Thoát nghèo nhờ những cây chè Shan Tuyết cổ thụ

 

Cây chè Shan Tuyết có thân cao, búp chè to và có búp màu trắng xám dưới lá chè có phủ một lớp lông tơ mịn màu trắng nên người dân gọi là chè Shan Tuyết. Chè Shan Tuyết có thể mọc tự nhiên, có những cây chè Shan Tuyết cổ thụ tính đến nay đã có độ tuổi hàng trăm năm.

Nằm ở độ cao trung bình trên 1.200m so với mực nước biển, địa hình núi cao có độ dốc lớn, phân làm hai loại: Đồi núi đất và đồi núi đá vôi. Nhiệt độ trung bình năm 18,4oC, độ ẩm không khí 80 – 85%, lượng mưa trung bình 1.800 – 2.200 mm. Mảnh đất Na Hang được ôm ấp bởi núi non trùng điệp như một vòng xòe vĩnh cửu, dồn tụ tất cả phì nhiêu của rừng núi là điều kiện lý tưởng cho cây chè Shan tuyết phát triển.

Chè Shan Tuyết Na Hang có vị thơm sâu đặc trưng, đậm đà và đặc biệt là có vị ngọt hậu. Uống chè Shan Tuyết không chỉ mang lại tinh thần sảng khoái ,mà còn có tác động tích cực tới sức khỏe của bạn như: Chống lão hóa, ngăn ngừa đái tháo đường, tốt cho tim mạch. Do trong chè Shan Tuyết có các hợp chất quý như thein, tanin, đặc biệt các chất polysaccharide có tác dụng ức chế glucos, phong bế các gốc tự do của cơ thể, tiêu diệt tế bào gây ra nhiều bệnh nan y. Giảm đường huyết, giữ đường huyết ở mức tối ưu của cơ thể và các biến chứng nguy hiểm của bệnh đái tháo đường. Giải nhiệt, giảm độc thanh lọc cơ thể: điển hình là chè Shan Tuyết chứa rất nhiều EGCG là chất chống oxy hóa mạnh nhất có nguồn gốc tự nhiên giúp giảm mệt mỏi, căng thẳng khi làm làm việc ở cường độ cao.

Uống chè mỗi ngày còn giúp cơ thể tăng khả năng kháng khuẩn, ngăn ngừa việc lão hóa đến sớm, làm tăng độ sáng da. Và quan trọng hơn nó còn có tác dụng ngăn ngừa các loại ung thư da. Uống chè Shan Tuyết còn giúp giảm cân và tiêu hóa tốt, do trong trà có hợp chất caffeine có thể nâng cao chất lượng tiết ra của dung dịch dạ dày, giúp tiêu hóa nhanh.

 

Hiện nay, trên địa bàn xã Hồng Thái (huyện Na Hang) có tổng diện tích vùng nguyên liệu chè Shan Tuyết lên đến trên 64ha. Trong đó, có 29ha chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, có 35ha chè trồng trên 25 năm tuổi.

Ngày 23/4/2021, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ đã ban hành Quyết định số 1167/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00104 cho sản phẩm chè Shan Tuyết Na Hang. Theo đó, khu vực cây chè Shan Tuyết được chứng nhận chỉ dẫn địa lý gồm các xã: Sinh Long, Thượng Nông, Thượng Giáp, Hồng Thái, Khau Tinh, Sơn Phú.

Theo Cục Sở hữu trí tuệ, chè Shan Tuyết Na Hang là một sản phẩm có từ lâu đời và nổi tiếng của tỉnh Tuyên Quang. Chè Shan Tuyết Na Hang được mọc tự nhiên hoặc được bà con trồng quảng canh ở độ cao trung bình từ 800 - 1.000m so với mặt nước biển. Khí hậu mát mẻ quanh năm, độ ẩm không khí trung bình năm 85% nên chè Shan Tuyết có nhiều tuyết trắng.

Sản phẩm có màu đen xanh hơi xám bạc, khi pha chè nước có màu xanh sáng, vị chát dịu và rõ hậu ngọt khi uống. Loài chè đặc sản này đã từng nhiều lần được lựa chọn làm quà biếu các nguyên thủ quốc gia.

 

Để cho ra các sản phẩm chè thơm ngon, chất lượng, cây chè Shan tuyết nổi tiếng không chỉ được trồng, chăm sóc kỹ lưỡng mà quá trình chế biến cũng cần đảm bảo hàng loạt quy tắc nghiêm ngặt.

Thu hái hè: búp chè được hái từ những cây chè Shan tuyết cổ thụ trồng tại vùng cao của Xã Hồng Thái - Na Hang - Tuyên Quang. Để đảm bảo chất lượng và hương vị độc đáo, quá trình hái chè được thực hiện cẩn thận. Những người hái chè phải có kinh nghiệm và tinh thần trách nhiệm, Khi thu hái, người hái chỉ chọn những búp chè non mềm, không bị sâu bệnh, đã ngấm đủ tinh hoa của sương sớm đất trời.

