Tết Hàn thực, kể chuyện về những món bánh đặc trưng
06/04/2019 lúc 16:30 (GMT)
TCCTTháng ba về, cùng với cái rét ngọt cuối cùng của mùa đông, người ta lại nhớ đến Tết Hàn Thực (3/3 Âm lịch). Và trong ngày tết đặc biệt này, món bánh trôi, bánh chay đã trở thành tâm điểm của đường phố Hà Nội.
Có lẽ vì thế mà nhiều người đơn giản gọi đây là “Tết bánh trôi, bánh chay”.
Theo nghĩa chữ Hán “hàn” là lạnh, “thực” là ăn. “Tết Hàn thực” là tết ăn đồ lạnh. Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng Tết Hàn thực của người Việt vẫn mang màu sắc riêng, đậm bản chất Việt. Vào dịp này, nhiều người dù đi đâu xa cũng cố gắng về với gia đình để được đi tảo mộ và cùng nhau ngồi bên mâm cơm sum họp gia đình.
Những ngày này, xuống đường đâu đâu cũng bắt gặp những gánh hàng rong, những quán vỉa hè… bán bánh trôi, bánh chay
Trên đĩa là vài bông hoa bưởi thơm ngào ngạt phủ bụi phấn vàng đặt cạnh chục viên bánh trôi trắng tinh khôi
Những bát bánh chay lấm tấm vừng thơm ngập trong nước đường phèn ngọt mát, thả vài hạt đậu xanh như hoa cau rất bắt mắt làm nức lòng thực khách
Cuộc sống bề bộn, không còn mấy ai bỏ công hì hục nặn bánh, lấy chuyện xem bánh chìm nổi là cái thú nữa. Với một số tiền không lớn (10.000-15.000 đồng) là có thể mang về những đĩa bánh trôi, bánh chay ngon lành.
Những ngày này, khu vực chợ Hôm và phố cổ trở nên nhộn nhịp hơn từ sáng sớm. Có rất nhiều cửa hiệu làm bánh nổi tiếng ở Ngô Thì Nhậm, Hàng Điếu... khách xếp hàng dài để mua được bánh. Nhà hàng phải tăng lượng người làm, người bán mà vẫn không đủ bánh để phục vụ khách.
Nhưng ở đâu đó có những người vẫn vội vã về nhà để tự tay làm cho gia đình những đĩa bánh trôi, bánh chay thơm ngọt, với vị nếp nồng ấm, vị ngọt đường thanh. Cái phong vị ngày Tết Hàn thực, cái hương nếp nồng nàn, vị ngọt đậm đà, béo ngậy vẫn còn tròn đầy trong cuộc sống hối hả hôm nay.
Có người cho rằng, bánh trôi ở Hà Nội mang hương vị riêng, khác hẳn bánh nơi khác, vì có sự kết hợp giữa vị bùi bùi của đỗ, dẻo dẻo, thơm thơm của nếp với mùi thơm của hoa bưởi lẫn với bột sắn dây.
Hai món bánh này thực ra đều rất dễ làm, chỉ gồm bột gạo nếp, chút đường phên hay nhân đậu xanh mà thành. Tuy nhiên để có được viên bánh ngon cũng không hề dễ mà người làm bánh cũng phải lựa chọn nguyên liệu rất cầu kỳ. Gạo làm bánh trôi, bánh chay phải kén được nếp cái hoa vàng và pha theo tỷ lệ cứ 8 phần hoặc 9 phần nếp với 1 đến non 2 phần gạo tẻ
Đường để làm nhân bánh trôi ngon nhất là đường phên Dương Liễu, Cát Quê với những miếng đường đỏ thắm, rắn đanh và giòn, hương thơm mát. Miếng đường ấy xắt nhỏ vừa phải để không ngọt quá đồng thời khi luộc bánh đường tan vừa đủ. Có như thế khi cắn miếng bánh mới thấy lớp đường ngọt lịm tứa ra, hòa cùng bột thơm mềm, chưa đến môi đã trôi xuống họng.
