Tóm tắt:
Trong thời đại chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng thể hiện vai trò quan trọng trong lĩnh vực kế toán thuế. Việc ứng dụng AI giúp doanh nghiệp tự động hóa các quy trình như phân loại hóa đơn, dự báo nghĩa vụ thuế, đối chiếu dữ liệu và kiểm soát tuân thủ pháp luật, từ đó nâng cao độ chính xác, tiết kiệm thời gian - chi phí và hỗ trợ ra quyết định hiệu quả. Bài viết này bàn về những lợi ích thiết thực AI mang lại cho công tác kế toán thuế, đồng thời phân tích các rào cản và thách thức khi triển khai trong thực tiễn. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra các khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng AI trong công tác kế toán thuế của doanh nghiệp.
Từ khóa: trí tuệ nhân tạo (AI), kế toán thuế, doanh nghiệp.
1. Đặt vấn đề
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trong mọi lĩnh vực, trong đó chuyển đổi số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trở thành hai trụ cột then chốt thúc đẩy tăng trưởng. Trong ngành kế toán thuế - lĩnh vực đòi hỏi xử lý dữ liệu chính xác và nhanh chóng - AI đang được xem là xu thế tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản trị tài chính, đảm bảo tuân thủ pháp luật và tối ưu nguồn lực.
AI hiện diện ngày càng rõ trong nhiều hoạt động doanh nghiệp như nhận diện hóa đơn, phân loại chi phí, đối chiếu dữ liệu thuế, hỗ trợ kê khai và lập báo cáo. Ở Việt Nam, chủ trương ứng dụng công nghệ vào lĩnh vực tài chính - kế toán đã được thể hiện rõ trong các văn bản quan trọng như Nghị quyết số 52-NQ/TW năm 2019 và Quyết định số 749/QĐ-TTg năm 2020, nhấn mạnh vai trò của công nghệ số và AI trong hiện đại hóa hệ thống thuế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Không chỉ là định hướng chính sách, trên thực tế, nhiều doanh nghiệp lớn và tập đoàn đa quốc gia đã ứng dụng phần mềm kế toán tích hợp AI nhằm tự động hóa khai báo thuế và quản lý rủi ro. Tại các quốc gia phát triển, các hãng kiểm toán hàng đầu như Deloitte, PwC cũng đã tích hợp AI vào quy trình kiểm toán và tư vấn thuế, mở ra xu hướng mới trong quản lý tài chính doanh nghiệp hiện đại.
2. Vai trò truyền thống và thách thức của kế toán thuế
Trong hệ thống quản trị tài chính doanh nghiệp, kế toán thuế giữ vai trò then chốt khi chịu trách nhiệm ghi nhận, theo dõi, kê khai, nộp và quyết toán các khoản thuế phát sinh trong hoạt động sản xuất - kinh doanh. Không chỉ dừng lại ở việc xử lý hồ sơ sổ sách, kế toán thuế còn giúp doanh nghiệp tuân thủ quy định pháp luật, giảm thiểu rủi ro pháp lý - tài chính, đồng thời tận dụng các chính sách ưu đãi thuế một cách hiệu quả.
Tuy nhiên, vai trò này đang đối mặt với nhiều thách thức mới. Trước hết là sự thay đổi liên tục của hệ thống pháp luật thuế, với các văn bản chuyên sâu và kỹ thuật cao như Thông tư số 78/2021/TT-BTC và Thông tư số 80/2021/TT-BTC, yêu cầu kế toán phải thường xuyên cập nhật kiến thức và nâng cao trình độ. Các quy định mới về hóa đơn điện tử, khai thuế điện tử và quản lý thuế trong thương mại điện tử đã đặt ra yêu cầu sử dụng thành thạo phần mềm khai báo và đảm bảo tính chính xác, bảo mật của dữ liệu trước khi gửi đến cơ quan thuế.
Hơn nữa, tiến trình chuyển đổi số theo Quyết định số 749/QĐ-TTg năm 2020 đang tạo áp lực lớn lên lĩnh vực kế toán. Không chỉ là thay đổi công cụ, quá trình này đòi hỏi kế toán viên phải thay đổi tư duy, tăng cường năng lực công nghệ và khả năng phân tích dữ liệu. Nhiều người làm kế toán truyền thống gặp khó khăn khi tiếp cận phần mềm quản lý hiện đại hay nền tảng tích hợp AI.
Hiện nay, kế toán thuế không chỉ làm nghiệp vụ hành chính mà còn đóng vai trò trong quản trị rủi ro, hỗ trợ ra quyết định và là cầu nối giữa doanh nghiệp với cơ quan nhà nước.