Trong quá trình vận chuyển để không bị đè nén, tránh dập nát, tránh nắng mưa, không bị lẫn tạp chất. Khi vận chuyển chè, phải che nắng che, che mưa để tránh chè bị khô táp hoặc ướt…

Phơi chè: Sau khi hái, lá chè được sàng lựa kỹ càng để tách lấy những lá không đạt tiêu chuẩn. Sau đó, lá chè sẽ được phơi trong những buổi sáng mát để giữ được độ tươi và hương vị tự nhiên. Quá trình phơi chè được thực hiện một cách cẩn thận để tránh tác động của ánh nắng mặt trời quá mạnh và giữ được hương thơm đặc trưng của chè. Độ dày của lớp chè là không quá 20cm, cứ 1- 1,5 giờ phải đảo và rũ chè để búp chè không quá nóng, không dập nát.

Vò chè: Trong quy trình chế biến và bảo quản chè shan tuyết, công đoạn vò này rất quan trọng. Nó quyết định việc cánh chè có quấn đều và bắt mắt hay không. Kết thúc cả quá trình vò, búp chè sẽ xoắn chặt dạng sợi. Đặc biệt, trà loại 1 và trà loại 2 thường có thời gian vò ngắn hơn trà loại 3.

 

Làm khô chè: Đầu tiên dùng nhiệt độ từ 95 – 100 độ C sấy trong khoảng thời gian từ 15- 20 phút. Trong quá trình sấy trà đang nóng ẩm nên không được đánh đống mà cần rải đều, mỏng trên bề mặt hệ thống. Trà sau khi sấy sơ bộ cần để 1 - 2 tiếng để cân bằng ẩm do trà chưa khô hẳn. Sau đó, đưa trà vào máy sao để tạo hình và tạo hương thơm cho trà bán thành phẩm.

Đóng gói bảo quản và bảo quản: Đây là công đoạn cuối cùng trong quy trình chế biến và bảo quản chè shan tuyết trước khi đưa sản phẩm ra thị trường. Trà sau khi sấy khô sẽ được sàng để loại bỏ trà vụn. Sau đó, trà thành phẩm được đem đóng gói hút chân không cẩn thận.

 

Giá trị của cây chè Hồng Thái (Na Hang) bắt đầu được phục dựng từ lúc HTX Sơn Trà tìm được đầu ra cho sản phẩm. Khoảng năm 2013, ông Đặng Ngọc Phố về bản, sau khi đọc được thông tin một người Mông ở xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn, Yên Bái làm chè Shan tuyết bán hàng triệu đồng mỗi cân, ông giật mình, bởi ở Hồng Thái chè Shan tuyết mọc như rừng. Ngày ấy, dân trong bản đã biết hái chè Shan tuyết sao để uống, chứ chưa bán như bây giờ. Lân la hỏi kinh nghiệm và bí quyết chế biến, ông Phố học theo, bắt đầu là sao chè bằng củi, rồi mang biếu những người thân quen. Đau đáu với cây chè, ông Phố đã tìm cách chuyển từ một tổ hợp tác thành HTX từ năm 2017, đến nay HTX Sơn Trà có 20 thành viên tham gia, hoạt động 2 lĩnh vực là sản xuất, đó là chế biến chè và sản xuất rau an toàn theo tiêu chuẩn VietGap. Hiện nay, tổng diện tích vùng nguyên liệu chè Shan tuyết của HTX là 64 ha, trong đó có 29 ha chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, 35 ha chè trồng trên 20 năm tuổi đang được HTX liên kết với các hộ dân trên địa bàn chăm sóc, thu hái và bảo vệ.

Từ nguồn hỗ trợ ban đầu của ngân sách Nhà nước, HTX Sơn Trà đã mở rộng sản xuất, kinh doanh theo chuỗi giá trị hướng đến nâng cao giá trị nông sản, tăng tính bền vững trong sản xuất nông nghiệp. HTX đã chủ động mời cán bộ kỹ thuật của Trạm Khuyến nông huyện hướng dẫn các hộ dân kỹ thuật chăm sóc, thu hái và bảo quản chè búp tươi theo tiêu chuẩn sản xuất chè hữu cơ. Bên cạnh đó, HTX đầu tư  máy móc thiết bị hiện đại như: Máy sao công nghệ Đài Loan, máy vò, máy sàng, máy đóng gói hút chân không.

