Hoàn thiện khung pháp lý toàn diện bảo vệ người tiêu dùng - Nền tảng cho thương mại điện tử phát triển bền vững

Quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam đã cán mốc 25 tỷ USD vào năm 2024  với mức tăng trưởng bình quân lên tới 20 - 30%/năm. Tuy nhiên, sự bùng nổ này kéo theo nhiều thách thức, đòi hỏi một hành lang pháp lý hoàn thiện để bảo vệ người tiêu dùng và tạo môi trường phát triển bền vững. 

Trong 10 năm qua, thị trường thương mại điện tử Việt Nam đã ghi nhận bước tăng trưởng vượt bậc. Từ mức chỉ khoảng 2,97 tỷ USD năm 2014, quy mô thị trường đã đạt tới 25 tỷ USD vào năm 2024, duy trì tốc độ tăng trưởng bình quân 20 - 30%/năm và đóng góp khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Việt Nam hiện nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử  nhanh nhất thế giới và xếp thứ ba Đông Nam Á về quy mô thị trường.

Khoảng 55% dân số Việt Nam đã tham gia mua sắm trực tuyến, không chỉ tập trung tại các đô thị lớn mà còn lan tỏa đến các tỉnh, thành. Nhiều dự báo cùng chung nhận định tỷ lệ người dùng lẫn mức chi tiêu mua hàng trực tuyến tại Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng ở mức hai chữ số trong những năm tới, trở thành cấu phần chủ lực của nền kinh tế số. Bộ Công Thương dự báo quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam vào năm 2030 sẽ đạt xấp xỉ 63 tỷ USD. 

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển mạnh mẽ, thương mại điện tử đã và đang đặt ra nhiều vấn đề, thách thức mới đối với sự phát triển kinh tế, xã hội, trong đó, bao gồm cả lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Các hành vi gian lận thương mại; hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng; quảng cáo sai sự thật; thông tin sản phẩm thiếu minh bạch… có xu hướng gia tăng về số lượng vụ việc lẫn tính chất phức tạp trong môi trường số. 

Chỉ tính riêng năm 2024, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) đã phối hợp với các đơn vị liên quan xử lý hơn 3.100 trường hợp vi phạm về hàng hoá trên các sàn thương mại điện tử, tổng số tiền xử phạt vi phạm hành chính gần 2 triệu USD, cao gấp 3 lần so với năm 2023. 

Rủi ro còn đến từ vấn đề bảo mật dữ liệu cá nhân và an toàn thanh toán, đặc biệt với các giao dịch qua nền tảng xuyên biên giới và các thương nhân không hiện diện tại Việt Nam, khiến việc giải quyết tranh chấp trở nên phức tạp. Thống kê của Cục Thương mại Điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho thấy, 42% các khiếu nại, phản ánh của người tiêu dùng trong lĩnh vực thương mại điện tử là liên quan đến vấn đề chất lượng hàng hoá kém so với quảng cáo và 22% các khiếu nại, phản ánh là về dịch vụ chăm sóc khách hàng kém, điển hình như giao hàng chậm, đổi trả kéo dài hoặc từ chối bảo hành.

Nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong môi trường thương mại điện tử, Bộ Công Thương đã và đang triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp với trọng tâm là công tác hoàn thiện thể chế, chính sách. 

Cụ thể, Bộ Công Thương chủ trì xây dựng Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) và đã được Quốc hội thông qua năm 2023, có hiệu lực từ ngày 1/7/2024. Bộ Công Thương cũng đã chủ trì xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị định số 55/2024/NĐ-CP ngày 16/5/2024 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật. 

Hai văn bản trên đã bổ sung nhiều quy định quan trọng; đặc biệt, bộ luật sửa đổi đã bổ sung một chương riêng quy định trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh trong các giao dịch đặc thù, bao gồm giao dịch trên không gian mạng.

Theo đó, Luật xác định rõ các chủ thể tham gia giao dịch trực tuyến, bao gồm bên bán trực tiếp trên hệ thống thông tin tự thiết lập hoặc qua nền tảng số, và đơn vị vận hành nền tảng thương mại điện tử trung gian. Quy định này giúp phân định rạch ròi trách nhiệm các bên, hạn chế tình trạng né tránh nghĩa vụ khi phát sinh tranh chấp, đặc biệt trong các giao dịch có nhiều chủ thể tham gia.

Luật cũng tăng cường bảo vệ dữ liệu cá nhân của người tiêu dùng, yêu cầu doanh nghiệp phải công khai mục đích, phạm vi và thời hạn xử lý dữ liệu, chỉ được chia sẻ thông tin cho bên thứ ba khi có sự đồng ý của người tiêu dùng. Đây được xem là rào chắn pháp lý quan trọng nhằm ngăn chặn tình trạng lộ lọt và lạm dụng dữ liệu trong môi trường số.

