Tóm tắt:
Bài viết đưa ra được một số quan điểm về tác động của chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ đối với quyền lợi người tham gia bảo hiểm và sự phát triển của ngành bảo hiểm nhân thọ. Phân tích thực trạng một số quy định pháp luật hiện hành về chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam. Từ đó, đề xuất các giải pháp hoàn thiện khung pháp lý nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ đại lý bảo hiểm nhân thọ hướng tới mục tiêu bảo vệ quyền lợi người tham gia bảo hiểm và đảm bảo sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam.
Từ khóa: chứng chỉ đại lý, bảo hiểm nhân thọ, khung pháp lý, đại lý bảo hiểm, Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2022.
1. Đặt vấn đề
Chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ (BHNT) là một trong những điều kiện pháp lý bắt buộc để một cá nhân được hành nghề đại lý bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam. Đây không chỉ là công cụ nhằm chuẩn hóa năng lực chuyên môn của đội ngũ đại lý, mà còn là cơ chế bảo vệ quyền lợi của bên mua bảo hiểm thông qua việc nâng cao chất lượng tư vấn, bán hàng và trách nhiệm pháp lý của đại lý bảo hiểm. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy khung pháp lý hiện hành về chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ vẫn còn bất cập trong một số quy định như quy trình đào tạo, cấp, và giám sát chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ… điều này ảnh hưởng không nhỏ tới quyền lợi của người tham gia bảo hiểm nói riêng, uy tín của doanh nghiệp bảo hiểm và sự phát triển của thị trường bảo hiểm nhân thọ nói chung. Do đó, việc hoàn thiện khung pháp lý về chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ là cần thiết nhằm đảm bảo nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ đại lý; giảm thiểu rủi ro tranh chấp pháp lý phát sinh từ hành vi tư vấn sai lệch, tăng cường niềm tin của công chúng đối với doanh nghiệp bảo hiểm, nhằm góp phần phát triển thị trường bảo hiểm nói chung và ngành Bảo hiểm nhân thọ nói riêng.
2. Tác động của chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ đối với quyền lợi người tham gia bảo hiểm và sự phát triển của ngành bảo hiểm nhân thọ
Tại Việt Nam đến nay có 19 doanh nghiệp BHNT, cung cấp hơn 500 sản phẩm BHNT, bảo hiểm sức khỏe. Quyền lợi bảo hiểm được mở rộng hơn, ngoài các quyền lợi bảo vệ còn có quyền lợi đầu tư. Điều này góp phần tạo nguồn lực tài chính dài hạn cho phát triển kinh tế, đồng thời đảm bảo an sinh cho hàng triệu người dân thông qua các hợp đồng bảo hiểm. Sự tham gia của 19 doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ, trong đó có nhiều công ty bảo hiểm lớn của nước ngoài như Prudential, Manulife, Dai-ichi Life, AIA,… giúp thị trường đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao chất lượng dịch vụ, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong các mô hình phân phối bảo hiểm (digital insurance, bancassurance…). Bên cạnh đó, các doanh nghiệp bảo hiểm (DNBH) ngày càng quan tâm đến việc nâng cao chất lượng tư vấn, minh bạch thông tin, góp phần bảo vệ quyền lợi người tham gia bảo hiểm, thông qua các hoạt động xã hội, giáo dục tài chính cộng đồng, các doanh nghiệp cũng đang góp phần nâng cao hiểu biết và lòng tin vào bảo hiểm nhân thọ.
Tuy nhiên, trong những năm trở lại đây, đặc biệt năm 2022 và 2023 liên tục xảy ra các tranh chấp về hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, các tranh chấp tập trung chủ yếu vào nguyên nhân khách hàng tố giác đại lý bảo hiểm (ĐLBH) tư vấn sai, tác động lớn tới niềm tin của khách hàng với thị trường bảo hiểm. Điều này khiến cho thị trường bảo hiểm khủng hoảng với niềm tin của khách hàng, uy tín và tình hình kinh doanh của nhiều DNBH nhân thọ đi xuống. Minh chứng là chỉ trong năm 2022, Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam đã phát hiện khoảng 3.100 trường hợp đại lý sai phạm, trong đó có lỗi tuyên truyền, quảng cáo sai về sản phẩm, dịch vụ của công ty bảo hiểm, nâng con số vi phạm trong giai đoạn 2020 - 2022 lên hơn 9.000 trường hợp. Và dù hiện chưa có số liệu thống kê chính thức về việc có bao nhiêu vụ tranh chấp giữa doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm với khách hàng trong năm qua, nhưng với một loạt "lùm xùm", theo nhận định của nhiều chuyên gia, chưa năm nào, niềm tin khách hàng xuống thấp, hoạt động bán hàng rất khó khăn như năm qua [8].