3. Một số ứng dụng và lợi ích nổi bật của AI trong công tác kế toán thuế
Trong thời đại chuyển đổi số mạnh mẽ, AI đang góp phần thay đổi sâu sắc cách vận hành của nhiều lĩnh vực, đặc biệt là kế toán thuế - nơi yêu cầu cao về tính chính xác và khả năng xử lý dữ liệu lớn. Dưới đây là một số ứng dụng tiêu biểu của AI trong công tác kế toán thuế, thể hiện rõ tiềm năng công nghệ trong hoạt động quản trị tài chính hiện đại.
Thứ nhất, AI hỗ trợ tự động phân loại và hạch toán hóa đơn GTGT. Theo Điều 9 Nghị định số 123/2020/NĐ-CP, hóa đơn điện tử phải được định danh và đồng bộ với cơ quan thuế. Nhờ khả năng phân tích dữ liệu lớn, AI có thể xử lý hàng ngàn hóa đơn, phát hiện hóa đơn sai lệch, cảnh báo rủi ro và đối chiếu nhanh chóng với hệ thống dữ liệu của Tổng cục Thuế.
Thứ hai, AI giúp dự báo nghĩa vụ thuế. Dựa vào dòng tiền, AI có thể lập báo cáo và ước tính số thuế GTGT, TNDN hoặc TNCN doanh nghiệp phải nộp trong kỳ. Điều này giúp kế toán thuế cung cấp thông tin kịp thời phục vụ quản trị nội bộ, phù hợp với yêu cầu tại Điều 14, Luật Kế toán số 88/2015/QH13.
Thứ ba, AI hỗ trợ đối chiếu dữ liệu định kỳ với cơ quan thuế. Theo Thông tư sisi 19/2021/TT-BTC, doanh nghiệp có thể thực hiện đối chiếu dữ liệu kê khai qua Cổng thông tin của Tổng cục Thuế. AI có thể được lập trình tự động rà soát, phát hiện sai lệch và gửi cảnh báo sớm.
Sự xuất hiện của AI không chỉ làm thay đổi cách vận hành kế toán thuế, mà còn thúc đẩy chuyển đổi từ các thao tác thủ công sang mô hình tự động hóa, phân tích dữ liệu thông minh và quản trị rủi ro hiệu quả.
Không chỉ là một công cụ hỗ trợ kỹ thuật, AI đóng vai trò như một “trợ lý ảo” thông minh, góp phần nâng cao hiệu suất công việc, đảm bảo tính tuân thủ pháp luật và giảm thiểu rủi ro tài chính - pháp lý. Cụ thể:
Một là, AI giúp tăng độ chính xác trong xử lý dữ liệu - yếu tố sống còn trong công tác kế toán thuế. Với khả năng đối chiếu và phát hiện sai lệch, AI giúp doanh nghiệp hạn chế tối đa sai sót dẫn đến truy thu hoặc xử phạt thuế.
Hai là, AI tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí. Những nghiệp vụ lặp lại như nhập liệu, lập báo cáo, kiểm tra hạn nộp... được tự động hóa giúp giảm khối lượng công việc và tăng năng suất nhân sự.
Ba là, AI nâng cao khả năng tuân thủ pháp luật thuế thông qua việc cập nhật văn bản mới và xác minh tính hợp lệ của hồ sơ, rất quan trọng trong bối cảnh hệ thống quản lý thuế điện tử đang được tăng cường.
4. Những rủi ro và thách thức khi triển khai trí tuệ nhân tạo trong kế toán thuế
Mặc dù AI mang đến nhiều lợi ích rõ rệt trong công tác kế toán thuế, nhưng quá trình triển khai và vận hành công nghệ này cũng đặt ra không ít thách thức, đặc biệt trong bối cảnh các doanh nghiệp Việt Nam còn nhiều hạn chế về năng lực công nghệ, nguồn nhân lực và hành lang pháp lý. Để tận dụng hiệu quả tiềm năng của AI, các doanh nghiệp cần nhận diện rõ các rủi ro tiềm ẩn và có giải pháp phù hợp ngay từ đầu.
Trước tiên, rào cản lớn nhất đến từ hạ tầng dữ liệu và hệ thống công nghệ thông tin. AI chỉ hoạt động hiệu quả khi có nguồn dữ liệu đủ lớn, đầy đủ, chính xác và được chuẩn hóa. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn lưu trữ dữ liệu kế toán rời rạc, thiếu cấu trúc, sử dụng nhiều phần mềm khác nhau không đồng bộ, thậm chí vẫn duy trì ghi chép thủ công bằng excel. Điều này khiến AI không thể xử lý một cách trọn vẹn, dẫn đến kết quả phân tích sai lệch hoặc không tối ưu.
