TÓM TẮT:
Có nhiều yếu tố tác động đến kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam, nhưng trong phạm vi bài viết này, bằng phương pháp định lượng, sử dụng phần mềm Stata17, tác giả phân tích một số yếu tố tài chính: tỷ giá, lạm phát, lãi suất, thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài,… tác động đến kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam vừa qua. Từ đó, tác giả đề xuất một số giải pháp tài chính để cải thiện cán cân thanh toán quốc tế, đẩy mạnh xuất khẩu và thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), kiềm chế lạm phát, chính sách lãi suất, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tăng thu ngân sách, cải thiện đời sống người dân.
Từ khóa: kim ngạch xuất nhập khẩu, tài chính, lãi suất, lạm phát, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài.
1. Cơ sở lý thuyết
Theo Jeff Madura, Roland Fox (2023), có nhiều yếu tố tài chính tác động đến kim ngạch xuất nhập khẩu, như: tỷ giá, lạm phát, lãi suất,...
Tỷ giá: Khi đồng tiền một quốc gia mất giá so với đồng tiền các nước khác sẽ kích thích xuất khẩu, giảm nhập khẩu. Vì hàng hóa của quốc gia đó trở nên rẻ hơn so với hàng hóa cùng loại của quốc gia khác và ngược lại, do đó làm cán cân thanh toán quốc tế được cải thiện theo hướng xuất siêu.
Lạm phát: Khi một quốc gia có lạm phát cao hơn các quốc gia khác làm cho giá cả hàng hóa dịch vụ trong nước tăng cao hơn các nước khác, nên quốc gia này sẽ gia tăng nhập khẩu hàng hóa dịch vụ từ nước khác và ngược lại, làm cán cân thanh toán quốc tế theo hướng nhập siêu.
Lãi suất: Khi một quốc gia có lãi suất cao làm tăng chi phí tài chính, giảm sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế, giảm xuất khẩu và ngươc lại, do đó làm cán cân thanh toán quốc tế biến đổi theo hướng tăng nhập siêu.
Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài: Khi vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tăng, trình độ công nghệ sản xuất hiện đại hơn, do đó làm tăng khả năng cạnh tranh sản phẩm trên thị trường quốc tế, mặt khác các công ty đa quốc gia đã có sẵn thị trường ở nước ngoài và do đó sẽ làm gia tăng xuất khẩu giảm nhập khẩu của một sản phẩm cùng loại, tác động tích cực đến thanh toán quốc tế theo hướng tăng xuất siêu.
Thuế: Để khuyến khích xuất khẩu, hầu hết các quốc gia, trong đó có Việt Nam đều miễn giảm thuế xuất khẩu, thuế thu nhập doanh doanh nghiệp cho các sản phẩm xuất khẩu, do đó làm tăng kim ngạch xuất khẩu, tăng thuế nhập khẩu, cải thiện các cân thanh toán quốc tế theo hướng xuất siêu.
Với lý thuyết trên cho thấy, các yếu tố tài chính: tỷ giá, lạm phát, lãi suất, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, (FDI), thuế đều tác động trực tiếp đến kim ngạch xuất, nhập khẩu, thặng dư cán cân thanh toán quốc tế.
Theo Felix I. Lessambo (2021), các yếu tố tỷ giá, lạm phát, lãi suất, thuế, đầu tư trực tiếp, gián tiếp nước ngoài, kiểm soát của Chính phủ, tăng trưởng GDP, kỳ vọng tương lai đều tác động đến kim ngạch xuất nhập khẩu. Còn theo Keith Pilbeam (2021), các yếu tố tỷ giá, lạm phát, lãi suất, khẩu, đầu tư trực tiếp, gián tiếp nước ngoài, thuế, kiểm soát của Chính phủ, chiến tranh, thiên tai tác động đến kim ngạch xuất nhập khẩu.
Như vậy, theo các nghiên cứu nước ngoài, các yếu tố tỷ giá, lạm phát, lãi suất, đầu tư trực tiếp, gián tiếp nước ngoài, thuế, kiểm soát của Chính phủ, chiến tranh, thiên tai tác động đến kim ngạch xuất nhập khẩu. Trong phạm vi bài viết này, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu các yếu tố tỷ giá, lạm phát, lãi suất, đầu tư trực tiếp nước ngoài tác động đến kim ngạch xuất nhập khẩu, từ đó đề xuất giải pháp tài chính cải thiện cán cân thanh toán quốc tế của Việt Nam.