Một thực tiễn nữa trong công tác thanh tra chuyên đề bán sản phẩm bảo hiểm thông qua tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài và nội dung liên quan tại Công ty TNHH Bảo hiểm nhân thọ Cathay Việt Nam, đoàn thanh tra Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm, Bộ Tài chính đã chỉ ra nhiều tồn tại: về việc đào tạo, cập nhật kiến thức cho đại lý bảo hiểm, qua thanh tra thấy các nhân viên trực tiếp thực hiện hoạt động đại lý bảo hiểm của Ngân hàng IVB được công ty đào tạo, cấp Chứng chỉ đại lý bảo hiểm từ năm 2018, 2019 và đào tạo về sản phẩm bảo hiểm năm 2023. Tuy nhiên, công ty chưa tổ chức đào tạo, cập nhật kiến thức cho đại lý bảo hiểm liên quan đến pháp luật Việt Nam về hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Về công tác kiểm tra, giám sát hoạt động đại lý bảo hiểm, qua thanh tra thấy, Công ty chưa thực hiện đúng trách nhiệm về việc tổ chức, quản lý, sử dụng đại lý bảo hiểm, việc kiểm tra, giám sát việc thực hiện hợp đồng đại lý bảo hiểm, thực hiện hoạt động đại lý bảo hiểm của tổ chức tín dụng theo quy định tại điểm a và điểm e khoản 2 Điều 128 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2022, điểm a khoản 4 Điều 53 Thông tư số 67/2023/TT-BTC. Năm 2023, Công ty chưa thực hiện việc kiểm tra định kỳ nhằm đánh giá, đảm bảo chất lượng hoạt động giới thiệu, tư vấn sản phẩm bảo hiểm của các nhân viên của tổ chức hoạt động đại lý [7].
Như vậy, các vụ tranh chấp phát sinh giữa công ty bảo hiểm nhân thọ và khách hàng thời gian qua phần lớn đều xuất phát từ ĐLBH nhân thọ, chủ yếu các đại lý chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm trong việc cung cấp thông tin cho khách hàng khi giao kết, thực hiện hợp đồng bảo hiểm; đại lý bảo hiểm dụ dỗ, lôi kéo khách hàng gây ảnh hưởng đến quyền lợi khách hàng, uy tín doanh nghiệp cũng như tính ổn định, minh bạch của thị trường. Dư luận tập trung rất lớn vào chất lượng tư vấn và chăm sóc khách hàng sau khi ký hợp đồng của nhiều đại lý chưa tốt, vì vậy nên ngày 10/4/2023, Cục Quản lý giám sát bảo hiểm đã có các công văn gửi các DNBH nhân thọ yêu cầu các DNBH nhân thọ tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện hợp đồng ĐLBH, đánh giá chất lượng tư vấn ĐLBH và yêu cầu các ĐLBH cung cấp thông tin về sản phẩm bảo hiểm một cách đầy đủ, chính xác [6].
Có thể thấy, chất lượng ĐLBH nhân thọ là một trong những yếu tố quyết định thành công của doanh nghiệp bảo hiểm, trong đó chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ chính là điều kiện quan trọng, là thước đó để đảm bảo điều kiện và đánh giá chất lượng hoạt động của ĐLBH. Như vậy, đảm bảo chất lượng chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ sẽ tác động sâu sắc đến quyền lợi của người tham gia bảo hiểm cũng như sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm nhân thọ:
Thứ nhất, tác động đối với người tham gia bảo hiểm.
Một là, ảnh hưởng đến chất lượng tư vấn và quyết định tham gia bảo hiểm.
Chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ là điều kiện bắt buộc để một cá nhân hành nghề tư vấn bảo hiểm nhân thọ. Tuy nhiên, nếu chất lượng đào tạo và sát hạch thấp, chứng chỉ chỉ mang tính hình thức, các đại lý có thể thiếu kiến thức chuyên môn, kỹ năng tư vấn, và hiểu biết pháp lý. Hệ quả, người dân không được tư vấn đầy đủ, chính xác về quyền lợi, nghĩa vụ, rủi ro loại trừ…, dẫn đến những quyết định sai lầm khi ký kết hợp đồng bảo hiểm.