Tiếp theo là thách thức về nguồn nhân lực kế toán. AI không thay thế hoàn toàn vai trò của kế toán thuế, mà đòi hỏi người làm kế toán phải có kỹ năng công nghệ nhất định để làm chủ hệ thống, kiểm soát dữ liệu đầu vào và phân tích kết quả đầu ra. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều kế toán viên vẫn quen với phương pháp thủ công, thiếu kỹ năng sử dụng phần mềm quản trị, thậm chí còn e ngại việc tiếp cận công nghệ mới. Điều này khiến doanh nghiệp dù đầu tư phần mềm hiện đại nhưng không khai thác được hết tiềm năng.
Ngoài ra, rủi ro về bảo mật và an toàn thông tin cũng là vấn đề cần đặc biệt lưu tâm. Việc tích hợp AI vào hệ thống kế toán thuế thường yêu cầu kết nối với bên thứ ba (nhà cung cấp phần mềm, nền tảng điện toán đám mây, hoặc API với cơ quan thuế), dẫn đến nguy cơ rò rỉ dữ liệu tài chính, hóa đơn, hoặc bị tấn công mạng nếu không có biện pháp phòng vệ phù hợp. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp chưa có chính sách bảo mật rõ ràng hoặc thiếu đội ngũ chuyên trách công nghệ thông tin, dễ dẫn đến vi phạm quy định về bảo vệ dữ liệu theo Luật An toàn thông tin mạng hoặc Luật Bảo vệ bí mật nhà nước.
Bên cạnh đó, việc thiếu hành lang pháp lý rõ ràng về ứng dụng AI trong kế toán và thuế cũng là một rào cản. Hiện nay, chưa có quy định cụ thể về trách nhiệm pháp lý nếu AI đưa ra quyết định sai, gây thiệt hại cho doanh nghiệp hoặc vi phạm quy định thuế. Việc sử dụng AI để tự động lập và gửi tờ khai cũng chưa có hướng dẫn chi tiết về kiểm soát nội bộ, lưu trữ dữ liệu hay xác minh tính hợp pháp của kết quả đầu ra.
Cuối cùng, quá trình chuyển đổi sang mô hình ứng dụng AI trong kế toán thuế là một hành trình dài hạn, đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ về tài chính, nhân sự và chiến lược quản trị thay đổi. Doanh nghiệp cần xác định rõ mục tiêu, lựa chọn giải pháp phù hợp với quy mô và đặc điểm hoạt động, đồng thời có lộ trình đào tạo đội ngũ và kiểm soát rủi ro từ sớm để bảo đảm quá trình triển khai diễn ra an toàn, hiệu quả.
5. Khuyến nghị dành cho doanh nghiệp và cơ quan quản lý
5.1. Đối với doanh nghiệp
Thứ nhất, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược chuyển đổi số bài bản, phù hợp với quy mô và đặc thù hoạt động. Việc ứng dụng AI trong kế toán thuế không thể triển khai một cách tự phát mà cần tích hợp vào chiến lược số hóa toàn diện. Chiến lược này cần xác định rõ công nghệ phù hợp, ngân sách đầu tư, lộ trình thực hiện và tiêu chí đánh giá hiệu quả.
Thứ hai, đầu tư vào hạ tầng dữ liệu và phần mềm kế toán hiện đại là yêu cầu thiết yếu. Doanh nghiệp cần chuẩn hóa dữ liệu kế toán - thuế, đồng bộ hóa các danh mục như mã số hàng hóa, tài khoản và nhà cung cấp. Bên cạnh đó, việc lựa chọn phần mềm tích hợp AI, có tính năng cập nhật văn bản pháp luật tự động và đảm bảo bảo mật cao sẽ giúp tăng hiệu quả vận hành. Đồng thời, hệ thống cần được kết nối với hóa đơn điện tử và cổng thông tin cơ quan thuế để hỗ trợ đối chiếu nhanh chóng, chính xác.
Thứ ba, nâng cao năng lực công nghệ cho đội ngũ kế toán là yếu tố then chốt. Kế toán thuế hiện đại không chỉ cần chuyên môn vững mà còn phải thành thạo công nghệ, biết khai thác dữ liệu và vận hành hệ thống AI hiệu quả. Doanh nghiệp có thể tổ chức đào tạo nội bộ, cử nhân viên tham gia các khóa học chuyên sâu hoặc thuê chuyên gia để hỗ trợ.
5.2. Đối với cơ quan quản lý nhà nước
Thứ nhất, hoàn thiện hành lang pháp lý về ứng dụng công nghệ số và AI trong lĩnh vực thuế. Nhà nước cần ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể về việc sử dụng hệ thống tự động để khai báo thuế, lập báo cáo tài chính, trách nhiệm pháp lý trong trường hợp AI đưa ra kết quả sai lệch,… Điều này giúp doanh nghiệp yên tâm hơn trong quá trình triển khai và giảm thiểu rủi ro pháp lý.