Hiện nay, HTX đã liên kết với tất cả các thành viên và các hộ dân có chè Shan trên địa bàn xã Hồng Thái để thu mua chè tươi, rồi hướng dẫn bà con chăm sóc thu hái đúng kỹ thuật. Toàn bộ các khâu từ trồng, chăm sóc, thu hoạch, chế biến của HTX đều theo tiêu chuẩn hữu cơ, đảm bảo nguyên tắc “ba không”, gồm: Không có sâu bệnh, không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân hóa học, không pha tạp. Trong quá trình sản xuất, HTX luôn đặt ra mục tiêu đổi mới tư duy và phương thức sản xuất để cho ra thành phẩm những sản phẩm chè Shan tuyết có chất lượng, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, vì quyền lợi và sức khỏe người tiêu dùng và bảo vệ môi trường gắn với phát triển du lịch sinh thái. HTX Sơn Trà hiện có 2 sản phẩm đạt tiêu chuẩn 4 sao là chè Shan tuyết 1 tôm 1 lá, chè Shan tuyết Lộc Trà; 1 sản phẩm đạt 3 sao là Chè Shan tuyết 1 tôm 2 lá. Sản phẩm đang được thử nghiệm ở hai thị trường Pháp và Mỹ, hướng tới đưa mục tiêu đạt chuẩn chất lượng 5 sao để xuất khẩu ra thị trường quốc tế.

Đặc biệt từ khi sản phẩm chè được lên tiêu chuẩn OCOP 4 sao lúc nào HTX cũng trong tình trạng khan hàng do nhu cầu của khách tăng. Đơn vị đang tập trung nâng cao chất lượng sản phẩm, tìm kiếm mở rộng thị trường để nâng hạng lên 5 sao trong thời gian sớm nhất.

 

Về đặc tính sinh học, cây chè Shan tuyết rất phù hợp với điều kiện đất đai, khí hậu, thổ nhưỡng và độ cao tại một số xã trên địa bàn huyện để trở thành chè đặc sản như các xã: Sinh Long, Sơn Phú, Hồng Thái. Sản phẩm chè Shan tuyết đã bước đầu tạo nên thương hiệu trong và ngoài huyện, góp phần tăng thu nhập cho người dân.

Chè Shan Tuyết đã và đang khẳng định được thương hiệu trên thị trường, trở thành một trong những cây trồng xóa đói, giảm nghèo chủ lực của huyện vùng núi cao Na Hang. Từ năm 2000, để phát huy tiềm năng đồng thời thực hiện phủ xanh đất trống đồi núi trọc, tỉnh Tuyên Quang đã thực hiện dự án trồng rừng bằng chè Shan Tuyết. Hiện nay cây chè Shan Tuyết đang là cây trồng chính của địa phương và giúp cho rất nhiều hộ dân thoát nghèo nâng cao thu nhập ổn định cuộc sống.

Toàn huyện hiện có 1.286,4 ha chè Shan tuyết, trong đó được trồng bằng nguồn vốn Dự án trồng mới 5 triệu/ha rừng là 551,2 ha; được trồng trên đất rừng phòng hộ đã quy hoạch lại là rừng sản xuất trên 718 ha, do các hộ gia đình được giao đất, giao rừng quản lý. UBND huyện Na Hang cũng đã ban hành Quyết định phê duyệt Đề án phát triển cây chè đặc sản trên địa bàn huyện giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030.

Ông Trần Đức Tuấn, bí thư Đảng ủy, chủ tịch UBND xã Hồng Thái cho biết: Các HTX đã quan tâm chú trọng đầu tư trang thiết bị, khoa học kỹ thuật để nâng cao chất lượng các sản phẩm, dịch vụ, thực hiện tốt vai trò dẫn dắt, "tiếp sức" trong liên kết xuất và tiêu thụ sản phẩm.

Sản phẩm chè shan tuyết Na Hang đã được cấp nhãn hiệu hàng hóa, tem truy xuất nguồn gốc xuất xứ, được thị trường trong và ngoài tỉnh ưa chuộng. Nhờ đó, cây chè shan từ cây rừng hoang nay đã cho người dân ở Hồng Thái thu nhập bình quân đạt gần 30 triệu đồng/ha/năm.

Vườn chè Shan tuyết quy mô 8 ha của gia đình ông Triệu Xuân Khang, thôn Nà Mụ, xã Hồng Thái đang thời kỳ cho thu hoạch. Ông Khang cho biết, nếu không có HTX Sơn Trà thu mua, hướng dẫn người dân chăm sóc chè những năm qua thì giá trị cây chè Shan tuyết không lớn như hiện nay. Mỗi năm từ vườn chè, gia đình ông thu trên 200 triệu đồng.

Để kích cầu, thúc đẩy kinh tế xã Hồng Thái phát triển hơn nữa, thời gian tới, chính quyền địa phương tạo điều kiện cho tất cả các thành phần kinh tế tham gia sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Nhân rộng các mô hình hợp tác xã, tổ hợp tác nhằm tổ chức thực hiện tốt các khâu sản xuất - bảo quản - chế biến - tiêu thụ. Khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp trong và ngoài huyện tham gia hỗ trợ đầu tư và liên kết sản xuất với tiêu thụ sản phẩm, tạo dựng được mô hình cơ sở sản xuất, tiêu thụ chè gắn với người trồng chè, lợi nhuận của doanh nghiệp gắn với lợi ích người trồng chè.