TÓM TẮT:
Với mục tiêu đưa vận tải hành khách công cộng (VTHKCC) bằng xe buýt vào hoạt động nhằm phục vụ nhu cầu đi lại của người dân trong thành phố Hà Nội cũng như giảm ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường, thành phố đã đưa vào hoạt động 7 tuyến xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) vào khai thác.
Xe buýt CNG sử dụng nhiên liệu là khí CNG thay thế cho nhiên liệu xăng, dầu diesel. Việc xác định định mức tiêu hao nhiên liệu của xe buýt, đặc biệt là loại hình buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) là một công việc hết sức phức tạp. Bài viết sẽ đưa ra phương pháp, quy trình thực hiện khảo sát thực tế và kết quả thu được nhằm xác định lượng nhiên liệu tiêu hao phục vụ xây dựng định mức kinh tế - kỹ thuật cho xe buýt CNG cỡ trung bình và nhỏ cho địa bàn thành phố Hà Nội.
Từ khóa: Vận tải hành khách công cộng, xe buýt, CNG, nhiên liệu tiêu hao, thành phố Hà Nội.
1. Đặt vấn đề
Định mức kinh tế - kỹ thuật (gọi tắt là định mức) là việc xác định và quy định lượng lao động sống, lao động quá khứ biểu hiện bằng thời gian lao động, bằng giá trị hoặc hiện vật được phép sử dụng để sản xuất một đơn vị sản phẩm (hoặc thực hiện một khối lượng công việc) theo tiêu chuẩn, chất lượng quy định, theo quy trình công nghệ hợp lý trong những điều kiện trang bị kỹ thuật, tổ chức sản xuất và trình độ quản lý nhất định.
Việc xây dựng định mức kinh tế kỹ thuật và đơn giá cho loại hình buýt CNG một cách chính xác và khoa học là nhiệm vụ khoa học hết sức quan trọng để làm căn cứ quản lý, xây dựng đơn giá vận hành, hạch toán chi phí giá thành và sử dụng nguồn ngân sách của Thành phố một cách hiệu quả.
Xe buýt thường và xe buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) khác biệt lớn nhất chính là hệ thống nhiên liệu. Việc xác định định mức tiêu hao nhiên liệu của xe buýt, đặc biệt là loại hình buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) là một công việc hết sức phức tạp, rất khó xác định được định mức chính xác vì thực tế mức nhiên liệu tiêu hao phụ thuộc rất nhiều yếu tố.
Bài báo sẽ tập trung vào việc đưa ra phương pháp khảo sát và kết quả tiêu hao nhiên liệu thu được làm căn cứ xây dựng định mức kinh tế kỹ thuật cho buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cho thành phố Hà Nội.
2. Hiện trạng tuyến xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) tại thành phố Hà Nội
Từ ngày 01/08/2018, Hà Nội chính thức vận hành thí điểm có trợ giá 3 tuyến xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG): CNG 01, CNG 02, CNG 03. Đây là những tuyến xe buýt đầu tiên tại thủ đô sử dụng nhiên liệu sạch, thân thiện với môi trường, thay cho việc sử dụng nhiên liệu diesel truyền thống.
- Tuyến CNG 01: Bến xe Mỹ Đình - Bến xe Sơn Tây được đưa vào vận hành từ ngày 1/8/2018.
- Tuyến CNG 02: Bến xe Yên Nghĩa - Khu đô thị Đặng Xá được đưa vào vận hành sau tuyến CNG 01 ngày 9/8/2018.
- Tuyến CNG 03: Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương cơ sở II - Khu đô thị Times City đưa vào vận hành cùng với tuyến CNG 01 vào ngày 1/8/2018.
Ngày 18/11/2019, Hà Nội tiếp tục cho triển khai đưa vào hoạt động thêm 2 tuyến CNG mới là tuyến CNG 04 và tuyến CNG 05. Ngày 21/11/2019, tuyến CNG 06 được đưa vào vận hành. Tuyến CNG 07 được vận hành từ ngày 06/12/2019.
- Tuyến CNG 04: Kim Lũ (Sóc Sơn) - Nam Thăng Long (Bắc Từ Liêm) đưa vào vận hành ngày 18/11/2019.
- Tuyến CNG 05: Cầu Giấy - Tam Hiệp (Thanh Trì) đưa vào vận hành cùng với tuyến CNG 04 vào ngày 18/11/2019.
- Tuyến CNG 06: Nhổn - Thọ An vận hành từ ngày 22/11/2019.
- Tuyến CNG 07: Bến xe Yên Nghĩa - Hoài Đức vận hành từ ngày 06/12/2019.