2. Mô hình nghiên cứu
Với cơ sở lý luận và các nghiên cứu trên tác giả đề xuất mô hình nghiên cứu một số yếu tố tài chính tác động đến cán cân thanh toán quốc tế của Việt Nam, như sau mô tả tại Hình 1, Bảng 1.
Bảng 1. Tác động của các yếu tố đến biến phụ thuộc
|
Yếu tố |
Tác động |
Kỳ vọng TB |
|
EXRATE |
Tăng |
+ |
|
INF |
Tăng |
- |
|
ENTEREST |
Tăng |
- |
|
FDI |
Tăng |
+ |
|
|
|
|
TB: (Trade of balance): Chênh lệch cán cân thương mại là chênh lệch tỷ lệ Kim ngạch xuất khẩu/Kim ngạch nhập khẩu. Khi thặng dư thương mại càng cao thì nguồn thu ngoại tệ càng tăng, dự trữ ngoại tệ càng nhiều, do đó, Chính phủ có nguồn ngoại tệ để kiểm soát thị trường ngoại hối tốt hơn, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô hiệu quả, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Vừa qua và hiện nay, xuất nhập khẩu của Việt Nam với các nước chủ yếu thanh toán bằng dollar Mỹ.
Với dữ liệu là số liệu cán cân thương mại quốc tế, lạm phát, lãi suất, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, từ năm 1990-2024 ở Việt Nam và các nước trong giai đoạn 1990 - 2024 như trình bày tại Bảng 2.
Nguồn: https://data.imf.org/regular.aspx?key=61545849
https://data.imf.org/regular.aspx?key=63243607
https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=AS-VN-PE-XT
Và kết quả tính toán của tác giả:
Kết quả nghiên cứu
Sử dụng phần mềm Stata 17, cho kết quả như sau: (Bảng 3, Bảng 4, Bảng 5)
Kiểm định các giả thuyết hồi quy
Bảng VIF cho thấy hệ số nhân tử phóng đại của các biến đều nhỏ hơn 10. Trong khi bảng ma trận hệ số tương quan có hầu hết trị số tuyệt đối của các hệ số tương quan đều nhỏ hơn 0.8. Do đó có thể kết luận mô hình không có đa cộng tuyến nghiêm trọng.
Theo mô hình OLS các biến đều có ý nghĩa thống kê. Trong đó tỷ giá, Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI tác động tích cực đến cán cân thương mại. (Bảng 6)
Kết quả hồi quy cho thấy các yếu tố tỷ giá - Exrate và lãi suất- INT đều có có ý nghĩa thống kê tại mức 1%, trong khi lạm phát -INF có ý nghĩa thống kê tại mức 5%, tốc độ tăng FDI có ý nghĩa thống kê tại mức 10%. Về ý nghĩa kinh tế, tỷ giá có tác động tích cực đến cán cân thương mại, tốc độ tăng FDI (tác động cùng chiều, đồng thời tỷ lệ lãi suất có tác động ngược chiều lên cán cân thương mại, điều này có nghĩa là lãi suất tăng có tác động làm giảm cán cân thương mại, đúng như kỳ vọng. Trong khi lạm phát - INF có tác động cùng chiều lên cán cân thương mại, chưa đúng như kỳ vọng.
3. Thảo luận
Kết quả phương trình hồi quy các yếu tố tác động đến kim ngạch xuất nhập khẩu như sau:
TB = 0,186963EXRATE + 0,2969475INF - 1,238558 INT + 0,0626225 FDI + εi,t.
Trong đó, chúng ta thấy tác động cùng chiều đến kim ngạch xuất nhập khẩu có tỷ giá tác động mạnh nhất 0,186963, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tác động 0,0626225, lãi suất tác động ngược chiều - 0,0626225 phù hợp với kỳ vọng. Riêng lạm phát INF tác động cùng chiều, chưa phù hợp với kỳ vọng, do đó, chúng ta sẽ tiếp tục nghiên cứu thêm.
4. Gợi ý chính sách
Với kết quả trên, để cải thiện cán cân thanh toán quốc tế theo hướng xuất siêu, thúc đẩy xuất khẩu, tăng thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, góp phần thúc đẩy tăng trưởng GDP, tăng thu ngân sách, giải quyết công ăn việc làm, ổn định kinh tế vĩ mô, tác giả đề nghị Chính phủ một số giải pháp sau:
- Tỷ giá: Theo lý thuyết ngang giá sức mua PPP(Purchasing Power Parity), tỷ giá VND/USD trong 34 năm qua (1990-2024) sẽ như trình bày tại Bảng 7.
