Nhận định này được các chuyên gia, nhà kinh tế chia sẻ tại Diễn đàn Đẩy mạnh liên kết hướng đến xuất khẩu xanh chủ đề "Liên kết mạnh - Xuất khẩu xanh" do Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh và Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) phối hợp tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh ngày 25/5/2023.
Xu hướng “xuất khẩu xanh”
Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cho biết, những tháng đầu năm 2023, mặc dù thế giới ghi nhận một số dấu hiệu phục hồi tích cực so với năm 2022, tuy nhiên tại Việt Nam quý I vẫn ghi nhận nhiều khó khăn, thách thức.
“Dự báo khoảng quý IV, kinh tế sẽ có những tín hiệu tích cực, song thực tế các doanh nghiệp hiện nay vẫn rất khó khăn, thậm chí khó khăn hơn cả giai đoạn dịch bệnh Covid-19 bùng phát do nhiều yếu tố, kể cả về đại dịch, cả về biến động chính trị”, Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải nhấn mạnh.
Hiện nay, nhiều ngành hàng ghi nhận mức sụt giảm 30-40% lượng đơn hàng. Điều này dẫn tới việc cắt giảm lao động tại các nhà máy, các doanh nghiệp. Đáng nói, thực trạng này đã và đang diễn ra ở nhiều doanh nghiệp.
Những thị trường truyền thống mà Việt Nam có thế mạnh xuất khẩu như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc,… đã có những tín hiệu khả quan, song so với trước đây vẫn có những tác động nghiêm trọng đến xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam. Bên cạnh đó, những thị trường này ngày càng có yêu cầu cao về các yếu tố bền vững, cả về môi trường, xã hội, kinh tế trong toàn chuỗi cung ứng của sản phẩm. Điều này càng tạo nên thách thức lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam.
Về điều này, Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải đánh giá “Liên kết mạnh - xuất khẩu xanh” là chủ đề trúng trong bối cảnh Việt Nam cần tăng trưởng xuất khẩu.
“Trong giai đoạn khó khăn nhất hiện nay thì rất cần sự liên kết. Song liên kết để xuất khẩu những mặt hàng nào, xuất khẩu như thế nào? Đây là vấn đề chúng ta cần thảo luận và làm rõ”, Thứ trưởng đề nghị.
Thứ trưởng cũng yêu cầu các chuyên gia, nhà kinh tế cần đánh giá, phân tích kĩ lưỡng để xây dựng kế hoạch hỗ trợ doanh nghiệp xúc tiến thương mại, xúc tiến xuất khẩu trong giai đoạn hiện nay.
Trước sức ép của tình trạng cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu,… thế giới đang đứng trước những xu hướng mới, nếu không theo kịp doanh nghiệp Việt Nam sẽ tụt hậu và bị loại khỏi cuộc chơi.
“Với 15 Hiệp định Thương mại tự do (FTA) mà nước ta đã tham gia ký kết và có hiệu lực, việc tuân thủ luật chơi mới về thương mại, đầu tư, đáp ứng quy định về tiêu chuẩn chất lượng môi trường không chỉ là trách nhiệm trong thực thi các Hiệp định mà còn giúp hàng hoá của Việt Nam rộng đường xuất khẩu và hưởng những ưu đãi về thuế với các điểm cộng như: sản xuất xanh, bền vững, thân thiện với môi trường,…”, ông Võ Văn Hoan - Phó Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh chia sẻ.
Nghị quyết 24-NQ/TW ngày 7/10/2022 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Đông Nam Bộ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã xác định, Đông Nam Bộ là vùng kinh tế năng động, sáng tạo, đóng góp lớn vào tăng trưởng kinh tế với 32% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) và 44,7% tổng thu ngân sách nhà nước vào năm 2020, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực, tỉ trọng công nghiệp chế biến, chế tạo tăng nhanh, tỉ trọng khu vực dịch vụ tăng cao; tốc độ tăng trưởng khu vực dịch vụ đạt mức cao nhất cả nước.