Trong đó, 3 tuyến CNG 01, CNG 02, CNG 03 sử dụng xe buýt cỡ trung bình còn 4 tuyến CNG 04, CNG 05, CNG 06, CNG 07 sử dụng xe buýt
cỡ nhỏ.
Sau thời gian thực hiện vận hành thử nghiệm đối với các tuyến buýt, để đảm bảo phù hợp tình hình giao thông trên dọc tuyến, Sở Giao thông vận tải đã thực hiện 01 lần điều chỉnh lộ trình tuyến đối với tuyến xe buýt CNG 03: Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương cơ sở 2 - Khu đô thị Times City (ngày 18/10/2018).
3. Phương pháp khảo sát xây dựng định mức tiêu hao nhiên liệu với buýt CNG
Việc xác định định mức tiêu hao nhiên liệu của xe buýt, đặc biệt là loại hình buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) là một công việc hết sức phức tạp vì mức nhiên liệu tiêu hao phụ thuộc rất nhiều yếu tố:
- Công suất động cơ.
- Tình trạng kỹ thuật của phương tiện.
- Tình trạng máy lạnh.
- Số lượng hành khách trên xe.
- Vận tốc khai thác của xe buýt trên tuyến.
- Tình trạng ùn tắc giao thông trên tuyến.
- Kinh nghiệm, trình độ của lái xe.
- Chế độ bảo dưỡng, sửa chữa.
Cụ thể các yếu tố trên tuyến buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) khi thực hiện điều tra khảo sát:
- Tuổi đời của phương tiện và cơ cấu loại phương tiện:
+ Phương tiện trên các tuyến buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) CNG 01, CNG 02, CNG 03, CNG 04, CNG 05, CNG 06, CNG 07 đều là xe buýt mới được đầu tư năm 2018, năm 2019 và đưa vào vận hành khai thác từ đầu tháng 8/2018 và tháng 11/2019. Chất lượng phương tiện còn rất tốt.
- Các tuyến buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) vận hành trên hạ tầng chung của thành phố, không có làn đường ưu tiên/dành riêng nên sẽ chịu ảnh hưởng chung của hạ tầng, tình trạng ùn tắc giao thông.
- Kinh nghiệm, trình độ của lái xe trên tuyến: Buýt CNG về cơ bản khai thác vận hành không khác biệt so với buýt thông thường nên việc vận hành không gặp phải khó khăn khác biệt nhiều với nhân viên lái xe.
- Chế độ bảo dưỡng, sửa chữa: Do tuyến xe buýt mới được đưa vào khai thác chất lượng đoàn phương tiện còn tương đối tốt, việc thực hiện BDSC vẫn được thực hiện theo đúng khuyến cáo của nhà sản xuất.
Do vậy, để đưa ra được kết quả khách quan và chính xác cần khảo sát trên tất cả các phương tiện vận hành, Điều tra khảo sát được tiến hành thực hiện trong 2-3 ngày, có cả ngày thường và ngày nghỉ. Tình hình giao thông trên tuyến có sự biến động lớn theo giờ trong ngày với lưu lượng phương tiện hướng tâm vào buổi sáng và hướng ngược lại vào buổi chiều; cao điểm sáng là từ 6h30 đến 8h30 và buổi chiều từ 16h30 đến 18h30. Ngày nghỉ, tình hình giao thông không có sự biến động lớn về cơ bản không tạo ra các cao điểm như ngày thường.
Các tuyến buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) có lộ trình không thay đổi, do vậy, việc lựa chọn thời gian khảo sát (thứ 2, thứ 3 hoặc một ngày thường khác; thứ 7 hoặc chủ nhật) về cơ bản không làm ảnh hưởng nhiều đến kết quả điều tra.
Phương pháp được sử dụng để điều tra khảo sát là Điều tra bằng quan sát, niêm phong đầu nạp nhiên liệu để kiểm tra ghi nhận kết quả tiêu hao nhiên liệu.
Quy trình thực hiện:
Bước 1: Đổ nhiên liệu:
+ Phương tiện: Khảo sát toàn bộ phương tiện sử dụng nhiên liệu sạch cỡ trung bình vận doanh và niêm phong toàn bộ phương tiện cỡ trung bình chạy trên 03 tuyến (CNG 01, CNG 02, CNG 03).
+ Nạp khí CNG & Niêm phong phương tiện: Nạp khí đến áp suất cảm biến báo đầy nhiên liệu cho các phương tiện.
+ Chụp hình, đánh dấu vị trí phương tiện đổ khi nạp nhiên liệu để bố trí đối chứng khi tiến hành kiểm tra nhiên liệu.
+ Đưa phương tiện về bãi đỗ xe qua đêm, niêm phong phương tiện, bao gồm: Niêm phong đầu nạp nhiên liệu, Niêm phong ổ khóa điện của phương tiện.
