Thế khó của đặc sản Tây Bắc
Điện Biên là tỉnh miền núi Tây Bắc, thuộc diện đặc biệt khó khăn, diện tích rộng, dân cư thưa, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo hiện tại còn chiếm hơn 40%. Vậy nên Điện Biên xác định là, nếu như không để cho nhân dân, nhất là nông dân, tham gia vào các chuỗi sản xuất và cung ứng cho thị trường hàng hóa, trước mắt là trong nước, thì mục tiêu xóa đói giảm nghèo của tỉnh chắc chắn sẽ không thực hiện được. Cho nên đây cũng là một vấn đề mà cấp ủy, chính quyền địa phương Điện Biên hết sức quan tâm.
Về tiềm năng, đối với nông sản khu vực miền núi, Điện Biên có nhiều đặc sản Tây Bắc mà ở các thị trường lớn có nhu cầu. Sản phẩm gạo của Điện Biên hiện nay khá nổi tiếng ở thị trường trong nước, với nhiều dòng gạo được tiêu thụ rộng rãi ở miền xuôi như Gạo Tám thơm Điện Biên, Gạo Séng Cù Điện Biên, Gạo nếp nương Điện Biên, Gạo lứt đỏ Điện Biên, Gạo lứt đen Điện Biên… Bên cạnh đó, những sản phẩm như “dưa mèo” - khi đưa về thị trường thì cũng được tiếp nhận rất tích cực; hay các sản phẩm bí xanh, lạc, cà phê, chè,… cũng tương tự.
Thế nhưng, khi các doanh nghiệp cung ứng đặt vấn đề tiêu thụ, ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm với khối lượng ổn định hàng tháng lên tới vài chục tấn thì thường không đáp được. Bởi đồng bào dân tộc miền núi, vùng sâu, vùng xa thì vẫn sản xuất theo phương thức tự cung tự cấp, nhà dùng không hết thì mang ra bán, nên tính ổn định không cao.
Hơn nữa, nông sản lại có tính chất mùa vụ, vào vụ thu hoạch có rất nhiều, nhưng kết thúc vụ thu hoạch lại không còn sản phẩm để bán. Trong khi đó chuỗi cung ứng ở các thị trường lớn đòi hỏi phải có nguồn hàng đảm bảo về số lượng, phẩm cấp và chất lượng. Vậy nên, đến hiện tại, có rất ít sản phẩm đặc trưng của khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa như Điện Biên tham gia vào các chuỗi cung ứng nông sản ở các thị trường lớn, đặc biệt như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh.
Cần doanh nghiệp vào cuộc
Điện Biên hiện đang tập trung đầu tư phát triển các sản phẩm nông lâm sản. Đồng thời xác định, nếu có sự tham gia của các doanh nghiệp trong phát triển thương mại miền núi, ngay từ khâu hỗ trợ cho nông dân trong tổ chức sản xuất để có một khối lượng sản phẩm hàng hóa đủ lớn, có phẩm cấp, đáp ứng được yêu cầu, mới thực hiện được mục tiêu mà các tỉnh khó khăn, trong đó có Điện Biên, đã đề ra.
Tại Diễn đàn Kinh tế “Kết nối sản xuất và tiêu thụ sản phẩm thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo" cuối năm 2022 do Bộ Công Thương tổ chức, Phó Chủ tịch tỉnh Điện Biên, Phạm Đức Toàn cho biết, Điện Biên cũng có rất nhiều tiềm năng đối với các sản phẩm như mắc ca, hiện nay cũng đã trồng được trên 6.000ha, cà phê có trên 4.000ha arabica, nhưng hầu hết chưa được chế biến sâu, chỉ là các hộ gia đình, cá nhân trồng và gom nhau vào sản xuất, trong khi công nghệ chế biến hầu như vẫn chưa có gì, vậy nên giá trị gia tăng tạo ra cho người dân trong quá trình tham gia cung ứng sản phẩm ra thị trường còn rất thấp. Hay với miến dong, Điện Biên hiện có vùng trồng khoảng hơn 2.000ha. Sản phẩm này cũng là một trong những sản phẩm chế biến nguyên sơ.
Từ đó, Phó Chủ tịch Phạm Đức Toàn kiến nghị, để phát triển thương mại miền núi,Bộ Công Thương đề xuất với Chính phủ hỗ trợ nhiều hơn nữa cho đồng bào, cho các doanh nghiệp tham gia vào các chuỗi sản xuất và cung ứng nông sản cho các tỉnh đặc biệt khó khăn, đặc biệt là vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo.
Thứ hai, Điện Biên trân trọng đề nghị các doanh nghiệp, các nhà sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông lâm sản vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa, trực tiếp tham gia liên kết đối với người dân miền núi, vùng sâu, vùng xa trong khâu từ sản xuất, xây dựng chứng nhận xuất xứ hàng hóa, chỉ dẫn địa lý,… để tiếp đó đưa ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nông sản theo mùa vụ, nhưng có thể sản xuất được nhiều vụ trong năm, mới có thể đáp ứng được yêu cầu ổn định, bền vững của thị trường.
