Tóm tắt:
Bài viết phân tích những điểm mới đáng chú ý của Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 liên quan đến cơ chế bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền. Trong bối cảnh gia tăng rủi ro hệ thống tài chính và nhu cầu ổn định thị trường tiền tệ, các quy định mới được ban hành nhằm nâng cao giới hạn chi trả bảo hiểm tiền gửi, mở rộng vai trò của tổ chức bảo hiểm tiền gửi, cũng như thiết lập khuôn khổ can thiệp sớm đối với tổ chức tín dụng yếu kém. Tác giả đánh giá hiệu quả pháp lý của các sửa đổi này và đề xuất một số khuyến nghị nhằm đảm bảo sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật tài chính - ngân hàng.
Từ khóa: Luật Tổ chức tín dụng năm 2024, bảo vệ người gửi tiền, bảo hiểm tiền gửi.
1. Đặt vấn đề
Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 (số 32/2024/QH15) có hiệu lực từ ngày 01/7/2024 được đánh giá có nhiều điểm mới quan trọng nhằm củng cố an toàn tài chính và ổn định hệ thống ngân hàng[1]. Trong đó, bảo vệ quyền lợi người gửi tiền là một trong những mục tiêu quan trọng. Quy định mới của Luật tập trung mở rộng cơ chế bảo vệ người gửi tiền thông qua điều chỉnh chính sách bảo hiểm tiền gửi và giao thêm nhiệm vụ cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN). Cụ thể, Luật bổ sung các quy định về hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi, vai trò của BHTGVN trong cơ chế can thiệp và xử lý tổ chức tín dụng (TCTD) yếu kém, cũng như quy định về thứ tự thanh toán khi TCTD bị phá sản. Bài viết sẽ phân tích chuyên sâu các điểm mới này, đánh giá hiệu quả pháp lý và đề xuất giải pháp nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi người gửi tiền.
2. Những điểm mới của Luật Các tổ chức tín dụng về tiền gửi và bảo vệ tiền gửi
2.1. Điểm mới về hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi
Trước đây, theo Luật Bảo hiểm tiền gửi năm 2012, hạn mức chi trả bảo hiểm là 125 triệu đồng/người gửi tiền được quy định theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Luật Các TCTD năm 2024 đã mở rộng cơ chế này: trong trường hợp TCTD tham gia bảo hiểm tiền gửi bị phá sản theo phương án đã được phê duyệt, nếu Thủ tướng Chính phủ quyết định hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi bằng số tiền gửi của cá nhân tại tổ chức đó thì BHTGVN sẽ phối hợp chi trả toàn bộ khoản tiền gửi bảo hiểm cho người gửi tiền[1,2]. Nghĩa là, trong một số trường hợp đặc biệt, khung chi trả bảo hiểm có thể được nâng lên mức tối đa bằng toàn bộ số tiền gửi của từng cá nhân tại TCTD đó. Việc mở rộng này phù hợp với khuyến nghị quốc tế về bảo hiểm toàn bộ tiền gửi trong tình huống khủng hoảng[1] và giúp củng cố niềm tin của công chúng vào hệ thống ngân hàng. Cụ thể, theo đánh giá tại trang thông tin của BHTGVN, “luật hóa việc chi trả toàn bộ cho người gửi tiền phù hợp với khuyến nghị của Hiệp hội BHTG quốc tế, góp phần nâng cao niềm tin công chúng, ngăn chặn hiện tượng rút tiền hàng loạt”[1]. Tuy nhiên, cơ chế trên phụ thuộc vào quyết định của cấp có thẩm quyền, nên cần có quy định hướng dẫn chi tiết và kèm theo các biện pháp tăng cường nguồn lực của quỹ BHTG để đảm bảo khả năng chi trả khi xảy ra sự cố.