Hai là, gây rủi ro tranh chấp, làm tổn hại lòng tin của người tham gia bảo hiểm.
Việc tư vấn sai lệch, che giấu thông tin hoặc cố ý hướng dẫn sai để đạt doanh số là nguyên nhân phổ biến dẫn đến tranh chấp hợp đồng bảo hiểm, từ đó gây thiệt hại trực tiếp đến quyền lợi của người tham gia. Những trường hợp này làm suy giảm lòng tin của công chúng, ảnh hưởng đến uy tín chung của ngành Bảo hiểm.
Thứ hai, tác động đối với sự phát triển của thị trường bảo hiểm nhân thọ.
Một là, tác động đến chất lượng dịch vụ và hình ảnh thị trường.
Chất lượng đại lý là "bộ mặt" của doanh nghiệp bảo hiểm, đồng thời là cầu nối giữa khách hàng và thị trường. Nếu chứng chỉ đại lý không đi kèm với chuẩn hóa kiến thức và đạo đức nghề nghiệp, thị trường sẽ tồn tại một lực lượng đại lý yếu kém, làm méo mó quá trình phân phối sản phẩm. Điều này kìm hãm nỗ lực chuyên nghiệp hóa ngành Bảo hiểm nhân thọ, vốn đang trong quá trình hội nhập và cạnh tranh quốc tế.
Hai là, tạo ra hệ lụy lâu dài đối với sự phát triển bền vững.
Một thị trường chỉ phát triển bền vững khi người tiêu dùng có niềm tin vững chắc vào sản phẩm và dịch vụ bảo hiểm. Chất lượng đại lý là yếu tố cốt lõi để xây dựng lòng tin này. Ngược lại, việc cấp chứng chỉ một cách dễ dãi hoặc đào tạo hình thức sẽ tạo ra hệ lụy về sau: tỷ lệ hủy hợp đồng cao, số lượng khiếu nại gia tăng, gia tăng gánh nặng quản lý cho cơ quan nhà nước.
3. Thực trạng quy định của pháp luật về chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ
Theo quy định tại Điều 125 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2022 (Luật KDBH), cá nhân hoạt động ĐLBH nhân thọ phải có chứng chỉ ĐLBH phù hợp theo quy định của pháp luật. Hệ thống pháp luật hiện hành ở Việt Nam đã kiện toàn khung pháp lý về chứng chỉ ĐLBH nói chung và chứng chỉ ĐLBH nhân thọ nói riêng thông qua hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện hành như: Điều 130 Luật KDBH quy định chung về chứng chỉ ĐLBH (các loại chứng chỉ bảo hiểm và nội dung chủ yếu trong đào tạo chứng chỉ đại lý bảo hiểm); Điều 62 Nghị định số 46/2023/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm (NĐ 46/2023/NĐ-CP), tại Điều 62 cũng làm rõ quy định về điều kiện chứng chỉ ĐLBH đối với các tổ chức hoạt động ĐLBH; Tại Thông tư số 69/2022/TT-BTC Thông tư quy định chi tiết về chứng chỉ bảo hiểm, chứng chỉ đại lý bảo hiểm, chứng chỉ môi giới bảo hiểm, chứng chỉ về phụ trợ bảo hiểm (Thông tư số 69/2022/TT-BTC), Thông tư số 69/2022/TT-BTC đã chi tiết nội dung đào tạo chứng chỉ ĐLBH nhân thọ, chi tiết đầy đủ quy định về hồ sơ, trình tự, thủ tục thi, cấp, thu hồi, cấp đổi chứng chỉ bảo hiểm. Liên quan đến chi tiết và sửa đổi bổ sung cho Thông tư số 69/2022/TT-BTC ngày 29/11/2024, Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 85/2024/TT-BTC sửa đổi một số điều của Thông tư số 69/2022/TT-BTC (Thông tư số 85/2024/TT-BTC). Theo đó, Thông tư số 85/2024/TT-BTC bổ sung những quy định điều chỉnh về thủ tục thi, hình thức thi, đơn vị tổ chức thi chứng chỉ, cơ sở đào tạo thi chứng chỉ, trường hợp thu hồi hoặc cấp đổi chứng chỉ. Đồng thời, Thông tư cũng quy định rõ hơn về trách nhiệm của cơ quan quản lý là Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm và Viện Phát triển bảo hiểm Việt Nam. Một trong những điểm mới của Thông tư số 85/2024/TT-BTC là quy định rõ trách nhiệm của Viện Phát triển bảo hiểm Việt Nam trong việc tổ chức thi và thực hiện phúc khảo và cấp chứng chỉ… Với việc tổ chức thi cấp chứng chỉ cho