“Năm của các nhiệm vụ về phòng vệ thương mại”
Phát biểu tại buổi Tổng kết công tác phòng vệ thương mại 7 tháng đầu năm 2019, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho rằng chỉ trong vòng khoảng 2 thập kỷ, nước ta đã chứng kiến sự phát triển đột biến về xuất khẩu và hội nhập quốc tế gắn với cải thiện năng lực sản xuất của các ngành nghề, kéo theo độ mở lớn của nền kinh tế Việt Nam lên tới gần 210%.
Hội nhập tác động trực tiếp tới sản xuất trong nước theo nhiều chiều khác nhau, trong đó những nội dung liên quan đến phòng vệ thương mại trở thành nội dung nền tảng quan trọng. Số lượng các vụ việc phòng vệ thương mại mà Việt Nam có liên quan ở thị trường ngoài nước gia tăng liên tục với tần suất ngày càng lớn. Các biện pháp phòng vệ thương mại đã mở rộng và có nguy cơ tiếp tục mở rộng áp dụng tại tất cả các nền kinh tế bao gồm các quốc gia đang phát triển, không chỉ dừng lại ở chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ, mà còn là chống lẩn tránh phòng vệ thương mại, chống gian lận trong chuyển tải đầu tư,…
“Do đó, năm 2018 và 2019 có thể nói là năm của các nhiệm vụ về phòng vệ thương mại, với hàng loạt đề án, chiến lược, kế hoạch lớn được xây dựng và ban hành, triển khai thực hiện liên tục”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh đánh giá, “qua đó chúng ta thấy được hướng đi, bước tiến ban đầu đã có hiệu quả, phân tích được nguy cơ, thách thức cũng như nguyên nhân dẫn đến các hạn chế còn tồn tại.”
07 tháng đầu năm 2019, tần suất các vụ kiện phòng vệ thương mại với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam vẫn duy trì ở mức độ cao (trung bình 01 vụ/01 tháng).
Hiện nay Bộ Công Thương đang tiến hành xử lý 07 vụ việc phòng vệ thương mại (05 vụ việc chống bán phá giá, 02 vụ việc chống trợ cấp) khởi xướng điều tra với hàng xuất khẩu của Việt Nam, xử lý 07 vụ việc khởi xướng từ năm 2018, 04 vụ việc rà soát biện pháp phòng vệ thương mại đã áp dụng, trong đó có những vụ việc có kim ngạch xuất khẩu lớn như cá tra, tôm.
Trong 7 vụ việc khởi xướng điều tra mới, thị trường Ấn Độ dẫn đầu với 04 vụ việc, Hoa Kỳ 02 vụ việc, Malaysia 01 vụ việc.
Đóng góp vào kết quả đó, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh biểu dương nỗ lực của Cục Phòng vệ thương mại trong năm 2018 và nửa đầu 2019 khi đã triển khai kịp thời, hiệu quả các nhiệm vụ, hoạt động phòng vệ thương mại, trong đó tiếp cận, tổ chức phối hợp chặt chẽ để xử lý các vụ kiện đồng bộ, kịp thời, đạt được kết quả khả quan thông qua việc sử dụng các công cụ phòng vệ thương mại.
Đặc biệt, Cục Phòng vệ thương mại đã phát huy vai trò tham mưu chính sách, nâng cao nhận thức của toàn hệ thống về vấn đề giúp cho các cơ quan quản lý nhà nước, Hiệp hội ngành hàng và cộng đồng doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn trong bối cảnh đời sống quốc tế đang chuyển biến nhanh và nhạy cảm, tiềm ẩn nhiều nguy cơ.
“Đề án Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ (Đề án 824) là một trong những phản ứng kịp thời của Cục với diễn biễn thị trường và quá trình hội nhập”, Bộ trưởng khẳng định.