Đồng thời, Luật đưa ra cơ chế bảo vệ cao hơn đối với 07 nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương như trẻ em, người cao tuổi, người dân vùng sâu vùng xa… với yêu cầu doanh nghiệp phải thiết kế chính sách cung cấp thông tin, tiếp cận sản phẩm – dịch vụ phù hợp, mức độ bảo vệ cao hơn. Bên cạnh đó, cơ chế khởi kiện tập thể được áp dụng nhằm giảm chi phí tố tụng cho cá nhân và tăng sức răn đe đối với hành vi vi phạm quy mô lớn.

Bộ Công Thương đã tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 319/QĐ-TTg ngày 29/3/2023 phê duyệt Đề án về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử đến năm 2025. Một số mục tiêu cụ thể được đề ra tại Đề án như: 100% các sàn giao dịch thương mại điện tử lớn ký cam kết không kinh doanh hàng giả; 100% các tổ chức, cá nhân kinh doanh trên sàn giao dịch thương mại điện tử lớn được tuyên truyền, phổ biến các quy định pháp luật về thương mại điện tử, pháp luật chuyên ngành đối với các hàng hóa do tổ chức, cá nhân kinh doanh; 100% người tiêu dùng được tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về bảo vệ quyền lợi của mình.

Để tiếp tục hoàn thiện thể chế, Bộ Công Thương chủ trì xây dựng Luật Thương mại điện tử, dự kiến trình Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp tháng 10/2025. Dự thảo luật đưa ra nhiều giải pháp mới nhằm tăng cường trách nhiệm của các chủ thể trên nền tảng số.  

Cụ thể, người bán trong nước sẽ được định danh thông qua VNeID, còn người bán nước ngoài phải cung cấp giấy tờ pháp lý chứng minh tư cách kinh doanh hợp pháp. Các mô hình kinh doanh mới như livestream bán hàng, tiếp thị liên kết cũng được bổ sung trách nhiệm minh bạch thông tin, lưu trữ dữ liệu và đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng.

Sáng ngày 7/10/2025, tại Hà Nội, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân chủ trì phiên họp của Tổ soạn thảo Dự thảo Luật Thương mại điện tử

Đáng chú ý, các nền tảng thương mại điện tử nước ngoài sẽ phải thành lập hoặc ủy quyền pháp nhân tại Việt Nam để thực hiện nghĩa vụ hỗ trợ giải quyết tranh chấp và phối hợp với cơ quan chức năng xử lý các nội dung vi phạm. Dự thảo cũng bổ sung yêu cầu đối với hợp đồng điện tử có chức năng đặt hàng trực tuyến, buộc nền tảng cung cấp cơ chế cho phép người mua kiểm tra, chỉnh sửa thông tin trước khi đặt hàng và duy trì khả năng truy cập hợp đồng để phục vụ giải quyết khiếu nại khi cần thiết.

Mới đây, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 2724/QĐ-BCT ngày 3/10/2025  về việc phê duyệt “Đề án Phát triển hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng giai đoạn 2026 - 2030”, hướng tới xây dựng hệ thống bảo vệ người tiêu dùng đồng bộ, hiện đại, nâng cao năng lực thực thi từ Trung ương đến địa phương, đồng thời đẩy mạnh vai trò của tổ chức xã hội và doanh nghiệp trong việc bảo vệ người tiêu dùng. 

Song song với hoàn thiện khung pháp lý, Bộ Công Thương cũng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người tiêu dùng và doanh nghiệp thông qua loạt hoạt động truyền thông sâu rộng, sáng tạo. 

Điển hình, các Cuộc thi “Người tiêu dùng trẻ trong thương mại điện tử” (năm 2022, 2023, 2024) đã thu hút hơn 10.000 người tham gia mỗi năm; Cuộc thi “Tìm hiểu pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng” năm 2022 và năm 2023 hướng tới nhóm đối tượng là sinh viên, người lao động tại các khu công nghiệp, thu hút gần 15.000 người chơi mỗi năm. 

Bên cạnh đó, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia đã phối hợp với Sở Công Thương, Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của hơn 20 tỉnh, thành phố trên cả nước tổ chức các chương trình hội thảo, hội nghị tập huấn tuyên truyền, phổ biến các quy định mới về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Chuỗi hoạt động đã thu hút sự tham gia của hàng nghìn đại biểu, cùng hàng trăm hiệp hội ngành nghề, tổ chức xã hội, cộng đồng doanh nghiệp và người tiêu dùng trên khắp cả nước.

Cùng với đó, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia đã tổ chức ký cam kết với một số sàn thương mại điện tử lớn nhằm nâng cao ý thức của doanh nghiệp trong việc nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, ví dụ như các cam kết về "Nói không với hàng giả trong thương mại điện tử" trong các năm từ 2019 cho tới nay.

Các nỗ lực trên không chỉ nhằm hoàn thiện cơ chế bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng một cách toàn diện, mà còn góp phần xây dựng văn hóa tiêu dùng mới, nơi mỗi người dân hiểu rõ quyền, nghĩa vụ và có khả năng tự bảo vệ mình trước những biến động phức tạp của thị trường. Đây cũng là một bước tiến quan trọng trong tiến trình xây dựng nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập và lấy con người làm trung tâm phát triển - đúng theo tinh thần mà Đảng, Nhà nước và Chính phủ đã xác định.