các đại lý bảo hiểm, Thông tư số 85/2024/TT-BTC đã có nhiều sửa đổi mang tính “thắt chặt” hơn khi quy định các kỳ thi được tổ chức theo quý; tại mỗi tỉnh, thành phố tổ chức không quá 01 kỳ thi trong 01 quý, mỗi kỳ thi phải có tối thiểu 70 thí sinh dự thi (hiện là tối thiểu 10 thí sinh mỗi kỳ thi). Bên cạnh đó, khung pháp lý về chứng chỉ đại lý bảo hiểm còn được kiện toàn việc xử phạt đối với các vi phạm về ĐLBH trong Nghị định số 174/2024/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm (NĐ 174/2024/NĐ-CP), tại Điều 15 cũng đã chi tiết quy định về xử phạt đối với các hành vi hoạt động cấp, thu hồi chứng chỉ bảo hiểm, chứng chỉ đại lý bảo hiểm.
Qua đó cho thấy khung pháp lý về chứng chỉ ĐLBH nhân thọ hiện hành đã kiện toàn trong các nội dung: i) Thiết lập chuẩn đầu vào cho đại lý bảo hiểm: Khung pháp lý hiện hành quy định rõ điều kiện để được cấp chứng chỉ, bao gồm: trình độ học vấn, việc hoàn thành khóa đào tạo đại lý do doanh nghiệp bảo hiểm tổ chức hoặc ủy quyền, vượt qua kỳ thi đạt yêu cầu. Điều này góp phần ngăn chặn việc hành nghề tùy tiện, thiếu chuyên môn; ii) Tăng cường minh bạch và chuyên nghiệp hóa hoạt động đại lý: Việc có chứng chỉ trở thành điều kiện tiên quyết để cá nhân được hành nghề, giúp hình thành đội ngũ đại lý được đào tạo bài bản, góp phần giảm thiểu rủi ro từ tư vấn sai lệch, gian dối; iii) Tạo cơ chế pháp lý cho việc kiểm soát và xử lý vi phạm: Cơ chế thu hồi chứng chỉ và xử phạt các hành vi vi phạm trong quá trình hành nghề giúp nâng cao trách nhiệm của đại lý, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tham gia bảo hiểm nhân thọ; iv) Phù hợp với yêu cầu hội nhập: Khung pháp lý hiện hành tiếp cận tương đối tốt các chuẩn mực quốc tế, nhất là về đào tạo, kiểm tra kiến thức, đạo đức nghề nghiệp - điều này có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh thị trường bảo hiểm Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng.
Tuy nhiên, khung pháp lý và thực tiễn triển khai quy định về chứng chỉ ĐLBH nói chung, chứng chỉ ĐLBH nhân thọ nói riêng cho thấy một số quy định pháp luật về chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ như đào tạo, cấp chứng chỉ hay quản lý và giám sát chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ còn tồn tại nhiều bất cập như sau:
Thứ nhất, quy định chuẩn đầu vào và tổ chức đào tạo đại lý bảo hiểm nhân thọ.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 125 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2022, điều kiện để cá nhân hoạt động ĐLBH là: công dân Việt Nam thường trú tại Việt Nam; có năng lực hành vi dân sự đầy đủ và có chứng chỉ đại lý bảo hiểm phù hợp theo quy định, và cá nhân đáp ứng điều kiện trên, hoàn thành thi cấp chứng chỉ ĐLBH theo quy định tại Mục 2 “Hồ sơ, trình tự, thủ tục thi, cấp, thu hồi, cấp đổi chứng đại lý bảo hiểm” tại Thông tư số 69/2022/TT-BTC. Quy định trên cho thấy điều kiện của ĐLBH cá nhân có phần đơn giản về mặt điều kiện dẫn tới chất lượng của đội ngũ ĐLBH trong một góc độ nào đó chưa được đảm bảo. Có một thực tế, lực lượng đại lý BHNT hiện nay tuy phát triển mạnh về số lượng, nhưng tính chuyên nghiệp của một bộ phận đại lý bảo hiểm chưa cao, bởi quy định điều kiện về ĐLBH vẫn còn hạn chế về đầu vào. Bởi, mua bảo hiểm là tham gia một kế hoạch tài chính lâu dài, chứ không phải những sản phẩm hữu hình thông thường khác, nên người tư vấn cần phải đáp ứng điều kiện cơ bản về trình độ đầu vào và kiến thức chuyên sâu về tài chính.