Bên cạnh đó, Nghị quyết cũng chỉ ra Đông Nam Bộ cần thẳng thắn nhìn nhận tính liên kết vùng vẫn còn nhiều hạn chế. Khi chưa có cơ chế chính thức về liên kết vùng riêng, để các chương trình, hoạt động liên kết của các địa phương đủ mạnh và đi vào thực chất.
“Vì vậy, diễn đàn hôm nay sẽ tập trung thảo luận và đưa ra những giải pháp thúc đẩy liên kết thương mại, dịch vụ; đề xuất chiến lược phát triển kinh tế vùng từ chuỗi sản xuất, thương mại - dịch vụ trên cơ sở thế mạnh của từng địa phương để phục vụ thị trường nội địa và xuất khẩu. Đặc biệt vùng cần làm gì để hướng tới xuất khẩu xanh, phù hợp với định hướng của Trung ương về phát triển bền vững cũng như đáp ứng các yêu cầu quốc tế về kinh tế tuần hoàn trong giai đoạn hiện nay và sắp tới”, ông Võ Văn Hoan đề xuất.
Đẩy mạnh liên kết đầu tư sản xuất
Trong khuôn khổ Diễn đàn, ông Nguyễn Duy Minh - Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam đã đưa ra ví dụ điển hình ở ngành dệt may. Năm 2021, kim ngạch xuất khẩu dệt may Việt Nam đã vươn lên vị trí thứ 2 thế giới nhờ vào việc kiểm soát tốt dịch bệnh, tận dụng tốt đơn hàng xuất khẩu… Tuy nhiên, trong năm 2023, Bangladesh rất có thể sẽ lấy lại vị trí số 2 của Việt Nam nhờ áp dụng các tiêu chí bền vững.
Cụ thể, năm 2022 Bangladesh có 153 nhà máy đạt tiêu chuẩn LEED (giấy chứng nhận cho các công trình xây dựng xanh được cấp bởi Hội đồng Công trình xanh Hoa Kỳ), có 500 nhà máy hiện nay đang nộp hồ sơ để nhận giấy chứng nhận này dựa trên 6 yếu tố chính như: Vật liệu và tài nguyên, chất lượng môi trường trong nhà, năng lượng và khí quyển, hiệu quả sử dụng nước… bền vững. Chính điều này đã ảnh hưởng rất lớn đến sức cạnh tranh, cơ hội nhận đơn hàng của nhà xuất khẩu Việt Nam trên trường quốc tế hiện nay.
“TP. Hồ Chí Minh cần chủ động trong vai trò dẫn dắt và liên kết vùng trong chiến lược nghiên cứu mô hình chuyển đổi xanh cho từng ngành. Đồng thời, hỗ trợ đào tạo và cập nhật chương trình đào tạo cho các doanh nghiệp đạt được các chứng chỉ xanh. Đặc biệt, chú trọng công tác nghiên cứu về cơ chế CBAM, tín chỉ cacbon để tạo lợi thế cạnh tranh cho xuất khẩu với các thị trường trọng điểm như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản,…”, ông Nguyễn Duy Minh đề xuất.
Đồng quan điểm, GS-TSKH. Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài bổ sung, nếu như trước đây Việt Nam chỉ thu hút đầu tư vào lĩnh vực dệt may, da giày thì giờ đây chúng ta đang chú trọng thu hút vào lĩnh vực công nghệ cao. Số liệu thống kê cho thấy, năm 2022, có tới 25% tổng kim ngạch xuất khẩu của TP. Hồ Chí Minh đến từ khu công nghệ cao. Cùng với đó, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang dần thay thế các doanh nghiệp FDI trong việc cung ứng nguyên liệu sản xuất trong nước.