2.2. Vai trò mới của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam
Luật Các TCTD năm 2024 đã giao thêm nhiều nhiệm vụ mới cho BHTGVN trong quá trình xử lý TCTD yếu kém và tái cơ cấu hệ thống. Theo quy định của Luật, BHTGVN được tham gia sâu vào công tác phát hiện và can thiệp sớm khi có dấu hiệu suy yếu của TCTD. Cụ thể, khi NHNN phát hiện TCTD thuộc diện can thiệp sớm (tức yêu cầu xây dựng phương án khắc phục), BHTGVN sẽ hỗ trợ NHNN thông qua giám sát từ xa, kiểm tra tại chỗ và tham gia vào Ban kiểm soát đặc biệt[4]. Tùy vào mức độ khủng hoảng của TCTD, BHTGVN có thể thực hiện một số biện pháp hỗ trợ như: phối hợp xây dựng phương án chi trả tiền gửi, cung cấp vốn vay đặc biệt để hỗ trợ thanh khoản, hỗ trợ thực hiện phương án khắc phục, tham gia vào phương án hỗ trợ trước kiểm soát đặc biệt hoặc kế hoạch chuyển giao bắt buộc[4]. Những quy định này ghi nhận rõ vị thế và trách nhiệm lớn hơn của BHTGVN trong Luật Các TCTD năm 2024: “Luật Các TCTD năm 2024 nâng tầm vị trí, trao trách nhiệm hơn nữa của BHTGVN trong can thiệp sớm và xử lý TCTD yếu kém… bổ sung quyền hạn cho BHTGVN tham gia tái cơ cấu… một cách cụ thể hơn”[4]. Bên cạnh đó, trong giai đoạn TCTD bị kiểm soát đặc biệt, BHTGVN cũng được giao nhiều nhiệm vụ cụ thể. Luật quy định BHTGVN phối hợp với Ban kiểm soát đặc biệt và Hội ngân hàng hợp tác xã đánh giá tính khả thi của phương án phục hồi quỹ tín dụng nhân dân (QTDND) bị kiểm soát đặc biệt (Điều 169)[5]. Ngoài ra, theo Điều 171 và 182, những TCTD đang bị kiểm soát đặc biệt - bao gồm ngân hàng thương mại, công ty tài chính, tổ chức tài chính vi mô và cả ngân hàng chuyển giao bắt buộc - có thể vay vốn đặc biệt từ NHNN, từ BHTGVN và từ các TCTD khác để thực hiện phục hồi[5]. Đặc biệt, Điều 185 của Luật mới cho phép BHTGVN mua trái phiếu dài hạn của tổ chức tín dụng nhận chuyển giao bắt buộc theo quyết định của NHNN[5]. Đây là công cụ hỗ trợ tài chính mới nhằm tạo nguồn vốn ổn định cho TCTD tiếp nhận trong quá trình sáp nhập, giảm thiểu áp lực rủi ro cho cả 2 bên. Trong trường hợp TCTD bị phá sản, BHTGVN lại tiếp tục giữ vai trò quan trọng. Luật quy định Ban kiểm soát đặc biệt phải phối hợp với TCTD và BHTGVN xây dựng phương án phá sản cho TCTD bị kiểm soát đặc biệt, trình NHNN và Chính phủ phê duyệt (Điều 188)[4]. Sau khi phương án được phê duyệt, NHNN trình Thủ tướng quyết định hạn mức chi trả BHTG cho người gửi tiền, tối đa bằng số tiền gửi của cá nhân tại TCTD đó[4], sau đó BHTGVN phối hợp chi trả tiền gửi theo phương án phá sản[6,7]. Trong quá trình này, nếu quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN không đủ để chi trả, NHNN sẽ cho BHTGVN vay vốn đặc biệt có lãi suất ưu đãi; BHTGVN sẽ xây dựng phương án tăng phí BHTG và sử dụng các nguồn thu từ hoạt động đầu tư, phát hành nợ để trả nợ và bù đắp phần vay này[6,7]. Như vậy, Luật Các TCTD năm 2024 chính thức hóa các biện pháp nhằm bảo đảm người gửi tiền được nhận tiền bảo hiểm đầy đủ trong tình huống TCTD đổ vỡ, đồng thời trang bị cho BHTGVN các công cụ tài chính cần thiết để thực hiện sứ mệnh này. Điều này phù hợp với chiến lược toàn cầu trao quyền lớn hơn cho cơ quan bảo hiểm tiền gửi trong xử lý khủng hoảng ngân hàng (theo hướng dẫn của Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế)[2,3].