Bên cạnh những điểm chưa hợp lý về điều kiện chuẩn đầu vào của ĐLBH theo quy định tại Điều 19 Thông tư số 85/2024/TT-BTC, DNBH có trách nhiệm đào tạo ĐLBH theo quy định về nội dung đào tạo chứng chỉ ĐLBH tại Điều 20 Thông tư số 69/2022/TT-BTC. Như vậy, quy định hiện hành giao cho doanh nghiệp bảo hiểm hoặc các tổ chức đào tạo độc lập tổ chức việc đào tạo và kiểm tra lại dẫn đến sự không thống nhất về chất lượng đào tạo giữa các tổ chức. Quy định pháp luật trên còn khái quát, thiếu cơ chế kiểm soát chặt chẽ chất lượng đào tạo, mặc dù Bộ Tài chính đã ban hành chương trình khung đào tạo đại lý bảo hiểm, nhưng pháp luật chưa quy định chi tiết về phương pháp giảng dạy, thời lượng tối thiểu, tiêu chuẩn giảng viên hay quy trình đánh giá chất lượng đầu ra. Do đó, các tổ chức đào tạo (bao gồm cả doanh nghiệp bảo hiểm) tùy nghi áp dụng và điều chỉnh nội dung, phương pháp đào tạo cho phù hợp với mục tiêu riêng, đôi khi thiên về hình thức, không đảm bảo chiều sâu chuyên môn.
Thứ hai, quy định về hồ sơ, trình tự, thủ tục chuyển đổi chứng chỉ đại lý bảo hiểm.
Về hồ sơ yêu cầu chuyển đổi chứng chỉ đại lý bảo hiểm theo quy định tại khoản 2 Điều 16 Thông tư số 85/2024/TT-BTC, việc yêu cầu phải cung cấp bản sao chứng thực chứng chỉ đại lý bảo hiểm là chưa phù hợp. Nhưng các thông tin về thí sinh đỗ kỳ thi chứng chỉ đại lý bảo hiểm đã được lưu trữ trên hệ thống quản lý thi chứng chỉ đại lý bảo hiểm, Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm có thể tra cứu thông tin dựa trên các thông tin về người được cấp chứng chỉ bảo hiểm đã cung cấp, nên quy định này có thể không cần thiết. Và theo quy định thời hạn xem xét hồ sơ đầy đủ và hợp lệ là 15 ngày (Trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được hồ sơ yêu cầu chuyển đổi chứng chỉ, trường hợp hồ sơ chưa đầy đủ và hợp lệ, Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm có công văn yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài, tổ chức tương hỗ cung cấp bảo hiểm vi mô bổ sung, hoàn chỉnh hồ sơ). Quy định này cũng chưa hợp lý vì thời gian xem xét hồ sơ, bởi hồ sơ chỉ bao gồm văn bản đề nghị chuyển đổi chứng chỉ kèm theo danh sách đại lý bảo hiểm có chứng chỉ đề nghị được chuyển đổi; Bản sao chứng thực chứng chỉ đại lý bảo hiểm được cấp trước ngày 01 tháng 01 năm 2023 của đại lý bảo hiểm; Bản sao chứng thực Thẻ căn cước công dân/Giấy chứng minh nhân dân/Hộ chiếu của đại lý bảo hiểm. Với quy định này cho thấy so với các thủ tục hành chính khác, thời hạn xem xét hồ sơ đầy đủ, hợp lệ theo quy định này là quá dài.
Thứ ba, cơ chế kiểm tra, giám sát sau khi cấp chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ.
