Tóm tắt:
Bài viết này phân tích tiềm năng, thực trạng và các vấn đề môi trường trong quá trình phát triển kinh tế du lịch tại tỉnh Lào Cai (mới) sau khi sáp nhập với tỉnh Yên Bái. Trên cơ sở phân tích tổng hợp, thống kê và so sánh, có dẫn chứng từ thực tiễn địa phương, tác giả tổng hợp các định hướng và giải pháp phát triển du lịch xanh, bền vững, gắn liền với việc bảo vệ môi trường và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc tỉnh Lào Cai trong thời gian tới.
Từ khóa: du lịch bền vững, tỉnh Lào Cai, bảo vệ môi trường, phát triển xanh.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh phát triển xanh và biến đổi khí hậu toàn cầu, ngành Du lịch không chỉ được xem là một động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mà còn phải gánh vác trách nhiệm lớn về môi trường và xã hội. Tỉnh Lào Cai (mới) sở hữu tiềm năng to lớn để phát triển các loại hình du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng và trải nghiệm văn hóa. Sự đa dạng về địa hình, khí hậu, cùng với bản sắc văn hóa phong phú của các dân tộc thiểu số đã tạo nên một bức tranh du lịch đầy hấp dẫn, thu hút lượng lớn du khách trong và ngoài nước.
Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng nhanh chóng của ngành Du lịch trong những năm gần đây đang tạo ra áp lực đáng kể lên tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Nếu không có những định hướng phát triển bền vững phù hợp, việc khai thác thiếu kiểm soát có thể dẫn đến suy thoái môi trường, mất cân bằng sinh thái và xói mòn các giá trị văn hóa bản địa. Do đó, việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp phát triển du lịch gắn với bảo vệ môi trường là một nhiệm vụ cấp thiết, nhằm đảm bảo sự phát triển hài hòa và bền vững cho du lịch Lào Cai trong thời gian tới.
2. Tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch tỉnh Lào Cai hiện nay
2.1. Quy mô hành chính, tự nhiên và dân cư
Sau quá trình sáp nhập giữa tỉnh Lào Cai và tỉnh Yên Bái, tỉnh Lào Cai (mới) có tổng diện tích 13.256,92 km² và dân số khoảng 1.778.785 người. Sự gia tăng dân số này không chỉ cung cấp nguồn lao động dồi dào cho ngành Du lịch, mà còn góp phần tạo nên sự đa dạng văn hóa, thu hút du khách muốn tìm hiểu về đời sống và phong tục của các cộng đồng dân tộc thiểu số.
Về đơn vị hành chính: Tỉnh Lào Cai hiện nay có 99 đơn vị hành chính cấp xã (gồm 10 phường và 89 xã), giảm mạnh so với tổng số đơn vị hành chính trước hợp nhất. Việc tinh gọn bộ máy địa phương này hướng tới mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành và tạo sự đồng bộ trong quy hoạch phát triển, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch. Trung tâm hành chính của tỉnh mới được đặt tại phường Yên Bái (thuộc thành phố Yên Bái cũ). Vị trí này có vai trò chiến lược trong việc kết nối các vùng du lịch trọng điểm, tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều phối và quản lý các hoạt động du lịch trên toàn tỉnh.
Tài nguyên du lịch tự nhiên và văn hóa
Tỉnh Lào Cai (mới) sở hữu nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên và văn hóa vô cùng phong phú, đa dạng, là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của ngành Du lịch. Địa hình của tỉnh trải dài từ đỉnh Fansipan - “nóc nhà Đông Dương” - đến vùng lòng hồ Thác Bà thơ mộng, tạo nên một bức tranh thiên nhiên hùng vĩ và trữ tình.
Các điểm du lịch nổi bật của Lao Cai hiện nay bao gồm:
Sa Pa: Đây là một trong những khu du lịch quốc gia trọng điểm của Việt Nam, nổi tiếng với khí hậu mát mẻ quanh năm và văn hóa dân tộc bản địa phong phú. Sa Pa thu hút du khách bởi những thửa ruộng bậc thang kỳ vĩ, những bản làng truyền thống của người Mông, Dao, Tày, Giáy và các chợ phiên đầy màu sắc.
Bắc Hà: Vùng cao nguyên trắng Bắc Hà được biết đến với chợ phiên Bắc Hà độc đáo và lễ hội đua ngựa truyền thống, mang đậm bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số.
Mù Cang Chải: Với danh thắng quốc gia Ruộng bậc thang Mù Cang Chải, nơi đây đã trở thành biểu tượng của vẻ đẹp nông nghiệp vùng cao Tây Bắc.
