông là làm bằng chuẩn hóa.

Huyện Tân Yên - vùng trung du của Bắc Giang cũ (nay là xã Tân Yên, tỉnh Bắc Ninh) vốn quen thuộc với những triền đồi thoai thoải, đất pha cát và khí hậu ôn hòa. Chính sự kết hợp ấy tạo nên môi trường lý tưởng cho ổi lê Đài Loan (Trung Quốc) bén rễ và phát triển. Ban đầu, cây ổi chỉ được trồng xen trong vườn nhà, như một nguồn thu phụ, bán theo dạng hàng xá tại các chợ phiên.

Thế nhưng, mọi thứ bắt đầu thay đổi khi những vụ thu hoạch đầu tiên đem lại hiệu quả bất ngờ. Cây ổi ít sâu bệnh, chi phí thấp, cho quả đều và liên tục quanh năm. Hiệu quả kinh tế vượt trội khiến người dân nhìn lại giá trị của cây trồng tưởng như bình thường này.

Theo thống kê năm 2023, diện tích trồng ổi tại Tân Yên đã tăng lên 357 ha, tập trung ở các xã Phúc Hòa, Hợp Đức và thị trấn Cao Thượng. Việc hình thành vùng sản xuất tập trung giúp huyện chuyển đổi từ mô hình nhỏ lẻ sang tư duy sản xuất hàng hóa.

Nếu sự mở rộng diện tích chứng minh tiềm năng của cây ổi, thì chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) chính là cú hích giúp ổi Tân Yên bước sang một “chương mới” trong hành trình làm nông nghiệp.

Trước năm 2020, người dân vẫn canh tác theo thói quen cũ: trồng đến vụ thì cắt bán, không nhật ký sản xuất, không tiêu chuẩn chất lượng, cũng không ai nghĩ đến chuyện tem mác hay truy xuất nguồn gốc. Ổi tuy ngon, nhưng không có thương hiệu để cạnh tranh.

Năm 2020, khi Bắc Giang triển khai mạnh chương trình OCOP, Tân Yên lựa chọn ổi lê làm sản phẩm nông sản mũi nhọn để chuẩn hóa và phát triển thành hàng hóa. Chủ trương ấy không dừng ở văn bản: cán bộ nông nghiệp xuống tận vườn hướng dẫn, các lớp tập huấn được tổ chức ngay trên ruộng.

Người dân lần đầu tiếp cận những khái niệm vốn xa lạ với cách làm truyền thống: VietGAP, mã QR, truy xuất nguồn gốc, ghi nhật ký sản xuất. Từ chỗ “trồng theo kinh nghiệm”, bà con bắt đầu trồng theo tiêu chuẩn. Từ chỗ “bán tại chợ”, họ hướng tới tiêu thụ bằng hợp đồng và chuỗi liên kết.

Hai năm sau, những thay đổi ấy đã cho kết quả rõ ràng: Năm 2022, sản phẩm Ổi Tân Yên được công nhận OCOP 4 sao của tỉnh Bắc Giang, đánh dấu bước trưởng thành từ sản xuất nhỏ lẻ sang hàng hóa có thương hiệu.

Nếu OCOP giúp thay đổi tư duy sản xuất, thì hợp tác xã chính là cánh tay đưa sản phẩm ra thị trường. Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Quyên Phong được thành lập để tổ chức sản xuất theo chuỗi. Các hộ dân tham gia được hỗ trợ kỹ thuật, được cung cấp vật tư đồng bộ, được kiểm soát thu hoạch và phân loại ngay tại vườn. Đến nay, HTX đã liên kết 99 hộ sản xuất, với gần 80 ha vùng nguyên liệu.

Trước đây, mỗi nhà trồng một cách và bán một kiểu. Khi có HTX, mọi thứ được kết nối thành chuỗi. Ổi sau thu hoạch được HTX phân loại tại vườn, đóng gói theo quy cách thương mại, dán mã QR truy xuất nguồn gốc cho từng lô hàng. Quan trọng hơn, giá bán không còn phụ thuộc vào thương lái - quy chuẩn chất lượng quyết định giá trị sản phẩm.

