Thổ cẩm Mỹ Nghiệp: Từ khung cửi mộc mạc tới thương hiệu OCOP

Làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp nằm tại thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận (nay thuộc xã Ninh Phước, tỉnh Khánh Hòa). Đây là một trong hai làng nghề Chăm cổ nổi tiếng nhất Việt Nam cùng với làng gốm Bàu Trúc, được xem là cái nôi của nghề dệt thổ cẩm Chăm với lịch sử hơn 100 năm.

Bằng sự hỗ trợ chính sách của tỉnh và nỗ lực đổi mới của người dân Chăm, làng nghề đang bước vào chuỗi giá trị hiện đại, nơi văn hóa truyền thống được “dệt” cùng câu chuyện thương hiệu Việt.

Nguyên liệu chính là bông vải trồng tại địa phương

Nguyên liệu chính là bông vải trồng tại địa phương, qua nhiều công đoạn thủ công như tách hạt, se sợi, nhuộm màu, hồ và phơi. Đặc biệt, thuốc nhuộm hoàn toàn từ thiên nhiên, giúp vải bền màu, thân thiện với da và mang vẻ mộc mạc, hài hòa, thể hiện đúng tinh thần “văn hóa bản địa hòa cùng thiên nhiên”.

Điểm đặc trưng làm nên thương hiệu Mỹ Nghiệp là hoa văn phong phú mang đậm biểu tượng Chăm: hình quả trám tượng trưng cho đất - trời, sóng nước biểu trưng cho sự sinh sôi, và tháp Pô Klong Garai gợi niềm tự hào dân tộc.

Điểm đặc trưng làm nên thương hiệu Mỹ Nghiệp là hoa văn phong phú mang đậm biểu tượng Chăm

Năm 2010, Hợp tác xã Dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp ra đời, người dân không còn làm nghề riêng lẻ mà cùng chung tay xây dựng thương hiệu chung - bước đầu hình thành tư duy sản xuất hàng hóa, tạo nền tảng vững chắc để tham gia chương trình OCOP sau này. Năm 2015, Làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Trong Kế hoạch phát triển làng nghề giai đoạn 2021-2030, tỉnh Ninh Thuận (cũ) đã đưa làng dệt Mỹ Nghiệp vào trong chương trình bảo tồn, phát triển làng nghề và nghề truyền thống của người Chăm cũng là điểm khai thác du lịch văn hóa.

Trong bối cảnh hội nhập và yêu cầu thị trường ngày càng cao, chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) đã trở thành bước ngoặt quan trọng, giúp nghề dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp có cơ hội chuẩn hóa, khẳng định thương hiệu và vươn ra thị trường rộng lớn hơn.

Tại tỉnh Ninh Thuận (cũ), chương trình OCOP được triển khai từ năm 2019 theo Đề án của UBND tỉnh thực hiện Chương trình quốc gia Mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2018 - 2020.

Đến giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh ban hành Kế hoạch số 3425/KH-UBND (ngày 20/8/2021), xác định mục tiêu chuẩn hóa sản phẩm đặc trưng từng địa phương, gắn OCOP với du lịch cộng đồng và phát triển kinh tế nông thôn bền vững. Từ đó, nhiều sản phẩm bản địa được lựa chọn làm sản phẩm trọng điểm của tỉnh, trong đó có thổ cẩm Mỹ Nghiệp.

 Từ đó, nhiều sản phẩm bản địa được lựa chọn làm sản phẩm trọng điểm của tỉnh, trong đó có thổ cẩm Mỹ Nghiệp.

Thực hiện Kế hoạch OCOP giai đoạn 2021 - 2025, Ninh Thuận bố trí hơn 4 tỷ đồng để chuẩn hóa sản phẩm, hỗ trợ nhãn hiệu, tem truy xuất nguồn gốc và quảng bá sản phẩm. Các cơ sở dệt trong làng được tập huấn quy trình quản lý chất lượng, thiết kế bao bì và ứng dụng tem điện tử thông minh (QR code) để bảo vệ thương hiệu. Tham gia OCOP, các hộ dân Mỹ Nghiệp cũng đã được hỗ trợ đăng ký nhãn hiệu tập thể “Thổ cẩm Mỹ Nghiệp”, chuẩn hóa mẫu mã, hoàn thiện hồ sơ đánh giá sao.

Chính những chính sách cụ thể và nhất quán ấy đã trở thành đòn bẩy quan trọng, giúp làng nghề Mỹ Nghiệp từ sản xuất nhỏ lẻ tiến tới sản xuất có chuẩn, có thương hiệu và có truy xuất nguồn gốc, mở đường cho hành trình hội nhập.

Nếu trước đây, nghề dệt ở Mỹ Nghiệp chủ yếu dựa vào khung cửi thủ công và quy mô hộ gia đình, thì nay, khi tham gia chương trình OCOP, người dân đã mạnh dạn đầu tư máy móc, đổi mới công nghệ để nâng cao năng suất, đồng thời vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa trong từng sản phẩm.

Theo thống kê của UBND thị trấn Phước Dân (cũ), làng dệt Mỹ Nghiệp hiện có trên 440 hộ với hơn 2.100 nhân khẩu, trong đó đồng bào Chăm chiếm trên 90%. Đến nay, đã có 15 hộ áp dụng máy dệt vào sản xuất, mỗi hộ từ 4 - 5 máy, hộ nhiều nhất trên 10 máy, tạo việc làm ổn định cho hàng chục lao động, chủ yếu là phụ nữ địa phương.