Thác Bà: Vùng sinh thái lòng hồ Thác Bà với hơn 1.300 đảo lớn nhỏ, có tiềm năng lớn để phát triển du lịch nghỉ dưỡng và sinh thái.
Ngoài ra, sự đa dạng về khí hậu phân tầng và sự giao thoa văn hóa của các dân tộc (Mông, Dao, Tày, Giáy ở cả hai phía), cùng với các lễ hội truyền thống như lễ hội Đông Cuông (Yên Bái), nghề thêu khăn Piêu và vùng chè Shan Tuyết cổ thụ, đã bổ sung và tạo nên sức hút lớn cho du lịch tỉnh. Tỉnh còn có hệ thống hang động, suối khoáng nóng, rừng nguyên sinh và hệ sinh thái đa dạng, cùng nền văn hóa bản địa của hơn 30 dân tộc thiểu số, tạo nên sự hấp dẫn khác biệt cho du lịch. Những yếu tố này góp phần làm phong phú thêm trải nghiệm của du khách, từ khám phá thiên nhiên hoang sơ đến tìm hiểu về đời sống văn hóa độc đáo của các cộng đồng địa phương.
Thành tựu về phát triển du lịch
Trong những năm gần đây, ngành Du lịch của tỉnh Lào Cai đã ghi nhận sự tăng trưởng mạnh mẽ, tạo ra những dấu ấn quan trọng trong phát triển kinh tế địa phương.
Lượng khách và doanh thu: Năm 2023, tỉnh Lào Cai (trước khi sáp nhập) đã đón trên 8,2 triệu lượt khách du lịch, trong đó có hơn 700 nghìn lượt khách quốc tế và tổng doanh thu từ du lịch đạt gần 28.000 tỷ đồng. Sau khi kết hợp với Yên Bái, với lợi thế về du lịch hồ Thác Bà và văn hóa dân tộc Mông ở Mù Cang Chải, Nậm Mười, vùng hợp nhất dự kiến sẽ tăng lượt khách thêm ít nhất 20-30% nhờ đa dạng các điểm du lịch liên vùng. Dự đoán, tổng lượt khách du lịch của tỉnh Lào Cai trong thời gian tới sẽ đạt khoảng 8-9 triệu lượt khách/năm. Điều này cho thấy tiềm năng tăng trưởng vượt bậc của ngành Du lịch Lào Cai sau sáp nhập.
Phát triển cơ sở lưu trú: Hệ thống cơ sở lưu trú đã phát triển nhanh chóng, với hơn 2.000 cơ sở trên toàn tỉnh Lào Cai (mới). Trong số đó, nhiều khách sạn đạt tiêu chuẩn 3-5 sao đã được xây dựng tại Sa Pa và thành phố Lào Cai, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách, đặc biệt là khách quốc tế. Sự đa dạng về loại hình lưu trú, từ khách sạn cao cấp đến homestay cộng đồng, đã mang lại nhiều lựa chọn cho du khách.
Cải thiện hạ tầng giao thông: Hạ tầng giao thông kết nối đã được nâng cấp đáng kể, góp phần rút ngắn thời gian di chuyển và tăng lượng khách du lịch. Tuyến cao tốc Nội Bài - Lào Cai là một ví dụ điển hình, giúp kết nối tỉnh Lào Cai với Hà Nội và các tỉnh lân cận một cách thuận tiện. Ngoài ra, tuyến đường nối Yên Bái - Mù Cang Chải - Sa Pa cũng đã được cải thiện, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho du khách trong việc di chuyển giữa các điểm đến du lịch trọng điểm của tỉnh.
Những thành tựu này không chỉ khẳng định vị thế của Lào Cai (mới) trên bản đồ du lịch Việt Nam mà còn tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Tuy nhiên, sự tăng trưởng nóng cũng tiềm ẩn những thách thức về môi trường và văn hóa, đòi hỏi cần có những giải pháp phát triển bền vững trong tương lai.
3. Tác động tiêu cực của phát triển du lịch đến môi trường
Mặc dù du lịch mang lại nhiều lợi ích kinh tế, nhưng sự phát triển nóng của ngành này đã và đang gây ra những tác động tiêu cực đáng kể đến môi trường, đặc biệt tại tỉnh Lào Cai (mới). Cụ thể như sau:
Một là, gia tăng áp lực lên tài nguyên và môi trường.