Không dừng lại ở ổi tươi, HTX còn phát triển sản phẩm trà búp ổi để kéo dài vòng đời kinh doanh. Giai đoạn 2024 - 2028, HTX đầu tư khoảng 6,7 tỷ đồng nhằm xây dựng chuỗi giá trị ổi - trà búp ổi và hệ thống tiêu thụ bền vững.

Được biết, sản phẩm ổi Tân Yên của HTX nông nghiệp Quyên Phong đã được công nhận sản phẩm đạt OCOP 4 sao, trà búp ổi Tân Yên đạt OCOP 3 sao. Trung bình mỗi năm, HTX Nông nghiệp Quyên Phong thu hoạch khoảng 1 nghìn tấn ổi, giá bán bình quân từ 15 - 25 nghìn đồng/kg.

Thời gian qua, việc hỗ trợ liên kết “Xây dựng mô hình sản xuất, kinh doanh sản phẩm ổi Tân Yên, trà búp ổi Tân Yên theo chuỗi giá trị tại thị trấn Cao Thượng, huyện Tân Yên” nhằm góp phần triển khai hiệu quả  Đề án “Hội Nông dân các cấp là nòng cốt trong tổ chức sản xuất nông nghiệp theo hướng hợp tác, liên kết chuỗi giá trị, xây dựng và nâng cao chất lượng các sản phẩm OCOP, giai đoạn 2022-2025”, thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới một cách hiệu quả.

Việc địa phương sử dụng địa danh “Tân Yên” để đăng ký nhãn hiệu “Trà búp ổi Tân Yên” giúp bảo hộ thương hiệu vùng, nâng sức cạnh tranh cho cả ổi tươi lẫn sản phẩm chế biến. Trước đây, mỗi nhà trồng một cách, bán một kiểu. Khi có HTX, mọi thứ được kết nối thành chuỗi. Trái ổi sau thu hoạch được HTX phân loại ngay tại vườn, đóng gói theo quy cách thương mại và dán mã QR truy xuất nguồn gốc cho từng lô hàng.

Nhờ sự chuyên nghiệp này, ổi Tân Yên bắt đầu hiện diện tại các cửa hàng nông sản sạch, siêu thị và sàn thương mại điện tử. Khi đã có HTX làm đầu mối, thương lái không còn là người quyết định giá. Chính quy chuẩn mới là yếu tố quyết định giá trị.

HTX Quyên Phong cũng là đơn vị đứng tên đăng ký nhãn hiệu tập thể "Ổi Tân Yên" tại Cục Sở hữu trí tuệ - bước đi quan trọng để sản phẩm được công nhận và bảo hộ. Ở thời điểm này, ổi Tân Yên không chỉ là nông sản. Ổi Tân Yên là sản phẩm có thương hiệu.

Để tìm đầu ra ổn định cho quả ổi của địa phương, Hợp tác xã nông nghiệp Quyên Phong đã liên kết với các cửa hàng hoa quả an toàn trên địa bàn các tỉnh như Lạng Sơn, Hải Phòng, Ninh Bình, Thanh Hóa, điểm giới thiệu và quảng bá các sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang và điểm giới thiệu các sản phẩm OCOP Bắc Giang để đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng.

Nếu trước đây, giá ổi thường phụ thuộc vào thương lái - lúc cao lúc thấp, lúc vào vụ thường rớt giá mạnh - thì sau OCOP, mức giá đã ổn định và được định vị theo tiêu chuẩn.

