TÓM TẮT
Theo Hội đồng Tư vấn du lịch Việt Nam, Việt Nam hiện có khoảng 4,9 triệu lao động làm việc trong lĩnh vực du lịch, chưa kể lực lượng lao động ở những mảng công việc có liên quan. Do ảnh hưởng của dịch Covid-19, số lượng nhân viên nghỉ việc tại các công ty du lịch ngày càng tăng. Trong tương lai, khi dịch bệnh qua đi, doanh nghiệp ngành Du lịch sẽ đối mặt với khủng hoảng nguồn nhân lực khi chi phí tuyển dụng và đào tạo cao, khiến việc quay lại thị trường của hoạt động du lịch càng khó khăn hơn. Yêu cầu đặt ra đối với chất lượng nguồn nhân lực sau đại dịch Covid-19 là một vấn đề rất quan trọng. Bài viết đề cập đến một số nội dung cơ bản, đó là: Thực trạng tác động của đại dịch Covid-19 đến nhân lực ngành Du lịch của Việt Nam; Giải pháp điều chỉnh (về số lượng và chất lượng) nguồn nhân lực du lịch của Việt Nam để ứng phó với tác động của đại dịch Covid-19 trong thời gian tới.
Từ khóa: đại dịch Covid-19, nhân lực, du lịch, Việt Nam.
1. Đặt vấn đề
Ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 đã làm thay đổi toàn diện, sâu sắc tới ngành Du lịch Việt Nam. Theo báo cáo của Tổng cục Du lịch, năm 2021, thực hiện nghiêm chỉ đạo của Chính phủ về phòng chống dịch Covid-19, nhiều hoạt động văn hóa, du lịch phục vụ du khách tại các địa phương trong cả nước đã dừng tổ chức, do đó lượng khách du lịch nội địa giảm mạnh so với cùng kỳ năm 2020 (trung bình khoảng từ 60 - 80%); công suất sử dụng phòng tại các cơ sở lưu trú chỉ đạt từ 10 - 20%; doanh thu du lịch thấp; một số khu, điểm du lịch, cơ sở lưu trú du lịch đóng cửa không đón khách, một số doanh nghiệp du lịch tiếp tục điều chỉnh kế hoạch kinh doanh phù hợp với tình hình dịch bệnh. Các chuỗi dịch vụ dưới tác động lan tỏa từ hoạt động du lịch như cung cấp thực phẩm, nông sản, sản xuất đồ lưu niệm, trình diễn ca múa nhạc, vui chơi giải trí,… đều chịu khủng hoảng chung do thiếu hụt nguồn chi trả.
Bài viết này tập trung nghiên cứu và trao đổi về tác động của đại dịch Covid-19 đến nhóm nhân lực du lịch lĩnh vực kinh doanh (lữ hành và khách sạn) - đây là nhóm nhân lực tham gia trực tiếp và cung cấp dịch vụ và sản phẩm du lịch thông qua hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực du lịch.
2. Tổng quan nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu
2.1. Tổng quan nghiên cứu
Thời gian qua, đã có nhiều nghiên cứu và thảo luận liên quan đến đại dịch Covid-19, tác động của đại dịch Covid-19 đến nhân lực ngành Du lịch của Việt Nam. Sau đây là một số công trình nghiên cứu tiêu biểu:
Đỗ Thu Hằng & Lê Thị Hiệp (2020), với nghiên cứu “Ngành Du lịch Việt Nam trong mùa dịch Covid-19 và vấn đề đặt ra”, Tạp chí Tài chính, tháng 10/2020. Bài viết đánh giá tác động của đại dịch Covid-19 đến ngành Du lịch Việt Nam, từ đó đề xuất một số giải pháp trọng tâm để ngành Du lịch vượt qua khó khăn trong bối cảnh hiện nay.
Phạm Thị Thùy Linh (2020), có bài nghiên cứu “Du lịch thông minh - Xu hướng phát triển tất yếu của ngành Du lịch Việt Nam”, Tạp chí Công Thương, số 7 tháng 4 năm 2020. Bài viết phân tích về du lịch thông minh và những cơ hội để phát triển du lịch thông minh ở Việt Nam.
Cấn Văn Lực & các tác giả (2020), với bài nghiên cứu “Cập nhật tác động của đại dịch Covid-19 đối với các ngành kinh tế Việt Nam”, Tạp chí Thị trường tài chính tiền tệ. Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV đã phát hành Báo cáo “Đại dịch Covid-19 tác động mạnh đến ngành kinh tế nào của Việt Nam?”, trong đó đánh giá tác động của đại dịch đối với 15 ngành kinh tế quan trọng (chiếm 78% GDP) của Việt Nam.