2.3. Cơ chế xử lý tổ chức tín dụng yếu kém
Luật Các TCTD năm 2024 bổ sung chương riêng về can thiệp sớm TCTD yếu kém, đặt nền móng cho cơ chế xử lý toàn diện. Theo đó, khi phát hiện nguy cơ mất an toàn, ngân hàng nhà nước (NHNN) sẽ ra văn bản yêu cầu TCTD lập phương án khắc phục. Sau đó, nếu TCTD không tự khắc phục kịp, NHNN có thể áp dụng biện pháp kiểm soát đặc biệt như bổ nhiệm Ban kiểm soát đặc biệt, hạn chế hoạt động hoặc chuyển giao bắt buộc. Trong từng giai đoạn này, BHTGVN được huy động tham gia theo các quy định nêu trên[4]. Đặc biệt, Luật Các TCTD năm 2024 quy định phương án phục hồi và phá sản TCTD yếu kém phải rõ lộ trình trả nợ đối với tiền gửi của khách hàng (bao gồm cá nhân và pháp nhân)[6]. Theo đó, khách hàng gửi tiền (cá nhân, pháp nhân) đứng trước quyền lợi được bảo đảm nhận lại tiền gửi theo thứ tự ưu tiên cao. Thứ tự thanh toán trong phá sản TCTD vẫn được áp dụng theo Luật Phá sản 2014: sau chi phí phá sản và nợ lương, tiền gửi của khách hàng (và khoản chi trả từ BHTG cho người gửi tiền) được xếp thứ ba trong thứ tự ưu tiên[6]. Điều này có nghĩa người gửi tiền có vị thế ưu tiên cao, ngay sau các nghĩa vụ bắt buộc với người lao động và trước các chủ nợ khác không có bảo đảm. Kết hợp với quy định về quyền ưu tiên của BHTGVN trong kế hoạch phá sản[6], chính sách này đảm bảo người gửi tiền (đặc biệt cá nhân) được bảo vệ tốt ngay cả khi TCTD đổ vỡ.
3. Đánh giá hiệu quả pháp lý
Nhìn chung, các điểm mới của Luật Các TCTD năm 2024 góp phần nâng cao hiệu quả pháp lý trong bảo vệ quyền lợi người gửi tiền. Việc mở rộng hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi có thể lên đến toàn bộ khoản tiền gửi của cá nhân (vượt mức 125 triệu đồng cũ) đã đưa chính sách bảo hiểm tiền gửi tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế[2,3]. Theo BHTGVN, quy định này “luật hóa việc chi trả toàn bộ cho người gửi tiền phù hợp với khuyến nghị của Hiệp hội BHTG quốc tế… đóng vai trò quan trọng nhằm nâng cao niềm tin công chúng đối với hệ thống các TCTD, ngăn chặn hiện tượng rút tiền hàng loạt”[4]. Các biện pháp can thiệp sớm và tái cấu trúc (như cho vay đặc biệt, tham gia xây dựng phương án phục hồi) giúp giảm thiểu tác động dây chuyền của sự cố tài chính và tăng khả năng bảo toàn vốn của TCTD, từ đó gián tiếp bảo vệ người gửi tiền.
Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số hạn chế cần được khắc phục để thực sự bảo vệ người gửi tiền hiệu quả.
Thứ nhất, Luật Các TCTD năm 2024 có nhiều điểm còn chung chung, thiếu hướng dẫn chi tiết. Ví dụ, quy định về can thiệp sớm chưa có hướng dẫn cụ thể về điều kiện, tiêu chí và thủ tục thực hiện, dẫn đến khó khả thi khi triển khai[4]. Việc thiếu các văn bản hướng dẫn kịp thời có thể làm chậm trễ quá trình xử lý và giảm hiệu quả của cơ chế mới.