Giá ổi Tân Yên trước OCOP chỉ dao động khoảng 10.000-12.000 đồng/kg, nhưng sau khi được công nhận OCOP 4 sao, giá tăng lên 15.000-20.000 đồng/kg, thậm chí cao hơn với các lô hàng đóng hộp truy xuất. Thu nhập của các hộ dân cũng tăng từ 20-25 triệu đồng/sào/năm lên 30-35 triệu đồng/sào/năm. Đặc biệt, tỷ lệ quả loại 1 tăng lên trên 85% nhờ áp dụng quy trình chăm sóc và phân loại đồng bộ.

Sau khi “Ổi Tân Yên” đạt OCOP 4 sao, sản phẩm đã xuất hiện tại các điểm bán OCOP, các hội chợ xúc tiến thương mại và gian hàng nông sản sạch ở Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Dương. Từ cuối năm 2023, ổi Tân Yên xuất hiện tại các sự kiện xúc tiến thương mại lớn của tỉnh Bắc Giang và khu vực: Tuần lễ OCOP Bắc Giang tại Hà Nội, Ngày hội trái cây miền Bắc, các phiên kết nối cung - cầu tại Bắc Ninh, Hải Dương. Những sự kiện tưởng chừng “xa xôi” này lại đem đến kết quả rất thật: nhiều cửa hàng nông sản sạch đã chủ động tìm đến HTX Quyên Phong để đặt hàng dài hạn.

Song song với thị trường truyền thống, kênh bán hàng hiện đại cũng được mở ra. Sở Công Thương Bắc Giang hỗ trợ HTX đưa sản phẩm lên Postmart, Voso và Sàn thương mại điện tử Nông sản Bắc Giang. Đây là sự thay đổi lớn về tư duy tiêu thụ: từ bán tại chợ sang bán trên nền tảng số. Khi xuất hiện trên sàn thương mại điện tử, ổi Tân Yên không còn bị giới hạn bởi địa lý nữa. Người tiêu dùng tại Hà Nội, Đà Nẵng hay Thành phố Hồ Chí Minh đều có thể đặt mua chỉ bằng một thao tác chạm.

Bên cạnh đó, huyện cũng đẩy mạnh chế biến sâu với trà búp ổi OCOP 3 sao, nâng tỷ lệ tiêu thụ quả loại 1 và kéo dài vòng đời kinh doanh. Thông tin khuyến nông địa phương ghi nhận trà búp ổi được sản xuất từ lá ổi sạch theo VietGAP, sấy lạnh hiện đại, đang được người tiêu dùng ưa chuộng - vừa tạo thêm đầu ra, vừa nâng giá trị mỗi ha ổi.

Từ một loại cây phụ trồng trong vườn nhà, ổi Tân Yên hôm nay đã bước lên kệ hàng hiện đại, có mã truy xuất nguồn gốc, có nhãn hiệu tập thể và được chứng nhận OCOP 4 sao. Nhưng điều đáng giá nhất không nằm ở ngôi sao hay tấm giấy chứng nhận, mà ở sự chuyển mình của những người nông dân - từ sản xuất theo thói quen sang sản xuất theo tiêu chuẩn, từ “bán được mùa” sang “bán bằng thương hiệu”.

Cách làm OCOP của Tân Yên có thể gói gọn trong bốn trục hỗ trợ:

Thứ nhất, chọn đúng sản phẩm mũi nhọn và giao chỉ tiêu phát triển vùng nguyên liệu theo từng xã.

Thứ hai, chuẩn hóa quy trình sản xuất bằng tập huấn VietGAP, ghi nhật ký, truy xuất nguồn gốc bằng mã QR.

Thứ ba, tổ chức sản xuất qua hợp tác xã, đồng thời đăng ký bảo hộ nhãn hiệu tập thể “Tân Yên” để khẳng định nguồn gốc vùng trồng.

Cuối cùng, địa phương đẩy mạnh xúc tiến thương mại - chuyển đổi số, đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử, kết nối cung cầu và mở rộng thị trường. Nhờ đi đúng “đường OCOP”, ổi Tân Yên hoàn thiện trọn vẹn chu trình: Chuẩn hóa sản xuất → Có thương hiệu → Có chuỗi liên kết → Có thị trường.