Thực tế ngành công nghiệp chế biến chế tạo luôn chiếm khoảng 60% tổng vốn đăng ký hàng năm, trong đó công nghiệp điện tử, bán dẫn ngày càng chiếm tỷ lệ cao. Nếu năm 2000 xuất khẩu các sản phẩm công nghiệp điện tử, bán dẫn chỉ 2 tỷ USD thì đến nay con số này đã đạt hơn 100 tỷ USD. Hiện nhiều doanh nghiệp lớn trên thế giới đã đầu tư vào Việt Nam.
Điển hình như, Tập đoàn Lego đã khởi công xây dựng nhà máy sản xuất đồ chơi trẻ em có vốn đầu tư 1 tỷ USD tại Bình Dương. Hay Tập đoàn Intel xây dựng nhà máy lắp ráp và kiểm định lớn nhất Tập đoàn với vốn đầu tư 1,5 tỷ USD, dự định liên kết với các công ty bán dẫn để sản xuất thêm nhiều sản phẩm trong những năm tới tại Việt Nam.
Theo GS-TSKH. Nguyễn Mại, để đẩy mạnh liên kết hướng đến xuất khẩu xanh, các địa phương doanh nghiệp cần hợp tác đầu tư về tăng trưởng xanh và kinh tế số.
Tại vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, TP. Hồ Chí Minh - với lợi thế vượt trội về công nghệ, nhân lực chất lượng cao, hạ tầng kinh tế - xã hội, hội nhập với khu vực và thế giới - có tiềm năng to lớn chuyển dịch mô hình tăng trưởng xanh và bền vững, là đầu tàu của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam cũng như cả nước.
Trong khi đó, các địa phương còn lại trong vùng đang dẫn đầu về đầu tư, thương mại, du lịch, dịch vụ, trong đó có xây dựng khu công nghiệp sinh thái, khu đô thị - công nghiệp, dịch vụ sinh thái. Vậy thì các địa phương này cần liên kết lại với nhau để khai thác tối đa nguồn lực.
“Vấn đề quan trọng là phân công và hợp tác trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đầu tư, thương mại, du lịch, dịch vụ giữa các địa phương để khai thác lợi thế của cả vùng; liên kết với các vùng kinh tế trọng điểm khác để nâng cao năng lực cạnh tranh. Đồng thời khắc phục tình trạng cạnh tranh không lành mạnh về đầu tư trong nước và FDI để đạt được mục tiêu tăng trưởng kinh tế, dẫn tới liên kết vùng không bền vững. Điều này được thể hiện qua việc thu hút nguồn lực của các địa phương, người lao động đổ dồn về những đô thị trung tâm, quá sức chịu đựng, một số khu vực không còn động lực phát triển”, GS.TSKH Nguyễn mại chia sẻ.
Còn theo Tiến sĩ Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, thế giới thay đổi nhanh cùng nhiều xu hướng lớn, đáng chú ý nhất là các cam kết mạnh mẽ về phát triển bền vững, tăng trưởng xanh. Do đó, các nền kinh tế nói chung, doanh nghiệp nói riêng chịu nhiều áp lực về thị trường như đòi hỏi của cách mạng tiêu dùng (xanh, an toàn, nhân văn,...) dẫn dắt bởi tầng lớp trung lưu và thế hệ trẻ. Tuy nhiên tỷ lệ sản phẩm "xanh" đáp ứng tiêu chuẩn thị trường, nhất là ở các nước châu Âu hiện còn rất thấp.
“Muốn khai thác được cơ hội, doanh nghiệp cần chú trọng tối ưu hoá chuỗi cung ứng, ưu tiên phát triển các chuỗi cung ứng xanh, đáp ứng xu hướng tiêu dùng thế giới. Tuy nhiên, chỉ nỗ lực của doanh nghiệp là chưa đủ, Nhà nước và cơ quan quản lý cũng cần thay đổi tư duy, nhận thức; cải cách thể chế, khung khổ pháp lý và chính sách; đào tạo; truyền thông tạo điều kiện để các chuỗi liên kết cung ứng xanh phát triển”, Tiến sĩ Võ Trí Thành nhấn mạnh.