Thứ hai, Luật Bảo hiểm tiền gửi (2012) hiện hành chưa được sửa đổi tương ứng để đồng bộ hóa với quy định mới[4]. Hiện BHTGVN vẫn phải áp dụng khung pháp lý cũ (cùng với các văn bản hướng dẫn) trong khi Luật TCTD 2024 yêu cầu BHTGVN thực hiện nhiều nhiệm vụ mới (ví dụ cấp vốn đặc biệt cho ngân hàng, mua trái phiếu chuyển giao, tham gia viết phương án phá sản…). Điều này tạo ra chồng chéo, khó thực hiện trong thực tế.
Thứ ba, năng lực tài chính của BHTGVN hiện nay vẫn còn hạn chế. Nguồn quỹ dự phòng nghiệp vụ mới đạt khoảng 1,3% tổng dư tiền gửi được bảo hiểm trên toàn hệ thống[2], nên việc chi trả toàn bộ tiền gửi trong nhiều kịch bản đổ vỡ có thể gây áp lực lớn. Mặc dù Luật BHTG hiện cho phép BHTGVN vay vốn của Nhà nước trong trường hợp thiếu hụt[6], song phụ thuộc vào nguồn vay là giải pháp ngắn hạn và làm tăng nợ công. Cuối cùng, thẩm quyền quyết định hạn mức chi trả vẫn tập trung ở cấp Chính phủ, có thể gây ra sự không nhất quán và thiếu minh bạch khi áp dụng.
4. Hạn chế và vấn đề đặt ra
Các hạn chế nêu trên cho thấy cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý. Cụ thể, vẫn còn vài vấn đề bất cập trong Luật Các TCTD năm 2024 và các văn bản liên quan: (1) Thiếu hướng dẫn chi tiết cho cơ chế can thiệp sớm - ví dụ, chưa quy định rõ thời hạn, tiêu chí đánh giá hoặc hình thức giám sát, nên khó triển khai đồng bộ[1]; (2) Sự không đồng bộ giữa Luật TCTD năm 2024 và Luật BHTG năm 2012 - nhiều quy định mới phải thực hiện trên cơ sở khung Luật BHTG hiện có, chưa kể Luật BHTG cần sửa đổi bổ sung để trao thêm quyền hạn và trách nhiệm cho BHTGVN[1,6]; (3) Nguồn lực của BHTGVN còn khiêm tốn so với quy mô tiền gửi, nên rủi ro thiếu khả năng chi trả toàn bộ không thể loại trừ, đặc biệt nếu nhiều TCTD cùng lúc gặp rủi ro; (4) Thứ tự thanh toán được quy định rõ trong Luật Phá sản (người gửi tiền được trả sau chi phí phá sản và nợ lương, trước thuế và các chủ nợ khác)[7], nhưng Luật mới chưa bổ sung quy định riêng về thứ tự ưu tiên của BHTGVN và người gửi tiền trong các cơ chế can thiệp sớm hoặc giải thể TCTD, điều này có thể dẫn đến xung đột pháp luật trong một số tình huống cụ thể.
5. Đề xuất
Để tăng cường bảo vệ người gửi tiền, cần sớm khắc phục các tồn tại nêu trên. Trước hết, Nhà nước cần chủ động xây dựng văn bản hướng dẫn và sửa đổi Luật Bảo hiểm tiền gửi để đồng bộ hóa với Luật Các TCTD năm 2024. Cụ thể, Luật BHTG cần được bổ sung quy định về chức năng, quyền hạn và nguồn lực mới của BHTGVN trong tham gia xử lý TCTD yếu kém như được nêu trong Luật Các TCTD năm 2024[6]. Tiếp theo, cần xem xét tăng hạn mức bảo hiểm tiền gửi hoặc chuyển sang mô hình theo tỷ lệ phần trăm nhất định của dư tiền gửi, thay vì con số tuyệt đối 125 triệu đồng, để bảo vệ tốt hơn phần lớn người gửi tiền. Đồng thời, việc tăng phí bảo hiểm và đa dạng hóa nguồn vốn (ví dụ huy động từ ngân sách hoặc thị trường vốn) sẽ nâng cao năng lực tài chính của BHTGVN. Ngoài ra, cơ quan quản lý cần đẩy mạnh giám sát, cảnh báo sớm đối với các TCTD, phát huy vai trò phối hợp giữa NHNN và BHTGVN, bảo đảm việc phát hiện rủi ro kịp thời. Các quy định mới cần có lộ trình ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết và kiểm tra chặt chẽ tuân thủ, tránh tình trạng trì hoãn thi hành.