Thứ hai, phát triển hệ sinh thái dữ liệu và nền tảng chia sẻ thông tin mở. Cơ quan thuế có thể hỗ trợ doanh nghiệp thông qua việc cung cấp API truy cập dữ liệu thuế, danh sách rủi ro, cập nhật văn bản pháp luật, cảnh báo hóa đơn sai phạm,… trên các nền tảng điện tử. Đây là tiền đề để AI trong doanh nghiệp có thể học và xử lý thông tin chính xác, sát thực tế.
Thứ ba, thúc đẩy hợp tác công - tư trong chuyển đổi số ngành Thuế. Nhà nước có thể kêu gọi sự tham gia của doanh nghiệp công nghệ, các hiệp hội ngành nghề, trường đại học,... vào việc nghiên cứu, thử nghiệm, đánh giá và nhân rộng các mô hình ứng dụng AI trong kế toán thuế. Việc thí điểm các chương trình chuyển đổi số tại một số doanh nghiệp lớn, sau đó nhân rộng ra toàn ngành sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực.
Tóm lại, sự thành công của quá trình ứng dụng AI trong kế toán thuế phụ thuộc không chỉ vào công nghệ mà còn vào sự chuẩn bị kỹ lưỡng, chủ động và đồng hành của cả doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý. Khi hai bên cùng chung tay, lợi ích từ công nghệ mới sẽ được phát huy tối đa, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và minh bạch tài chính cho toàn nền kinh tế.
6. Kết luận
AI đang từng bước thay đổi cách vận hành của bộ phận kế toán thuế. Việc đầu tư vào công nghệ này không còn là lựa chọn tùy ý, mà trở thành xu thế tất yếu nếu doanh nghiệp muốn phát triển minh bạch, hiệu quả và bền vững. AI đang tái định hình hoạt động trong nhiều lĩnh vực, trong đó có kế toán thuế. AI giúp giảm thiểu sai sót, nâng cao hiệu suất công việc và tạo ra phương thức mới trong phân tích, dự báo và quản trị thuế. Kế toán thuế giờ đây không chỉ làm hồ sơ, mà còn trở thành trung tâm phân tích dữ liệu, hỗ trợ chiến lược tài chính cho doanh nghiệp.
Tuy nhiên, để AI phát huy hiệu quả, doanh nghiệp cần đầu tư đúng mức vào công nghệ, dữ liệu, nhân lực và hệ thống kiểm soát nội bộ. Song song đó, Nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường hỗ trợ kỹ thuật. Trong tương lai, AI sẽ không thay thế con người, nhưng chắc chắn sẽ làm thay đổi cách kế toán thuế làm việc. Doanh nghiệp nào chủ động thích nghi sẽ nắm bắt được lợi thế trong môi trường cạnh tranh mới. AI không chỉ là công cụ, mà là cơ hội để kế toán thuế khẳng định vị thế trong thời đại số.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Quốc hội (2019). Luật Quản lý thuế, số 38/2019/QH14.
- Chính phủ (2020). Nghị định số 123/2020/NĐ-CP ngày 19/10/2020 về hóa đơn, chứng từ.
- Bộ Tài chính (2021). Thông tư số 78/2021/TT-BTC ngày 17/9/2021 hướng dẫn áp dụng hóa đơn điện tử.
- Quốc hội (2015). Luật Kế toán số 88/2015/QH13.
- Bộ Tài chính (2021). Thông tư số 19/2021/TT-BTC ngày 18/3/2021 hướng dẫn quản lý hóa đơn.
- Bộ Chính trị (2019). Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 về CMCN 4.0.
- Thủ tướng Chính phủ (2020). Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 phê duyệt chương trình chuyển đổi số quốc gia.
Impact of artificial intelligence on tax accounting practices in enterprises
Nguyen Gia Dan1
Pham Thi Lan Huong1
Tran Thi Kim Lien1
1University of Economics - Technology for Industries
Abstract:
In the era of digital transformation, artificial intelligence (AI) has become a pivotal force reshaping tax accounting practices. Its integration into processes such as invoice classification, tax obligation forecasting, data reconciliation, and compliance monitoring enhances accuracy, operational efficiency, and strategic decision-making. This study analyzes the practical benefits of AI adoption in tax accounting, identifies key barriers and implementation challenges encountered by enterprises, and proposes targeted recommendations to optimize its application. The findings offer valuable implications for improving the effectiveness of AI-driven tax accounting in corporate settings.
Keywords: artificial intelligence (AI), tax accounting, enterprises.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 24 năm 2025]