Hiện nay, Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2022, Thông tư số 69/2022/TT-BTC, Thông tư số 85/TT-BTC quy định khá đầy đủ về chứng chỉ ĐLBH nói chung và chứng chỉ ĐLBH nhân thọ nói riêng (nội dung đào tạo chứng chỉ ĐLBH; Hồ sơ, trình tự, thủ tục thi, cấp, thu hồi, cấp đổi chứng chỉ ĐLBH; Chuyển đổi chứng chỉ ĐLBH và quy định trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong quy trình tổ chức thi, cấp, thu hồi, cấp đổi chứng chỉ ĐLBH). Tuy nhiên, khung pháp lý hiện hành không quy định rõ cơ chế hậu kiểm đối với hoạt động của đại lý sau khi được cấp chứng chỉ. Mặc dù Thông tư số 85/2024/TT-BTC có chi tiết, bổ sung thêm cho Thông tư số 99/2022/TT-BTC về chứng chỉ bảo hiểm, chứng chỉ đại lý bảo hiểm, bổ sung thêm trách nhiệm của Viện Phát triển bảo hiểm Việt Nam trong xây dựng, quản lý, quản trị, vận hành, bảo trì, nâng cấp Hệ thống Quản lý thi chứng chỉ. Tuy nhiên, pháp luật không quy định rõ trách nhiệm của Viện Phát triển bảo hiểm trong kiểm tra định kỳ, cũng như tần suất, phương pháp, nội dung giám sát hoạt động nghề nghiệp của đại lý. Việc để các doanh nghiệp bảo hiểm “tự kiểm soát” đối với đại lý của mình dẫn đến thiếu tính khách quan, độc lập, đặc biệt trong bối cảnh các doanh nghiệp thường có xu hướng chú trọng doanh số hơn là tuân thủ pháp luật.
Bên cạnh đó, hoạt động giám sát mang tính hình thức, bị động và thiếu công cụ công nghệ hỗ trợ: Hiện nay, hoạt động giám sát chủ yếu dựa trên báo cáo định kỳ của doanh nghiệp bảo hiểm gửi cơ quan quản lý nhà nước, trong khi không có công cụ giám sát chủ động, thời gian thực hoặc phản ứng nhanh trước dấu hiệu vi phạm. Việc thiếu ứng dụng công nghệ thông tin trong theo dõi hoạt động nghề nghiệp của đại lý khiến việc giám sát gần như chỉ mang tính chất hình thức và hành chính. Chưa kể, người tiêu dùng là đối tượng trực tiếp chịu ảnh hưởng bởi hành vi sai phạm của đại lý bảo hiểm lại không có công cụ hoặc kênh phản ánh chính thức về hành vi vi phạm, cũng như không thể tra cứu thông tin về tình trạng chứng chỉ hoặc lịch sử hành nghề của đại lý. Điều này khiến hoạt động giám sát thiếu sự tham gia của cộng đồng và thiếu tính minh bạch.
4. Đề xuất giải pháp hoàn thiện khung pháp lý về chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam
Thứ nhất, kiện toàn quy định chuẩn đầu vào và tổ chức đào tạo đại lý bảo hiểm nhân thọ.
i) Đối với điều kiện chuẩn đầu vào đại lý bảo hiểm nhân thọ
Để hướng tới mục tiêu chuyên nghiệp hóa và nâng cao chất lượng đội ngũ đại lý bảo hiểm, ngoài việc tuyển dụng, đào tạo và thi để có chứng chỉ mã số theo quy định của Bộ Tài chính, nên quy định thay đổi và thống nhất tên gọi đại lý bảo hiểm cho chuyên nghiệp hơn là chuyên viên tư vấn tài chính và nên quy định bằng cấp tối thiểu để tuyển dụng đại lý bảo hiểm là bằng trung cấp hoặc cao đẳng;
ii) Đối với quy định về thực hiện đào tạo đại lý bảo hiểm nhân thọ của doanh nghiệp bảo hiểm
Cần xem xét thiết lập một cơ chế kiểm định và giám sát độc lập đối với chương trình, nội dung và kết quả đào tạo. Ban hành quy chuẩn chi tiết về năng lực giảng viên, thời lượng, nội dung học tập tối thiểu. Ngoài ra, có thể áp dụng cơ chế giám sát đầu vào và đầu ra của chương trình đào tạo thông qua số hóa, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về chứng chỉ đại lý để nâng cao minh bạch.