 Hội thi dệt thổ cẩm Chăm Mỹ Nghiệp năm 2023

Dù chuyển sang dệt máy, người thợ vẫn giữ nguyên tinh thần và hoa văn truyền thống của người Chăm - các họa tiết hình quả trám, rồng cách điệu, sóng nước, hoa văn tháp Pô Klong Garai… vẫn xuất hiện đều đặn trên từng sản phẩm.

Điều thay đổi không nằm ở bản sắc, mà ở tư duy sản xuất: thay vì chỉ dệt để bán lẻ, người dân bắt đầu thiết kế theo đơn hàng, nghiên cứu xu hướng thị trường và phát triển dòng sản phẩm ứng dụng thực tế. Nhờ vậy, sản phẩm của làng nghề trở nên đa dạng hơn, từ vải thổ cẩm thô truyền thống đến khăn choàng, túi xách, khăn trải bàn, chăn, thảm và trang phục thời trang. Các cơ sở sản xuất đã biết kết hợp hoa văn Chăm với phong cách hiện đại, tạo nên dòng sản phẩm vừa có giá trị văn hóa, vừa phù hợp thị hiếu người tiêu dùng.

Các cơ sở sản xuất đã biết kết hợp hoa văn Chăm với phong cách hiện đại, tạo nên dòng sản phẩm vừa có giá trị văn hóa, vừa phù hợp thị hiếu người tiêu dùng.

Chính sự chuyển mình ấy đã làm thay đổi cách nhìn về nghề dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp: từ một nghề thủ công truyền thống sang một ngành sản xuất có quy mô, có thương hiệu, và có chiến lược phát triển dài hạn.

Đến năm 2024, làng nghề đã có nhiều sản phẩm được công nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh, tiêu biểu như khăn thổ cẩm, ví và túi thời trang Mỹ Nghiệp. Từ những sợi chỉ bông vải và khung dệt mộc mạc, sản phẩm Mỹ Nghiệp đã vươn tầm thương hiệu - giữ được hồn nghề, lại dựng được giá trị mới.

Song hành với quá trình chuẩn hóa sản xuất, hoạt động xúc tiến thương mại được xem là “đòn bẩy thứ hai” để thổ cẩm Mỹ Nghiệp tiến xa.

Tháng 4/2024, Sở Công Thương Ninh Thuận (cũ) phối hợp Central Retail Việt Nam tổ chức Hội nghị kết nối cung - cầu hàng hóa năm 2024 với hơn 42 doanh nghiệp, chủ thể OCOP tham gia, trưng bày hơn 100 sản phẩm đặc trưng, trong đó có dòng thổ cẩm Mỹ Nghiệp. Sau hội nghị, Central Retail đã ký kết hợp tác tiêu thụ 53 sản phẩm đặc sản Ninh Thuận trong hệ thống GO!, BigC, Tops Market, mở rộng kênh phân phối hiện đại cho các sản phẩm thủ công địa phương.

Đại diện Sở Công Thương tỉnh cho biết: “Hỗ trợ đưa sản phẩm OCOP vào hệ thống bán lẻ lớn là bước quan trọng để nâng cao thương hiệu và mở rộng đầu ra cho sản phẩm thủ công, đặc sản địa phương.”

Tỉnh đẩy mạnh xúc tiến du lịch gắn với sản phẩm OCOP.

Cùng với đó, tỉnh đẩy mạnh xúc tiến du lịch gắn với sản phẩm OCOP. Chương trình “Quảng bá sản phẩm OCOP gắn với du lịch trải nghiệm tại vùng đất của nắng và gió” đã chọn làng dệt Mỹ Nghiệp là điểm du lịch văn hóa tiêu biểu. Du khách có thể tham quan, xem nghệ nhân dệt, tự tay thử thao tác, nghe kể chuyện hoa văn Chăm và mua sản phẩm tại điểm giới thiệu OCOP của làng nghề.

Không chỉ tiếp cận du khách trong nước, làng nghề còn từng bước tham gia thương mại điện tử. Các sản phẩm thổ cẩm Mỹ Nghiệp hiện được phân phối trên sàn OCOP Việt Nam và NinhThuậnTrade.vn, với hình ảnh, mã QR, thông tin rõ ràng. Đây là minh chứng cho hướng đi đúng đắn: xúc tiến thương mại song hành cùng chuyển đổi số - vừa mở rộng thị trường, vừa giữ trọn câu chuyện văn hóa Chăm trong từng sản phẩm.

Sau chặng đường đồng hành cùng OCOP, làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp đã khẳng định sức sống của mô hình phát triển “bảo tồn gắn với đổi mới”. Theo Sở Công Thương Ninh Thuận, doanh thu bình quân của các hộ dệt trong làng tăng 25-30% mỗi năm kể từ khi tham gia chương trình; lượng khách du lịch trải nghiệm tăng hơn 40% so với giai đoạn 2019-2020. Nhiều hộ đã đầu tư khung dệt mới, mở không gian trưng bày, bán hàng trực tuyến, góp phần nâng cao thu nhập và giữ chân lao động tại địa phương.

Từ khung cửi mộc mạc trong từng nếp nhà Chăm, thổ cẩm Mỹ Nghiệp đã và đang bước ra thế giới - mang sắc màu văn hóa Việt Nam đến với bạn bè năm châu, đúng như tinh thần mà chương trình OCOP hướng tới.

Bài: Hà Đan
Thiết kế: My Nguyễn