Trên thực tế, những năm qua Điện Biên chú trọng phát triển sản xuất gắn chế biến nông, lâm sản, thực phẩm trên cơ sở gắn với quy hoạch và phát triển vùng nguyên liệu như: gạo tại huyện Điện Biên, vùng cà phê Mường Ảng, Điện Biên, vùng cao su huyện Điện Biên, Mường Chà, Mường Nhé, vùng chè Tủa Chùa…tạo nền tảng cho công nghiệp hóa nông nghiệp, nông thôn. Việc liên kết sản xuất giữa doanh nghiệp và nông dân bước đầu đã được tạo sự ổn định đầu ra sản phẩm cho nông dân yên tâm sản xuất, tăng chất lượng, giá trị sản phẩm, tạo động lực thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, hội nhập kinh tế quốc tế.
Mặc dù vậy, số doanh nghiệp tham gia vào chế biến nông sản không nhiều. Cụ thể, diện tích trồng chè trên địa bàn tỉnh Điện Biên đạt 594,9 ha, sản lượng chè búp tươi ước đạt 74,1 tấn, tập trung chủ yếu ở huyện Tủa Chùa. Nhưng hiện tại trên địa bàn tỉnh mới có 2 doanh nghiệp chế biến chè là Công ty cổ phần giống nông nghiệp Điện Biên và Công ty TNHH Trà Phan Nhất, còn lại một số xưởng sơ chế nhỏ quy mô hộ gia đình.
Với cây cà phê, diện tích trồng đạt 3.949 ha trong đó diện tích cho sản phẩm 3.646 ha, với tổng sản lượng cà phê nhân đạt 7.964 tấn, tập trung chủ yếu ở huyện Mường Ảng. Nhưng chế biến cà phê của Điện Biên chủ yếu là sơ chế cà phê nhân để xuất khẩu, một số doanh nghiệp chế biến cà phê bột tuy nhiên sản phẩm còn chưa cạnh tranh được với một số sản phẩm cùng loại trên thị trường, chủ yếu phục vụ thị trường trong tỉnh.
Với cây lúa, diện tích lúa cả năm của tỉnh là 50.162 ha trong đó lúa đông xuân là 9.076 ha và lúa mùa là 41.086 ha, tập trung chủ yếu ở huyện Điện Biên. Tổng sản lượng lúa cả năm đạt 178.116 tấn với năng suất bình quân đạt 35,51 tạ/ha. Nhưng trên địa bàn tỉnh chỉ có 1 nhà máy chế biến gạo tại xã Thanh Hưng với dây chuyền khép kín, công suất xay sát đạt 6.000 tấn lúa/năm (3.000 tấn gạo/năm) và nhiều xưởng xay sát quy mô hộ gia đình, đáp ứng đủ nhu cầu xay sát thóc gạo trong tỉnh.
Với cây cao su, diện tích trồng cây cao su toàn tỉnh 5.172 ha, trong đó diện tích đến kỳ thu hoạch là 630 ha, tập trung chủ yếu ở huyện Điện Biên, Mường Chà, tuy nhiên hiện tại trên địa bàn tỉnh chưa đầu tư xây dựng nhà máy chế biến mủ cao su mà chủ yếu bán mủ khô.
Tiềm năng và lợi thế của nông sản Điện Biên khá rõ ràng. Nhằm thu hút đầu tư, tỉnh Điện Biên cũng có những cơ chế, chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư chế biến nông sản về thuế, như được hưởng mức thuế suất 10% áp dụng trong thời gian 15 năm, kể từ khi bắt đầu đi vào hoạt động sản xuất kinh doanh; miễn thuế 02 năm, kể từ khi có thu nhập chịu thuế và giảm 50% số thuế phải nộp cho 6 năm tiếp theo đối với cơ sở kinh doanh chuyển từ nơi khác đến địa bàn tỉnh Điện Biên; miễn thuế nhập khẩu đối với hàng hóa nhập khẩu để tạo tài sản cố định của dự án đầu tư. Điện Biên cũng áp dụng nhiều chính sách ưu đãi khác: Được khấu hao nhanh đối với tài sản cố định; mức khấu hao tối đa là 02 lần mức khấu hao theo chế độ khấu hao tài sản cố định hiện hành của Nhà nước; miễn tiền sử dụng đất trong suốt thời hạn của dự án đầu tư; hỗ trợ từ nguồn ngân sách cho việc đào tạo lao động trong các tổ chức kinh tế thông qua chương trình trợ giúp đào tạo nguồn nhân lực của Chính phủ…
Tiềm năng có, chính sách ưu đãi đầu tư có, chỉ chờ ccác doanh nghiệp sản xuất liên kết với doanh nghiệp phân phối đầu tư chế biến sâu vào nông sản, để nông dân miền núi, vùng sâu, vùng xa của Điện Biên có cơ hội tham gia vào các chuỗi cung ứng ở thị trường trong nước. Và như vậy thì chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển thương mại miền núi, hải đảo, khuyến khích phát triển sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông sản cho bà con miền núi, vùng đồng bào dân tộc, vùng sâu, vùng xa sẽ trở thành hiện thực, và góp phần tích cực cùng với cấp ủy, chính quyền địa phương của các tỉnh miền núi khó khăn nói chung và Điện Biên nói riêng hoàn thành mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo bền vững, ổn định cho đồng bào nhân dân các dân tộc.