Huỳnh Văn Thái & Võ Xuân Hậu (2020), với bài viết “Nguồn nhân lực du lịch Việt Nam trong bối cảnh cách mạng công nghệ số”, Tạp chí Tài chính, tháng 10/2020. được thực hiện trên cơ sở phân tích nguồn nhân lực du lịch trong cách mạng công nghệ số, những thành tựu và những hạn chế, đồng thời đặt ra yêu cầu và cơ hội cho việc đào tạo nguồn nhân lực du lịch.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp thu thập dữ liệu: Trong bài viết, tác giả đã sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp từ các báo, tạp chí, công trình nghiên cứu khoa học, một số trang web,...
Phương pháp xử lý dữ liệu: Trên cơ sở dữ liệu thu thập được về thực trạng tác động của đại dịch Covid-19 đến hoạt động du lịch của Việt Nam, tác giả đã tổng hợp các thông tin, tài liệu nhằm đánh giá thực trạng và đưa ra giải pháp cho nhân lực du lịch của Việt Nam trong thời gian tới.
3. Thực trạng tác động của đại dịch Covid-19 đến nhân lực ngành Du lịch Việt Nam
Dịch bệnh Covid-19 đã ảnh hưởng toàn diện đến mọi mặt của đời sống, trong đó ngành Du lịch bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất. Tổ chức Du lịch thế giới dự báo, cần phải mất 2 - 3 năm sau, ngành Du lịch mới phục hồi bằng mức năm 2019. Trong bối cảnh tình hình dịch bệnh trên thế giới còn diễn biến phức tạp, ngành Du lịch xác định, du lịch nội địa được coi là cứu cánh của Ngành trong năm 2022.
3.1. Tác động của đại dịch Covid-19 đến số lượng lao động ngành Du lịch Việt Nam
Theo Chiến lược phát triển Du lịch Việt Nam đến năm 2030, số lượng lao động ngành Du lịch cần năm 2020 là trên 3 triệu lao động, trong đó có khoảng hơn 1 triệu lao động trực tiếp. Tuy nhiên, trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 hiện nay, con số này khó có thể khả thi và cần có chiến lược phát triển phù hợp. Năm 2020, các doanh nghiệp trong ngành Du lịch lần lượt phải cắt giảm nhân sự từ 70-80%. Năm 2021, số lượng lao động vẫn làm đủ thời gian chỉ chiếm 25% so với năm 2020, lao động nghỉ việc hoặc chấm dứt hợp đồng lao động chiếm khoảng 30%, lao động tạm nghỉ việc khoảng 35%, lao động cầm chừng chiếm 10%.
Năm 2020, lượng khách quốc tế chỉ đạt 3,7 triệu lượt, giảm 80% so với năm 2019; khách nội địa đạt 56 triệu lượt, giảm 34% so với cùng kỳ năm 2019; tổng thu từ du lịch đạt 312.200 tỷ đồng, giảm 59% so với năm 2019. Năm 2021, với đợt dịch thứ 4 bùng phát mạnh trong cả nước đã khiến các hoạt động kinh tế, xã hội của phần lớn tỉnh, thành trong cả nước đình trệ nhiều tháng, khách du lịch quốc tế chưa đón, khách du lịch nội địa tiếp tục giảm gần 30% so với cùng kỳ năm 2020. Đến nay, khoảng 95% doanh nghiệp lữ hành quốc tế ngừng hoạt động.
Do diễn biến phức tạp, ảnh hưởng của dịch Covid-19 tác động lớn đến các cơ sở lưu trú của Việt Nam nên công suất hoạt động các cơ sở lưu trú năm 2021 chỉ đạt 20 - 30%. Số lượng khách hủy phòng tại các cơ sở lưu trú tại Hà Nội là hơn 80.613 lượt, số ngày bị hủy phòng khoảng 57.652 ngày. Thực trạng này đã dẫn đến việc nhân lực ngành Du lịch bị mất việc làm, các công ty, khách sạn, nhà hàng lần lượt phải cắt giảm biên chế đến 60%. Đối với các công ty đa quốc gia giảm 4/5 số lượng nhân viên.