Sự phát triển nhanh chóng của ngành Du lịch đã gây ra nhiều vấn đề môi trường nghiêm trọng. Đó là:
Ô nhiễm môi trường do chất thải: Lượng chất thải từ các cơ sở lưu trú, dịch vụ ăn uống và hoạt động du lịch tự phát ngày càng gia tăng, gây ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí. Đặc biệt, tại các điểm du lịch đông đúc như Sa Pa, Mù Cang Chải, Trạm Tấu… việc xử lý rác thải chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến tình trạng xả rác bừa bãi, gây mất mỹ quan và ảnh hưởng đến hệ sinh thái.
Phá rừng làm homestay, resort: Tình trạng phá rừng để xây dựng các cơ sở lưu trú như homestay và resort diễn ra phổ biến, đặc biệt tại Sa Pa và Y Tý. Điều này không chỉ làm mất đi diện tích rừng tự nhiên, suy giảm đa dạng sinh học, mà còn gây ra tình trạng xói mòn đất, sạt lở vào mùa mưa lũ, ảnh hưởng trực tiếp đến cảnh quan và môi trường sống.
Quá tải hạ tầng và ô nhiễm: Vào mùa cao điểm du lịch, các điểm du lịch trọng điểm thường xuyên rơi vào tình trạng quá tải về hạ tầng. Điều này dẫn đến sự gia tăng khí thải từ phương tiện giao thông, tiếng ồn, và ô nhiễm nguồn nước do hệ thống xử lý nước thải không đáp ứng kịp nhu cầu. Áp lực lên hệ thống điện, nước sạch, cũng trở nên trầm trọng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người dân địa phương và trải nghiệm của du khách.
Hai là, biến đổi sinh thái và ảnh hưởng văn hóa bản địa.
Hoạt động du lịch không kiểm soát còn gây ra những biến đổi tiêu cực đối với hệ sinh thái và văn hóa địa phương. Cụ thể là:
Xâm lấn cảnh quan tự nhiên: Việc mở rộng hoạt động du lịch thiếu quy hoạch tại Mù Cang Chải và Bắc Hà đã khiến hệ sinh thái ruộng bậc thang và cảnh quan tự nhiên bị xâm lấn. Các công trình xây dựng mọc lên tùy tiện đã phá vỡ sự hài hòa của cảnh quan, làm mất đi giá trị thẩm mỹ và sinh thái của những di sản thiên nhiên này.
Thương mại hóa văn hóa: Nhiều yếu tố văn hóa dân tộc đã bị thương mại hóa quá mức, làm mất đi giá trị truyền thống và ý nghĩa gốc của chúng. Các lễ hội, trang phục và sản phẩm thủ công truyền thống đôi khi bị biến tướng để phục vụ mục đích du lịch, nếu không đi kèm với sự tôn trọng và bảo tồn đúng mức, sẽ dẫn đến nguy cơ mai một bản sắc văn hóa độc đáo.
Nếu không có chính sách quy hoạch và phát triển bền vững, du lịch sẽ trở thành tác nhân phá hủy môi trường sống tự nhiên và đe dọa sinh kế của chính cộng đồng bản địa - những người giữ gìn văn hóa truyền thống gắn với cảnh quan. Sự suy thoái môi trường sẽ làm giảm sức hấp dẫn của các điểm đến, khiến lượng khách sụt giảm và ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu nhập của người dân địa phương. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn: du lịch phát triển không bền vững sẽ tự hủy hoại nền tảng phát triển của chính nó.
Do đó, việc nhận diện và giải quyết các tác động tiêu cực này là vô cùng quan trọng để đảm bảo cho du lịch Lào Cai (mới) phát triển bền vững, hài hòa với thiên nhiên và văn hóa bản địa.
4. Định hướng phát triển du lịch bền vững gắn với bảo vệ môi trường
Để đảm bảo sự phát triển bền vững cho ngành Du lịch tỉnh Lào Cai trong thời gian tới, việc chuyển đổi tư duy và hành động từ mô hình du lịch truyền thống sang du lịch xanh, có trách nhiệm với môi trường là điều cấp thiết. Từ thực tiễn tiềm năng phát triển du lịch và các vấn đề môi trường trong quá trình phát triển kinh tế du lịch tại tỉnh Lào Cai, tác giả tổng hợp các định hướng và giải pháp phát triển du lịch xanh, bền vững, gắn liền với việc bảo vệ môi trường và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc tỉnh Lào Cai trong thời gian tới như sau:
Thứ nhất, chuyển đổi từ “du lịch đại trà” sang “du lịch xanh, bền vững”.