+ Điều tra viên ký biên bản xác nhận đồng hồ km và lượng khí được nạp.
Bước 2: Mở niêm phong khóa điện, đưa phương tiện vào khai thác
+ Kiểm tra phương tiện trước khi mở niêm phong.
+ Kiểm tra niêm phong của phương tiện, kiểm tra số Km trước khi xuất bến.
+ Điều tra viên ký biên bản xác nhận.
+ Đưa phương tiện vào khai thác.
Bước 3: Kiểm tra nhiên liệu sau khi phương tiện kết thúc ngày khai thác
+ Phương tiện sau khi hoàn thành hành trình trở về địa điểm nạp nhiên liệu.
+ Tiến hành nạp khí đến áp suất cảm biến báo đầy nhiên liệu.
+ Ký biên bản xác nhận số km chạy xe, số nhiên liệu tiêu hao.
4. Kết quả khảo sát xây dựng định mức tiêu hao nhiên liệu với xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (Khí CNG)
a. Tổng hợp số liệu tiêu hao nhiên liệu trung bình của xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cỡ trung bình trên ba tuyến CNG 01, CNG 02, CNG 03:
Bảng 1. Bảng tổng hợp kết quả tiêu hao nhiên liệu xe buýt CNG cỡ trung bình
Kết quả bình quân tiêu hao nhiên liệu khí CNG (Kg/100 Km) sau 3 ngày khảo sát với toàn bộ phương tiện vận doanh trên 3 tuyến buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) là 30.18 (Kg/100 Km).
Biểu đồ 1: Biểu đồ phân bố mức tiêu hao nhiên liệu của 3 tuyến xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cỡ trung bình
Để đưa ra định mức tiêu hao nhiên liệu của xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cho thành phố Hà Nội, tác giả nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả (Descriptive Statistics) để mô tả những đặc tính cơ bản củadữ liệuthu thập được từ điều tra khảo sát tiêu hao nhiên liệu trong 3 ngày của 3 tuyến CNG 01, CNG 02, CNG 03 nhằm xây dựng khoảng tin cậy cho trung bình tổng thể số liệu quan sát tiêu hao nhiên liệu của đoàn phương tiện. Từ đó, đưa ra định mức tiêu hao nhiên liệu của xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cho thành phố Hà Nội.
Kết quả sau khi chạy phân tích dữ liệu (Data Analysis/Descriptive Statistics) với toàn bộ dữ liệu khảo sát tiêu hao nhiên liệu thu thập được sau 3 ngày điều tra ta thu được bảng tổng hợp sau:
Bảng 2. Bảng số liệu thống kê mô tả (Descriptive Statistics)
Từ bảng số liệu thống kê mô tả (Descriptive Statistics) ta có thể kết luận với 127 giá trị thống kê mức tiêu hao nhiên liệu khoảng giá trị tin cậy bằng 95% giá trị thống kê mức tiêu hao nhiên liệu nằm trong khoảng [29.50 ; 30.86].
Đối chiếu với dự thảo định mức tiêu hao nhiên liệu cho loại hình buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) cho thành phố Hồ Chí Minh là 30.5 (Kg/100 Km), xét đến các yếu tố cơ sở hạ tầng, đặc điểm của tình hình giao thông, các yếu tố tự nhiên của thành phố Hà Nội nhóm tác giả đề xuất mức tiêu hao nhiên liệu cho loại hình buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) trên địa bàn thành phố Hà Nội là: 30.2 (Kg /100 Km).
Với định mức tiêu hao nhiên liệu cho loại hình buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) trên địa bàn thành phố Hà Nội là: 30.2 (Kg /100 Km) đảm bảo được đại điện trung bình của các số liệu thống kê khảo sát thực tế tiêu hao nhiên liệu của doanh nghiệp.
b. Tổng hợp số liệu tiêu hao nhiên liệu trung bình của xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) trên bốn tuyến CNG 04, CNG 05, CNG 06, CNG 07:
Bảng 3. Bảng tổng hợp kết quả tiêu hao nhiên liệu xe buýt CNG cỡ nhỏ
Kết quả bình quân tiêu hao nhiên liệu khí CNG (Kg/100 Km) sau 2 ngày khảo sát với toàn bộ phương tiện vận doanh trên 4 tuyến buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cỡ nhỏ là 20.47 (Kg/100 Km).