Thứ hai, kiện toàn quy định về hồ sơ, trình tự, thủ tục chuyển đổi chứng chỉ đại lý bảo hiểm.
i) Quy định tại khoản 2 Điều 16 Thông tư số 85/2024/TT-BTC các thông tin mà cơ quan quản lý đã có hoặc có thể tra cứu sẽ không yêu cầu người thực hiện thủ tục cung cấp. Do đó, tác giả kiến nghị bỏ quy định này.
ii) Đối với quy định thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được hồ sơ yêu cầu chuyển đổi chứng chỉ, trường hợp hồ sơ chưa đầy đủ và hợp lệ, đơn vị thực hiện chuyển đổi có công văn yêu cầu cơ sở đào tạo đại lý bảo hiểm bổ sung, hoàn chỉnh hồ sơ thì nên quy định rút ngắn thời hạn xem xét hồ sơ đầy đủ và hợp lệ từ 15 ngày xuống còn 03 hoặc 05 ngày làm việc để đảm bảo tinh thần cải cách thủ tục hành chính.
Thứ ba, kiện toàn quy định cơ chế kiểm tra, giám sát sau khi cấp chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ.
Qua phân tích điểm thiếu sót trong cơ chế kiểm tra, giám sát sau khi cấp chứng chỉ ĐLBH nhân thọ cho thấy khung pháp lý hiện hành đã thiếu một cơ chế giám sát liên tục, hiệu quả và có tổ chức đối với đại lý bảo hiểm nhân thọ sau khi được cấp chứng chỉ. Vì vậy, việc bổ sung quy định về kiểm tra định kỳ, đánh giá lại năng lực hành nghề, xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử và thiết lập cơ chế xử lý phản ánh, vi phạm là những nội dung cấp thiết nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật, bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người tham gia bảo hiểm và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phân phối bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam.
5. Kết luận
Chứng chỉ đại lý bảo hiểm nhân thọ là công cụ pháp lý quan trọng nhằm bảo đảm điều kiện hành nghề tối thiểu cho đội ngũ đại lý trong thị trường bảo hiểm, nên hoàn thiện khung pháp lý về chứng chỉ ĐLBH nói chung và chứng chỉ ĐLBH nhân thọ nói riêng không chỉ góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ trung gian, mà còn là điều kiện nền tảng để xây dựng lòng tin của công chúng đối với ngành bảo hiểm nhân thọ. Đây là yêu cầu mang tính chiến lược nhằm hướng tới một thị trường bảo hiểm phát triển bền vững, minh bạch và lấy khách hàng làm trung tâm.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
Quốc hội (2022). Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2022.
Chính phủ (2023). Nghị định số 46/2023/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm.
Chính phủ (2024). Nghị định số 174/2024/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm.
Bộ Tài chính (2022). Thông tư số 69/2022/TT-BTC quy định chi tiết về chứng chỉ bảo hiểm, chứng chỉ đại lý bảo hiểm, chứng chỉ môi giới bảo hiểm, chứng chỉ về phụ trợ bảo hiểm, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2023.
Bộ Tài chính (2024). Thông tư số 85/2024/TT-BTC, Thông tư sửa đổi Thông tư số 69/2022/TT-BTC về chứng chỉ bảo hiểm, chứng chỉ đại lý bảo hiểm.
Phan Linh (2023), Khôi phục niềm tin thị trường bảo hiểm nhân thọ, truy cập tại https://vneconomy.vn/
Trần Quý (2024), Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm - Bộ Tài chính: Có hoàn thành kế hoạch thanh tra, kiểm tra năm 2024?, Báo Thanh tra. truy cập tại https://thanhtra.com.vn/,
https://nhandan.vn/lam-sach-thi-truong-bao-hiem-post800074.html
The legal framework governing life insurance agent certification in Vietnam
Tran Thi Dieu Huong
University of Law, Hue University
Abstract:
This study examines the impact of life insurance agent certification on the rights of policyholders and the development of the life insurance industry in Vietnam. It analyzes the current legal regulations governing life insurance agent certificates, identifying key limitations and challenges. Based on this analysis, the study proposes solutions to improve the legal framework, aiming to enhance the quality of life insurance agents, better protect the rights of insurance participants, and promote the sustainable development of Vietnam’s life insurance market.
Keywords: agent certificate, life insurance, legal framework, insurance agent, the 2022 Law on Insurance Business.