Việc thiếu hụt lao động trong ngành Du lịch rất đáng lo ngại khi có đến 70 - 80% lực lượng lao động bị mất việc làm hoặc chuyển nghề khác do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Sẽ cần rất nhiều chi phí đào tạo cho lực lượng lao động mới và khó có thể đáp ứng được trong một thời gian ngắn nếu du lịch hoạt động trở lại. Cùng với đó, xu hướng đổi mới về sản phẩm và dịch vụ du lịch nhằm đảm bảo an toàn cho du khách trong bối cảnh bình thường mới cũng là một trong những thách thức, phát sinh chi phí đối với các doanh nghiệp du lịch đang gặp nhiều khó hiện nay.
3.2. Tác động của đại dịch Covid-19 đến chất lượng lao động ngành Du lịch Việt Nam
Kết quả khảo sát 75 doanh nghiệp lữ hành của Chương trình phát triển năng lực du lịch có trách nhiệm với môi trường và xã hội về xếp hạng các mức độ kỹ năng hiện tại của một loạt các vị trí trong doanh nghiệp lữ hành cho thấy, các chỉ số xếp hạng ở mức chấp nhận được trong phần lớn các vị trí; các kỹ năng của nhân viên ở vị trí tiếp xúc khách hàng bị đánh giá ở mức thấp nhất. Cụ thể là: Xếp hạng: 1 = Rất kém; 2= Kém; 3= Tốt; 4= Xuất sắc; (n=75). (Hình 1)
Chương trình phát triển năng lực du lịch có trách nhiệm với môi trường và xã hội cũng khảo sát 133 khách sạn của về xếp hạng các mức độ kỹ năng hiện tại của một loạt các vị trí trong các cơ sở lưu trú. Nhìn chung, các cơ sở lưu trú đánh giá mức độ kỹ năng của lực lượng lao động hiện tại của mình là bình thường. Điều này là một thách thức thực sự đối với khối cơ sở lưu trú cũng như với ngành Du lịch Việt Nam nói chung, bởi các cơ sở lưu trú đóng góp rất lớn tới nhận thức và sự hài lòng của du khách. (Hình 2)
Ngân hàng Thế giới (WB) đánh giá chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam đang ở mức thấp trong bậc thang năng lực quốc tế. Đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng đến chất lượng lao động ngành Du lịch Việt Nam khá nặng nề, lực lượng lao động bị mất việc làm khá lớn, một phần có việc làm nhưng tâm lý chưa thật ổn định. Thực trạng này cần phải được giải quyết ngay sau khi dịch bệnh tạm lắng, cuộc sống trở lại trạng thái bình thường mới.
4. Giải pháp điều chỉnh nhân lực du lịch của Việt Nam để ứng phó với tác động của đại dịch Covid-19 trong thời gian tới
Phần lớn các thành viên Hội đồng Chuyên gia Du lịch UNWTO nhận định, ngành Du lịch có nhiều triển vọng phát triển trong năm 2022 (với 61% đồng ý). Về khả năng phục hồi trở lại, 58% chuyên gia tin rằng du lịch sẽ phục hồi mạnh mẽ từ khoảng quý III năm 2022; 42% còn lại tin rằng sự phục hồi chỉ có thể bắt đầu từ năm 2023. Phần lớn cũng chuyên gia nhận định, sớm nhất là vào năm 2024, lượng khách du lịch quốc tế mới có thể đạt mức trước đại dịch.
Để ứng phó với tác động của đại dịch Covid-19 trong thời gian tới, cần có một số giải pháp điều chỉnh nguồn nhân lực du lịch của Việt Nam, cụ thể như sau:
- Điều chỉnh về số lượng nhân lực
Do tác động lớn của đại dịch Covid-19, để tồn tại, các doanh nghiệp du lịch cần có sự tính toán các phương án cụ thể, như: thay đổi chiến lược kinh doanh, đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ trong quản lý, điều hành, điều chuyển, sắp xếp để bộ máy hoạt động hợp lý và hiệu quả nhất,…
Nguy cơ khi dịch được kiểm soát tốt, ngành Du lịch khôi phục lại sẽ khó có đủ nguồn nhân lực để đáp ứng, nên ngành cần tập trung vào công tác đào tạo và tái cơ cấu ngành, tập trung vào đào tạo nguồn nhân lực du lịch để có đội ngũ nhân sự tốt, có thể hoạt động ngay khi du lịch khôi phục trở lại, có các chính sách hỗ trợ để giữ chân người lao động.