Du lịch xanh không chỉ là một xu thế toàn cầu, mà còn hoàn toàn phù hợp với đặc điểm địa lý và văn hóa của Lào Cai (mới). Điều này đòi hỏi những thay đổi căn bản trong cách tiếp cận và quản lý du lịch:
Khuyến khích mô hình du lịch sinh thái cộng đồng và homestay thân thiện với môi trường: Thay vì phát triển các khu nghỉ dưỡng quy mô lớn, cần ưu tiên các mô hình du lịch sinh thái gắn với cộng đồng, nơi người dân địa phương đóng vai trò chủ thể và hưởng lợi trực tiếp. Các homestay nên được thiết kế và vận hành theo hướng thân thiện với môi trường, sử dụng vật liệu tự nhiên, tiết kiệm năng lượng và xử lý chất thải hiệu quả.
Ưu tiên đầu tư vào hạ tầng du lịch xanh: Cần khuyến khích và hỗ trợ các dự án đầu tư vào hạ tầng du lịch xanh, sử dụng năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió), hệ thống xử lý nước thải tiên tiến và giải pháp quản lý chất thải rắn hiệu quả. Điều này giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường từ các hoạt động du lịch.
Hạn chế các dự án khai thác du lịch quy mô lớn xâm hại rừng tự nhiên, di tích, danh thắng: Cần có các quy định chặt chẽ và cơ chế kiểm soát hiệu quả để ngăn chặn việc triển khai các dự án du lịch quy mô lớn gây ảnh hưởng đến rừng tự nhiên, các khu di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh. Ưu tiên bảo tồn nguyên trạng các giá trị tự nhiên và văn hóa.
Thứ hai, tăng cường quy hoạch và kiểm soát môi trường du lịch.
Quy hoạch và kiểm soát môi trường là yếu tố then chốt để quản lý hiệu quả các tác động của du lịch:
Tích hợp quy hoạch du lịch với quy hoạch bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học: Các khu sinh thái quan trọng như Vườn quốc gia Hoàng Liên hay khu vực lòng hồ Thác Bà cần có kế hoạch phát triển du lịch đồng bộ, hài hòa với các mục tiêu bảo tồn môi trường và đa dạng sinh học. Điều này đảm bảo rằng du lịch không làm suy thoái các hệ sinh thái nhạy cảm.
Ứng dụng công nghệ GIS và dữ liệu vệ tinh trong giám sát khai thác tài nguyên du lịch: Sử dụng các công cụ công nghệ hiện đại như Hệ thống thông tin địa lý (GIS) và dữ liệu vệ tinh giúp giám sát chặt chẽ các hoạt động khai thác tài nguyên du lịch, phát hiện sớm các hành vi vi phạm và đưa ra biện pháp xử lý kịp thời.
Thành lập các tổ giám sát cộng đồng tại điểm du lịch: Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng địa phương vào công tác giám sát môi trường tại các điểm du lịch. Các tổ giám sát này có thể kịp thời phát hiện và báo cáo các hành vi xâm phạm môi trường, từ đó nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của cả du khách và người dân.
Thứ ba, phát triển cộng đồng bản địa thành lực lượng bảo vệ môi trường.
Cộng đồng bản địa đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và gìn giữ văn hóa. Theo đó, cần có các chính sách để:
Tập huấn và trao quyền cho người dân tham gia làm du lịch sinh thái, dịch vụ hướng dẫn, cung cấp nông sản sạch: Đào tạo kỹ năng du lịch, hướng dẫn viên và các kiến thức về nông nghiệp hữu cơ cho người dân địa phương. Điều này không chỉ tạo ra nguồn thu nhập bền vững, mà còn giúp họ nhận thức rõ hơn về giá trị của tài nguyên thiên nhiên và văn hóa.
Hỗ trợ chuyển đổi nghề cho các nhóm dân tộc thiểu số từ canh tác phá rừng sang các ngành nghề xanh; Khuyến khích họ tham gia vào các ngành nghề bền vững như du lịch cộng đồng, sản xuất nông sản sạch, hoặc phát triển thủ công mỹ nghệ truyền thống. Tạo sinh kế bền vững để cộng đồng có động lực gìn giữ tài nguyên - văn hóa bản địa. Điều này tạo ra một mối quan hệ cộng sinh giữa du lịch và cộng đồng.
Thứ tư, ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý du lịch bền vững.