Nguồn: https://data.imf.org/regular.aspx?key=61545849 và tính toán của tác giả.
Và căn cứ vào tỷ giá VND/USD thực tế qua các năm là cơ sở để Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bộ Tài chính Việt Nam chứng minh với Bộ Tài chính Hoa Kỳ là Chính phủ Việt Nam không thao túng tiền tệ để giành lợi thế trong xuất khẩu hàng hóa sang Hoa Kỳ đã được Bộ Tài chính Hoa Kỳ thừa nhận và đã đưa Việt Nam ra khỏi các quốc gia thao túng tiền tệ. Đây là dư địa để Ngân hàng Nhà nước Việt Nam điều hành tỷ giá theo hướng VND giảm giá so với USD Mỹ để đẩy mạnh xuất khẩu, cải thiện cán cân thanh toán quốc tế.
- FDI: Đẩy mạnh thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, nhất là các dự án đầu tư có công nghệ hiện đại, theo hướng kinh tế xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn,… bằng cách khai thác lợi thế của Việt Nam như tận dụng vị thế địa chính trị, có chính sách miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, giảm tiền thuê đất, cải cách thủ tục hành chính, đầu tư cơ sở hạ tầng kinh tế, kỹ thuật, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao.
- Giảm lãi suất phù hợp: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam nên điều hành lãi suất năm 2025 và những năm tiếp theo hướng lạm phát đã được kiềm chế dưới 4%/năm, nên lãi suất cần giảm nhẹ để giảm chi phí cho các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp xuất khấu. Đồng thời, cần phối hợp chặt chẽ với chính sách tỷ giá và phát triển thị trường tài chính để cải thiện cán cân thanh toán quốc tế một cách bền vững.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
Tài liệu nước ngoài
David J. Denis, 2024. Handbook of Corporate Finance. Published by McGraw-Hill
Bodie, Kane, Marcus, 2021. Investments, 12th edition. Published by McGraw-Hill
Berk, DeMarzo and HarFord, 2024, Fundamentals of Corporate Finance, 6th edition. Published by McGraw-Hill
Felix I. lessambo, 2021, Internatioanl Finnace, fiith edition, Published by Pearson.
Denzil Watson and Antony Head, 2023. Corporate Finance Principles and Practice, 9th edition, Published by Pearson.
Jeff Madura, Roland Fox, 2023. International Financial Management, 6th edition. Published by Pearson.Jonathan Berk, Peter DeMarzo, 2024, Corporate Financial, 6th. Published by Pearson.
Terence C.M.Tse, Corporate Finance the basics,second Edition,2024, published by Routledge
Parrino, Bates, Gillan, Kidwell, 2022, Fundamentals of Corporate Finance, 5th edition. Published by John Wiley & Sons, Inc.
Stephen A. Ross, Randolph W. Westerfield and Jeffrey Jaffe, 2022. Corporate Finance 13 th edition. Published by McGraw-Hill
Witold Srokosz, Paweł Lenio and Grzegorz Sobiecki, Blockchain Technology in Project Finance A Legal and Practical Model for Financing Mega-Investments First published 2025 by Routledge 4 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon OX14 4RN and by Routledge 605 Third Avenue, New York, NY 10158
Các trang web
https://data.imf.org/regular.aspx?key=61545849
https://data.imf.org/?sk=85b51b5a-b74f-473a-be16-49f1786949b3
https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=AS-VN-PE-XT
Some financial factors affecting Vietnam's import-export turnover
Nguyen Trung Truc
Faculty of Finance and Accounting, Nguyen Tat Thanh University
Abstract:
Vietnam’s import and export turnover is influenced by multiple factors; however, this study focuses on analyzing key financial determinants. Using quantitative methods and Stata 17 software, the research examines the impact of exchange rates, inflation, interest rates, and foreign direct investment (FDI) on Vietnam’s recent trade performance. The findings highlight the significant role of these financial variables in shaping trade flows and macroeconomic stability. Based on the analysis, the study proposes a number of financial policy solutions aimed at improving the international balance of payments, promoting exports, attracting FDI, controlling inflation, managing interest rate policies, fostering economic growth, increasing budget revenues, and enhancing living standards.
Keywords: import and export turnover, interest rates, inflation, foreign direct investment.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 26 năm 2025]