- Điều chỉnh về chất lượng nhân lực
Trong bài viết này, xin đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng nhân lực du lịch Việt Nam như sau:
Một là, hoàn thiện tuyển dụng nhân lực du lịch. Khi tuyển dụng cần phải dự báo được trong thời gian tới sẽ cần khoảng bao nhiêu nhân lực du lịch và xác định rõ công việc mà các nhân lực du lịch cần làm là gì. Tiếp đó, cần phải kiểm tra về trình độ chuyên môn nghiệp vụ, trình độ ngoại ngữ, khả năng giao tiếp ứng xử, khả năng tổ chức, phẩm chất đạo đức nghề nghiệp,… điều này sẽ quyết định đến chất lượng phục vụ khách và hiệu quả làm việc mà họ đạt được trong thời gian tới.
Hai là, hoàn thiện bố trí sử dụng nhân lực du lịch. Ban lãnh đạo công ty cần nắm được năng lực của từng nhân lực du lịch trong công ty để có kế hoạch phân công công việc hợp lý và khoa học. Ban lãnh đạo phải biết được điểm yếu, điểm mạnh của nhân lực du lịch và phân công nhân lực du lịch làm việc theo trình độ chuyên môn, ngoại ngữ, trình độ tổ chức, khả năng giao tiếp, sức khỏe,…
Ba là, hoàn thiện đào tạo bồi dưỡng nhân lực du lịch. Theo điều tra của các công ty thành viên của WTTC, nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực du lịch sẽ tăng lên đối với các chương trình đào tạo công nghệ mới cả trong ngắn và trung hạn. UNWTO cũng ưu tiên lựa chọn các kỹ năng theo thứ tự như sau: 1) Công nghệ số/Công nghệ thông tin; 2) Phục vụ khách; 3) Phân tích dữ liệu; 4) Lãnh đạo (UNWTO, 2021). (Hình 3)
Để có nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành Du lịch Việt Nam có đủ về số lượng và đảm bảo chất lượng thì công tác tổ chức đào tạo là yếu tố quyết định, do đó cần tăng cường năng lực của các cơ sở đào tạo nhân lực du lịch, cả về cơ sở vật chất trang thiết bị đào tạo cũng như đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho đội ngũ giáo viên, giảng viên. Cập nhật đổi mới xây dựng chương trình, giáo trình đào tạo du lịch tiên tiến. Ngành Du lịch cần đưa ra bộ giáo trình đào tạo đào tạo nhân lực du lịch toàn diện nhưng phải thiết thực, sát với công việc thực tế. Hiệp hội Du lịch Việt Nam và Hiệp hội Du lịch các địa phương, trong đó có TP. Hà Nội cần chủ động phối hợp với các trường đào tạo du lịch để cử các chuyên gia du lịch đến các trường giảng dạy, chia sẻ kinh nghiệm thực tế, định hướng nghề nghiệp cho sinh viên. Thống nhất chương trình đào tạo nhân lực du lịch, bảo đảm chuẩn kiến thức chung và nghiệp vụ. Đặc biệt, chú trọng tính thực tiễn trong đào tạo và tăng tối đa thời gian thực hành, thực tập ngay năm đầu tiên của chương trình học. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ tiên tiến trong công tác nghiên cứu, đào tạo nhân lực du lịch như đào tạo từ xa, đào tạo trực tuyến (E-learning), xây dựng giáo trình đào tạo du lịch điện tử,… Khuyến khích và thực hiện xã hội hóa trong đào tạo nhân lực du lịch, tạo cơ chế và điều kiện để các thành phần xã hội, trong và ngoài nước có thể tham gia góp vốn, kiến thức,… cho công tác đào tạo nhân lực du lịch...
Bốn là, hoàn thiện đánh giá thành tích nhân lực du lịch. Đánh giá thành tích của nhân lực du lịch Việt Nam thông qua hiệu quả làm việc và thông qua việc thăm dò ý kiến khách hàng. Cụ thể như sau: (1) Về hiệu quả làm việc, xét theo từng tuần, tháng, quý, năm xem hiệu quả làm việc của từng lao động ra sao để có những đánh giá chính xác nhất, làm căn cứ cho việc khen thưởng họ sau này. (2) Về thăm dò ý kiến khách hàng đối với nhân lực du lịch của các công ty du lịch: Các công ty du lịch của Việt Nam nên có những phiếu đánh giá chất lượng, trong đó có chất lượng nhân lực du lịch sau mỗi chuyến, mỗi lần phục vụ khách đi để biết được khách hài lòng hay không hài lòng. Đây là phương pháp phổ biến nhất, đơn giản mà lại dễ dàng biết được khách đang nghĩ gì về sản phẩm du lịch của công ty, để từ đó có những điều chỉnh phù hợp.