Theo Cục trưởng Lê Triệu Dũng, cùng với Đề án trên, Cục Phòng vệ thương mại cũng đã xây dựng và trình Đề án Xây dựng và vận hành hiệu quả hệ thống cảnh báo sớm các vụ việc phòng vệ thương mại, đồng thời trình Bộ trưởng Bộ Công Thương ký ban hành Chương trình tổng thể về sử dụng và ứng phó với các biện pháp phòng vệ thương mại nhằm hỗ trợ phát triển một số ngành công nghiệp, góp phần tạo nền tảng cho việc triển khai các chính sách, biện pháp về phòng vệ thương mại phù hợp với cam kết quốc tế để bảo vệ, phát triển các ngành sản xuất trong nước.
Nhận thức về phòng vệ thương mại còn rời rạc, thiếu chủ động
Tuy nhiên, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nhận định, vẫn còn nhiều mặt hàng của Việt Nam xuất khẩu ra các thị trường nước ngoài có nguy cơ cao bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan và Tổng cục Thống kê, năm 2018 có 13/37 nhóm mặt hàng chính tăng cao đột biến về kim ngạch xuất khẩu so với năm 2017, thì 6 tháng đầu năm 2019 còn tăng thêm 2 mặt hàng nữa lên 15/37 mặt hàng.
“Ví dụ xuất khẩu sang Hoa Kỳ, xơ, sợi dệt tăng 92,87%, sắt thép các loại 81,38%, thức ăn gia súc, nguyên liệu 50%, điện thoại linh kiện gần 92%, dây điện và cáp điện 172%, máy quay phim, thiết bị điện tử 53%, nguyên phụ liệu cho dệt may da giày hơn 50%. Thậm chí còn có sự trùng khớp giữa các mặt hàng nhập khẩu tăng đột biến và các mặt hàng đang chịu áp thuế tại các nước, do đó yêu cầu phải nhanh chóng, cẩn trọng rà soát, đánh giá để không chỉ dừng lại ở cảnh báo mà phải đi đến các hành động để đảm bảo quyền lợi của sản xuất trong nước”.
Theo Bộ trưởng, vấn đề lớn nằm ở hiểu biết và nhận thức chung của chính các cơ quan quản lý nhà nước ở trung ương và địa phương chưa có sự đồng nhất về nhận thức và phối hợp thực hiện chính sách về phòng vệ thương mại. Chính quyền tại một số địa phương vẫn nắm bắt ít thông tin liên quan đến hội nhập và phòng vệ thương mại, do đó việc thực thi các đề án lớn không phát huy được nhiều vai trò và chưa đi vào thực chất.
Không chỉ vậy, Bộ trưởng cho rằng nhận thức của doanh nghiệp cũng đang rời rạc, thiếu chủ động đối với các vụ việc phòng vệ thương mại.
“Không thể có chuyện Nhà nước phải đi tìm hiểu thông tin thay doanh nghiệp được. Có những nghiên cứu chỉ ra rằng 75% doanh nghiệp đánh giá rằng thông tin về hội nhập còn hạn chế, vậy đối với phòng vệ thương mại thì bao nhiêu?”
Đồng tình với ý kiến đó, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu Phan Văn Chinh cho rằng công cụ phòng vệ thương mại đã có nhưng các cơ quan quản lý nhà nước, Hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp vẫn chưa hiểu cơ chế, nghĩ rằng “cứ đưa ra là đánh”, trong khi không hiểu phải cung cấp thông tin, dữ liệu gì phục vụ cho khởi kiện và điều tra.
Bên cạnh xu hướng lạm dụng phòng vệ thương mại, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh cũng bày tỏ sự “ngỡ ngàng” khi thậm chí có những ý kiến cho rằng việc áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại có sự bênh vực “gà nhà”, làm mất đi cơ hội tiếp cận hàng giá rẻ của người tiêu dùng, nhà sản xuất trong nước.
“Doanh nghiệp nhập khẩu không hiểu rằng, nếu không tự lực thì hôm nay có được hàng hóa giá rẻ nhưng sau đó sẽ phải chấp nhận giá đắt. Hơn nữa, khi đủ bằng chứng thì chính pháp luật yêu cầu Bộ Công Thương có hành động, phải điều tra và giải quyết dựa trên kết quả điều tra đó”, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh nhấn mạnh, cho rằng một phần lí do của việc nhận thức là do chưa có sự tuyên truyền đúng đắn trong xã hội và báo chí.