6. Kết luận
Luật Các TCTD năm 2024 đã thể chế hóa nhiều quy định mới nhằm củng cố bảo vệ người gửi tiền, thông qua mở rộng hạn mức chi trả bảo hiểm và tăng cường vai trò của BHTGVN trong cơ chế xử lý khủng hoảng ngân hàng. Những đổi mới này được kỳ vọng nâng cao niềm tin và ổn định hệ thống ngân hàng, song hiệu quả thực thi phụ thuộc nhiều vào việc hoàn thiện khung pháp lý liên quan. Do đó, bên cạnh việc áp dụng nghiêm minh các quy định mới, rất cần sự phối hợp chặt chẽ giữa NHNN, BHTGVN và các cơ quan chức năng trong việc sửa đổi Luật BHTG, ban hành hướng dẫn triển khai chi tiết và tăng cường nguồn lực tài chính. Chỉ khi đó, quyền lợi hợp pháp của người gửi tiền mới được bảo vệ tốt hơn trong thực tiễn hoạt động ngân hàng.
Tài liệu trích dẫn và tham khảo:
- Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (2024, May 4). Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024: Hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi tối đa bằng số tiền gửi của cá nhân được bảo hiểm tại tổ chức tín dụng.
- Song L. (2024). Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 - Những quy định mới về chính sách bảo hiểm tiền gửi. VnEconomy. Truy cập tạihttps://vneconomy.vn/luat-cac-to-chuc-tin-dung-2024-nhung-quy-dinh-moi-ve-chinh-sach-bao-hiem-tien-gui.htm.
- Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (2024, July 22). Vai trò của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong phát hiện sớm và can thiệp kịp thời tổ chức tín dụng yếu kém.
- Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (2024). Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024: Tiếp tục phát huy vai trò của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong cơ cấu lại tổ chức tín dụng.
- Huyền H. T. (2024). Nhiệm vụ mới của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. Truy cập tại https://vov2.vov.vn/phap-luat/nhiem-vu-moi-cua-bao-hiem-tien-gui-viet-nam-51034.vov2.
- Hân N. T. (2023). Thứ tự phân chia tài sản của tổ chức tín dụng khi phá sản. Truy cập tại https://thuvienphapluat.vn/chinh-sach-phap-luat-moi/vn/ho-tro-phap-luat/tu-van-phap-luat/49773/thu-tu-phan-chia-tai-san-cua-to-chuc-tin-dung-khi-pha-san.
- Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (tháng 2/2025). Sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm tiền gửi - Yêu cầu cấp thiết để bảo vệ tốt hơn quyền lợi người gửi tiền.
Key new provisions in the 2024 Law on Credit Institutions
for depositor rights protection
Bui Hai Ha
FDI Company Limited
Abstract:
This study examines key new provisions of the 2024 Law on Credit Institutions concerning the protection of depositors' rights. In response to escalating systemic financial risks and the imperative to stabilize the monetary market, the law introduces measures such as increasing the maximum insured deposit amount, expanding the functions of deposit insurance institutions, and establishing early intervention mechanisms for struggling credit institutions. The study evaluates the legal effectiveness of these reforms and provides recommendations to enhance the coherence and robustness of Vietnam’s financial and banking regulatory framework.
Keywords: the 2024 Law on Credit Institutions, depositor protection, deposit insurance.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 15/2025]