Năm là, hoàn thiện đãi ngộ nhân lực du lịch. Các công ty du lịch phải đặt ra những quy định về thưởng phạt với nhân lực du lịch một cách rõ ràng và thực hiện một cách nghiêm túc. Luôn quan tâm, chăm lo đến đời sống của nhân lực du lịch trong các công ty, như tổ chức sinh nhật, thăm hỏi khi ốm đau và một số hỗ trợ khác. Sau mỗi mùa du lịch hoặc những tháng làm việc vất vả, các công ty du lịch nên tổ chức các buổi liên hoan cho nhân viên trong công ty để động viên, cổ vũ tinh thần cho họ và tạo hứng khởi cho những công việc tiếp theo; khen thưởng những hướng dẫn viên xuất sắc có thành tích và đạt hiệu quả làm việc cao; đồng thời nêu những gương nhân lực du lịch điển hình để những thành viên khác học hỏi.
5. Kết luận
Nguồn nhân lực cho du lịch Việt Nam đang có nhiều biến động trước tác động của đại dịch Covid-19. Việc tái cấu trúc, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, huấn luyện thêm các kỹ năng cho nhân viên để bắt kịp xu hướng chung của thế giới là giải pháp cần thiết để chuẩn bị cho sự quay trở lại của các hoạt động du lịch sau đại dịch Covid, đồng thời giúp cho ngành Du lịch Việt Nam phát triển bền vững, nâng tầm thương hiệu. Đầu tư cho nguồn nhân lực chắc chắn là lựa chọn đúng đắn không chỉ cho trước mắt, mà còn cả lâu dài nhằm đón đầu những cơ hội mới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Chính phủ (2020), Quyết định số 147/QĐ-TTg ngày 22/01/2020, Phê duyệt Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030.
- Đỗ Thu Hằng & Lê Thị Hiệp (2020), Ngành Du lịch Việt Nam trong mùa dịch Covid-19 và vấn đề đặt ra, Tạp chí Tài chính, tháng 10/2020.
- Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh (2017), Cách mạng công nghiệp lần thứ tư - Thời cơ và thách thức đối với Việt Nam, NXB Lý luận Chính trị, Hà Nội, tr.68.
- Phạm Thị Thùy Linh (2020), Du lịch thông minh - Xu hướng phát triển tất yếu của ngành Du lịch Việt Nam, Tạp chí Công Thương, số 7 tháng 4 năm 2020.
- Cấn Văn Lực & các tác giả (2020), Cập nhật tác động của đại dịch Covid-19 đối với các ngành kinh tế Việt Nam, Tạp chí Thị trường tài chính tiền tệ.
- Huỳnh Văn Thái & Võ Xuân Hậu (2020), Nguồn nhân lực du lịch Việt Nam trong bối cảnh cách mạng công nghệ số, Tạp chí Tài chính, tháng 10/2020.
- Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch (2019), Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Xu hướng phát triển của du lịch thế giới và tác động đối với du lịch Việt Nam”, Hà Nội.
- Viện Nghiên cứu Phát triển du lịch (2019), Dự thảo “Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2035”, Hà Nội.
Impacts of the COVID-19 pandemic on the tourism human resources in Vietnam
Ph.D Hoang Thi Lan
Faculty Of Hospitality - Tourism, Thuongmai University
Abstract:
According to the Vietnam Tourism Advisory Council, Vietnam has about 4.9 million people directly working in the tourism industry. Due to the COVID-19 pandemic, the number of people quitting their jobs at travel agencies is increasing. In the post-COVID-19 era, it is likely that tourism businesses will face a human resource crisis when the high cost of recruitment and training makes it even more difficult for tourim activities to be launched. The requirement for the quality of tourism human resources in the post-COVID-19 era is a very important issue. This study points out the impacts of the COVID-19 pandemic on the tourism human resources in Vietnam and solutions to develop the tourism human resources to cope with the COVID-19 pandemic’s impacts in the coming time.
Keywords: Covid-19 pandemic, human resources, tourism, Vietnam.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 6, tháng 4 năm 2022]