Chủ động thực hiện phòng vệ thương mại trong bối cảnh thương mại mới
Theo đó, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh cho rằng Cục Phòng vệ thương mại cần nghiên cứu ngay sự thay đổi về cách tiếp cận đang diễn ra ở các nước nhập khẩu đối với biện pháp chống lẩn tránh, từ đó xác định các mặt hàng có nguy cơ cao bị áp dụng triết lý mới về chống lẩn tránh trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đang căng thẳng. Đối với các thị trường lớn, cần nhanh chóng tích cực bàn bạc về khắc phục lỗ hổng pháp lý hiện nay trong việc cho phép nhà nhập khẩu được tự khai báo xuất xứ.
Đồng thời, sớm bổ sung nguồn lực cho công tác phòng vệ thương mại và thực hiện các giải pháp nâng cao nhận thức trong nước về chống lẩn tránh, chống chuyển tải bất hợp pháp.
Nhằm giải quyết những vấn đề tồn tại, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh đề nghị Cục Phòng vệ thương mại triển khai 7 nội dung lớn trong thời gian tới.
Một là, tiếp tục chủ động phối hợp chặt chẽ với Cục Xuất nhập khẩu, 2 Vụ Thị trường Châu Âu - Châu Mỹ và Châu Á - Châu Phi và Vụ Kế hoạch để tổ chức theo dõi bám sát toàn diện và kịp thời diễn biến các tranh chấp thương mại, từ đó kịp thời dự báo những vấn đề nóng, vấn đề phát sinh liên quan đến phòng vệ thương mại trong bối cảnh mới.
Hai là, tăng cường hợp tác quốc tế, xây dựng chiến lược, kế hoạch thể chế hóa các cơ chế hợp tác này trong quá trình triển khai thực hiện các FTA và cam kết hội nhập nhằm đảm bảo lợi ích cho cộng đồng doanh nghiệp.
Ba là, tận dụng mọi cơ hội nâng cao năng lực đội ngũ, rà soát quy định pháp luật về tư cách pháp lý và năng lực thể chế của Cục Phòng vệ thương mại để đảm bảo thẩm quyền trách nhiệm trong giải quyết kịp thời, có hiệu quả các vụ việc phòng vệ.
Bốn là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền về phòng vệ thương mại từ trong Bộ đến các Bộ ngành, địa phương, hiệp hội ngành hàng, cộng đồng doanh nghiệp, lồng ghép vào các kế hoạch triển khai cụ thể đã xây dựng trước đó, nhằm nâng cao nhận thức, hiểu biết chung của cán bộ quản lý và doanh nghiệp.
Năm là, thường xuyên tổ chức tọa đàm, đối thoại với doanh nghiệp có sự tham gia của các bộ ngành, hiệp hội để tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, thị trường, tăng cường tương tác giữa khối quản lý nhà nước và doanh nghiệp. Tuy nhiên, cũng cần đơn giản hóa các khái niệm, biến thông tin chuyên ngành thành thông tin phổ thông, cơ bản mọi người đều có thể tiếp cận được.
Sáu là, trên cơ sở Đề án 824, cụ thể hóa các nhiệm vụ của từng đơn vị, Bộ ngành trong cơ chế phối hợp với các lực lượng như hải quan, quản lý thị trường,… trong chia sẻ thông tin và nghiên cứu, điều tra phòng vệ thương mại gắn với bảo vệ thị trường, lợi ích người tiêu dùng và doanh nghiệp sản xuất trong nước. Đặc biệt, tập trung liên tục cập nhật và bổ sung danh mục ngành hàng và sản phẩm có nguy cơ bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại hay gian lận xuất xứ.
Bảy là, tham mưu cho Thứ trưởng Trần Quốc Khánh và lãnh đạo Bộ Công Thương xây dựng nhiệm vụ, vai trò cụ thể của Hiệp hội, địa phương trong chống gian lận xuất xứ và phòng vệ thương mại để đưa vào chương trình công tác của lãnh đạo bộ làm việc với Hiệp hội, địa phương.