Công nghệ và chuyển đổi số là công cụ mạnh mẽ để quản lý du lịch hiệu quả và bền vững:
Xây dựng cơ sở dữ liệu du lịch - môi trường dùng chung cho các sở ngành: Phát triển một hệ thống cơ sở dữ liệu tích hợp, chia sẻ thông tin về du lịch và môi trường giữa các sở, ban, ngành liên quan. Điều này giúp các cơ quan quản lý có cái nhìn tổng thể và đưa ra quyết định chính sách chính xác và kịp thời.
Thúc đẩy phát triển du lịch thông minh: Ứng dụng công nghệ vào các hoạt động du lịch như bán vé điện tử, hướng dẫn số (audio guide, VR/AR) và quản lý lưu trú, quản lý rác thải thông qua các ứng dụng di động. Điều này không chỉ nâng cao trải nghiệm của du khách mà còn giúp tối ưu hóa quy trình quản lý và giảm thiểu tác động môi trường.
Tăng cường truyền thông qua mạng xã hội, nền tảng số để thúc đẩy nhận thức và hành vi tiêu dùng du lịch có trách nhiệm: Sử dụng các kênh truyền thông số để lan tỏa thông điệp về du lịch bền vững, nâng cao nhận thức của du khách và cộng đồng về việc bảo vệ môi trường; Khuyến khích du khách lựa chọn các sản phẩm và dịch vụ du lịch có trách nhiệm.
Việc thực hiện đồng bộ các đề xuất và khuyến nghị chính sách này sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi, thúc đẩy du lịch Lào Cai (mới) phát triển theo hướng bền vững, góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và gìn giữ bản sắc văn hóa độc đáo của vùng đất Tây Bắc.
5. Kết luận
Phát triển du lịch tỉnh Lào Cai (mới) gắn với bảo vệ môi trường không chỉ là một yêu cầu tất yếu để đảm bảo sự phát triển bền vững, mà còn là cơ hội để khẳng định vị thế mới của tỉnh trên bản đồ du lịch quốc gia và quốc tế. Với tiềm năng tự nhiên phong phú, bản sắc văn hóa độc đáo và những thành tựu ban đầu trong phát triển du lịch, Lào Cai có đầy đủ cơ sở để trở thành một điểm đến du lịch xanh và có trách nhiệm.
Tuy vậy, sự phát triển của du lịch Lào Cai trong thời gian tới cần được đặt trên nền tảng của tri thức, sự tham gia của cộng đồng và các chính sách linh hoạt, gắn kết tổng thể. Chỉ khi con người và thiên nhiên cùng được coi trọng, du lịch mới thực sự trở thành “đòn bẩy xanh” cho tăng trưởng kinh tế, đồng thời là niềm tự hào lâu dài của vùng đất Tây Bắc giàu bản sắc. Việc bảo vệ môi trường và gìn giữ văn hóa không chỉ là trách nhiệm, mà còn là động lực để khai thác tiềm năng du lịch một cách bền vững, mang lại lợi ích lâu dài cho cả cộng đồng các dân tộc địa phương và du khách.
Tài liệu tham khảo:
Sở Du lịch Lào Cai (2024). Báo cáo tình hình phát triển du lịch năm 2023.
Tổng cục Du lịch Việt Nam (2023). Xu hướng phát triển du lịch xanh tại Việt Nam.
UNWTO (2022). Guidelines for Sustainable Tourism Development.
Bộ Tài nguyên và Môi trường (2022). Báo cáo Môi trường Việt Nam 2022.
Thanh Sơn, Tâm Thời (2025). Công bố Nghị quyết, Quyết định của Trung ương về thành lập tỉnh Lào Cai mới. Báo Nhân dân điện tử. Truy cập tại: https://nhandan.vn/cong-bo-nghi-quyet-quyet-dinh-cua-trung-uong-ve-thanh-lap-tinh-lao-cai-moi-post890629.html
Tourism economic development in the newly established Lao Cai province in association with environmental protection
Do Thu Hang
Faculty of Fundamental Theory, Lao Cai Provincial Political School
Abstract:
This article examines the potential, current status, and environmental challenges associated with tourism-driven economic development in the newly expanded Lao Cai province following its merger with Yen Bai province. Through data analysis, comparative assessment, and practical insights from the local context, the study highlights key issues impacting sustainable tourism growth. Based on these findings, the study proposes orientations and solutions to promote green, sustainable tourism in Lao Cai province emphasizing environmental protection and the preservation of national cultural identity as essential pillars of long-term development.
Keywords: sustainable tourism, Lao Cai province, environmental protection, green development.