Cũng cùng bột để làm bánh trôi ấy nhưng thay bằng nhân đậu xanh nấu chín trộn với đường, dừa sợi và làm viên bánh to hơn là có ngay viên bánh chay. Bánh chay được đựng vào bát, nếu viên to thường có 2 viên, nếu viên nhỏ là 3 viên, tuy nhiên để hoàn tất bát bánh chay, người ta còn cần thêm một công đoạn nữa là quấy chút bột đao với bột sắn dây hoa bưởi, đường để chan vào bát bánh
Từng đôi tay thoăn thoắt điệu nghệ lăn những viên bánh tròn lẳn, trắng tinh. Tự dưng thấy ngọt ngọt nơi đầu lưỡi, hình như vị bùi bùi của vừng, thơm ngậy của bánh vẫn như đang lan tỏa đâu đây trong không gian rộng lớn của Hà thành
Bánh nặn xong, được thả vào nồi nước sôi. Bánh chìm xuống rồi nổi lên, "ba chìm bảy nổi, chín lênh đênh" là chín, sau đó vớt ra và ngâm trong nước lã đun sôi để nguội cho săn trở lại rồi vớt ra bày lên đĩa
Những đĩa bánh trôi rắc thêm vừng lấm tấm cùng bát bánh chay vàng ươm của đỗ đã làm nức lòng bao thế hệ người dân Hà thành
Ngày nay, bánh trôi, bánh chay không chỉ đơn thuần có một màu trắng, mà nó đã được biến tấu với rất nhiều màu sắc hấp dẫn, thú vị mà người ta vẫn thường gọi bánh trôi ngũ sắc.
Bánh trôi ngũ sắc vẫn có những nguyên liệu cơ bản như bánh trôi truyền thống. Tuy nhiên, người ta tạo thêm cho chúng những màu sắc bắt mắt. Tất cả các nguyên liệu tạo màu đều được lấy từ nguyên liệu tự nhiên, trộn với bột nếp. Màu xanh lấy từ bột trà xanh, màu đỏ lấy từ thịt quả gấc, màu cam lấy từ màu của cà rốt, màu tím lấy từ màu của củ dền...
Những viên bánh trôi nhiều màu sắc, lung linh, hấp dẫn ánh nhìn. Việc làm bánh trôi ngũ cũng tương tự như với bánh trôi thường. Bánh sau khi làm xong, được thả vào nồi nước sôi, đợi "ba chìm, bảy nổi" bánh chín, thì vớt ra cho vào bát nước lạnh. Bánh được đơm lên đĩa, rắc thêm vài hạt vừng trắng, thơm lừng
Bánh trôi màu đỏ được lấy màu từ thịt quả gấc rồi trộn với bột nếp
Bánh trôi màu xanh được lấy màu từ bột trà xanh
Những chiếc bánh trôi được nhuộm màu lên tạo sự vui mắt, mang thêm ý nghĩa ngũ hành, cầu bình an, thịnh vượng cho gia đình khi đặt lên mâm cúng gia tiên trong ngày Tết Hàn thực
Ngày Tết, những đĩa bánh ngon nhất, hấp dẫn nhất được chủ nhà tự làm hoặc chọn mua được bày bên ban thờ cúng tế đất trời, tổ tiên. Những đĩa bánh trôi, bánh chay tuy nhỏ nhưng vừa tượng trưng cho những thức ăn nguội, vừa là sản vật từ mùa lúa bội thu dâng lên ông bà tổ tiên như một lời cầu mong mưa thuận gió hòa
Bên cạnh hai món loại bánh trôi, bánh chay phổ biến, một số tỉnh thành miền Bắc còn làm bánh quả nhót cho dịp Tết Hàn thực. Đúng như cái tên, viên bánh được nặn hình như quả nhót rồi luộc lên như bánh trôi.
Bánh quả nhót được nặn hình như quả nhót rồi luộc lên như bánh trôi. Bánh quả nhót lạ miệng, dai dai, ngọt mát lại thơm thơm mùi vừng vô cùng hấp dẫn
Bánh nhót không có nhân nên tại một vài nơi sau khi luộc chín, bánh sẽ được xào qua với mật hoặc dính thêm vài hạt lạc bên ngoài bánh. Bánh quả nhót lạ miệng, dai dai, ngọt mát lại thơm thơm mùi vừng vô cùng hấp dẫn.
Ngày nay, việc nặn bánh trôi, bánh chay không chỉ còn là một phong tục vào mỗi dịp tháng 3 âm lịch, mà việc nặn bánh đã trở thành một môn học cho các bé mầm non để nhắc nhở các bé những ý nghĩa nhân văn trong ngày Tết Hàn thực