Biểu đồ 2: Biểu đồ phân bố mức tiêu hao nhiên liệu của 04 tuyến xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cỡ nhỏ
Để đưa ra định mức tiêu hao nhiên liệu của xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cho thành phố Hà Nội, nhóm tác giả nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả (Descriptive Statistics) để mô tả những đặc tính cơ bản củadữ liệuthu thập được từ điều tra khảo sát tiêu hao nhiên liệu trong 2 ngày của 4 tuyến CNG 04, CNG 05, CNG 06, CNG 07 nhằm xây dựng khoảng tin cậy cho trung bình tổng thể số liệu quan sát tiêu hao nhiên liệu của đoàn phương tiện. Từ đó, đưa ra định mức tiêu hao nhiên liệu của xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cho thành phố Hà Nội.
Kết quả sau khi chạy phân tích dữ liệu (Data Analysis/Descriptive Statistics) với toàn bộ dữ liệu khảo sát tiêu hao nhiên liệu thu thập được sau 2 ngày điều tra ta thu được bảng tổng hợp:
Bảng 4. Bảng số liệu thống kê mô tả (Descriptive Statistics)
Từ bảng số liệu thống kê mô tả (Descriptive Statistics), ta có thể kết luận với 89 giá trị thống kê mức tiêu hao nhiên liệu khoảng giá trị tin cậy bằng 95% giá trị thống kê mức tiêu hao nhiên liệu nằm trong khoảng [20.32 ; 20.70].
Đối chiếu với dự thảo định mức tiêu hao nhiên liệu cho loại hình buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) cho thành phố Hồ Chí Minh là 23,5 (Kg/100 Km), xét đến các yếu tố cơ sở hạ tầng, đặc điểm của tình hình giao thông, các yếu tố tự nhiên của thành phố Hà Nội, tác giả đề xuất mức tiêu hao nhiên liệu cho loại hình buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) cỡ nhỏ trên địa bàn thành phố Hà Nội là: 20.5 (Kg/100 Km).
Với định mức tiêu hao nhiên liệu cho loại hình buýt sử dụng nhiện liệu sạch (khí CNG) cỡ nhỏ trên địa bàn thành phố Hà Nội là: 20.5 (Kg /100 Km) đảm bảo được đại diện trung bình của các số liệu thống kê khảo sát thực tế tiêu hao nhiên liệu của doanh nghiệp.
5. Kết luận
Tác giả đã khái quát hóa và đưa ra phương pháp khảo sát cũng như kết quả của hoạt động khảo sát đo đạc tiêu hao nhiên liệu trong thực tế của toàn bộ các xe CNG đang hoạt động trên địa bàn Hà Nội.
Từ số liệu đo đạc trong thực tế, tác giả sử dụng phương pháp thống kê mô tả (Descriptive Statistics) để mô tả những đặc tính cơ bản củadữ liệuthu thập được từ điều tra khảo sát tiêu hao nhiên liệu nhằm đưa ra đề xuất mức tiêu hao nhiên liệu của xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG), nhằm xây dựng bộ định mức kinh tế kỹ thuật cho xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí CNG) cho thành phố Hà Nội.
Lời cảm ơn: Nghiên cứu được tài trợ bởi Trường Đại học Giao thông vận tải trong đề tài mã số T2020-KT-008.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Chính phủ (2013), Nghị định số 130/2013/NĐ-CP ngày 16/10/2013 của Chính phủ về sản xuất và cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích.
- Bộ Giao thông Vận tải (2014), Thông tư số 65/2014/TT-BGTVTV ngày 10/11/2014 của Bộ Giao thông Vận tải ban hành định mức khung kinh tế - kỹ thuật áp dụng cho vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt.
- Chính phủ (2015), Quyết định số 13/2015/QĐ-TTg ngày 05 tháng 5 năm 2015 về cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt.
- UBND thành phố Hà Nội (2017), Quyết định số 1494/QĐ - UBND ngày 01 tháng 3 năm 2017 của UBND thành phố Hà Nội về Định mức kinh tế kỹ thuật và đơn giá VTHKCC bằng xe buýt trên địa bàn thành phố Hà Nội.
CALCULATING THE FUEL CONSUMPTION TO SET ECONOMIC
AND TECHNICAL STANDARDS FOR CNG BUSES IN HANOI
• Ph.D THACH MINH QUAN
• Master. LE HAI LINH
Faculty of Transport Economics, University of Transport and Communications
ABSTRACT:
In order to meet the transport demand, reduce the traffic congestion and solve environmental pollution, Hanoi city has operated 7 routes with buses fuelled by compressed natural gas (CNG). Measuring the fuel consumption of buses, especially CNG buses, is a very complicated task. This paper presents methods and procedures for conducting field surveys and results of fuel consumption calculation in order to set economic and technical standards for medium and small-sized CNG buses operating in Hanoi.
Keywords: Pubic transport, bus, CNG, fuel consumption, Hanoi.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 29+30, tháng 12 năm 2020]
