TÓM TẮT:
Bài báo nghiên cứu đánh giá thực trạng khai thác tài nguyên du lịch tại Đồng Nai dưới góc độ liên kết vùng và nội vùng qua việc đánh giá mức độ và hiệu quả của hoạt động liên kết phát triển sản phẩm du lịch với các địa phương khác trong việc xây dựng hệ thống sản phẩm du lịch, khuyến khích các doanh nghiệp lữ hành trong và ngoài tỉnh khai thác và đầu tư có hiệu quả dựa trên nguồn tài nguyên du lịch đang hiện hữu tại tỉnh Đồng Nai. Qua đó đưa ra các định hướng và giải pháp cụ thể cho việc liên kết sản phẩm du lịch Đồng Nai với các sản phẩm du lịch nội vùng và liên vùng: (i) Khai thác được thế mạnh của các điểm, khu du lịch Đồng Nai, dựa trên định vị của sản phẩm du lịch Đồng Nai; (ii) Cần tạo ra những sản phẩm đặc thù, hoàn chỉnh và đa dạng trong thiết kế, xây dựng hệ thống tuyến điểm; (iii) Xác định vai trò của cơ quan quản lý nhà nước về du lịch trong việc thúc đẩy liên kết, hợp tác, xúc tiến khu vực. Đồng thời đưa ra một số hàm ý giúp các doanh nghiệp, cơ quan quản lý du lịch và chính quyền địa phương hoàn thiện sản phẩm du lịch.
Từ khóa: Liên kết vùng, nội vùng, tài nguyên du lịch, chương trình du lịch.
1. Đặt vấn đề
Cách thành phố Hồ Chí Minh 30 km, cách TP. Vũng Tàu 95km, nằm trên trục quốc lộ 1A, Đồng Nai được xem là một cửa ngõ đi vào vùng kinh tế Đông Nam Bộ - vùng kinh tế phát triển và năng động nhất cả nước. Đồng Nai có vị trí thuận lợi trong việc kết nối với các địa phương trong khu vực Đông Nam Bộ, Tây Nguyên và Duyên hải Nam Trung Bộ, nơi có hoạt động du lịch khá phát triển. Tuy tài nguyên du lịch Đồng Nai không quá nổi bật như các địa phương lân cận nhưng những lợi thế nhất định về địa hình, địa mạo, văn hóa và đặc biệt là vị trí địa lý tạo cho Đồng Nai những tiềm năng và cơ hội cho phát triển du lịch. Cùng với xu hướng mở rộng du lịch của Việt Nam, liên kết các sản phẩm du lịch trong khu vực tạo cho Đồng Nai một tiềm năng, một hướng đi mới trong phát triển du lịch.
Đồng Nai là tỉnh có tài nguyên du lịch phong phú và đa dạng cả về tự nhiên và nhân văn, trong đó phải kể đến với 4 loại hình du lịch cơ bản là: Du lịch tham quan, vui chơi giải trí; Du lịch sinh thái rừng; Du lịch mua sắm và dịch vụ ăn uống; Du lịch thể thao (sân golf).
Qua đó, du khách và các doanh nghiệp lữ hành các tỉnh phụ cận có thể dễ dàng tiếp cận, khai thác và đầu tư phát triển du lịch. Tuy vậy, Đồng Nai vẫn còn là một điểm đến rất mới trên bản đồ đu lịch Việt Nam nói chung và các vùng phụ cận nói riêng. Nếu so với các địa phương lân cận, nơi đón hàng trăm nghìn, hàng triệu lượt khách một năm, như: TP. Hồ Chí Minh, Vũng Tàu, Phan Thiết - Mũi Né, Nha Trang, Đà Lạt thì lượng khách đến Đồng Nai còn rất khiêm tốn. Theo thống kê từ Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Nai, năm 2018, ngành Du lịch tỉnh đã đạt 3.937.000 lượt khách đến tham quan, vui chơi giải trí và lưu trú (trong đó khách nội địa đạt hơn 3,8 triệu lượt, khách quốc tế 97.417 lượt) và chủ yếu là khách du lịch nội địa hoặc các chuyên gia hoặc các đoàn khảo sát nhỏ lẻ đến từ Đức, Anh, Pháp, Mỹ, Hà Lan, Đan Mạch,… Không phủ nhận được những lợi thế của Đồng Nai về vị trí, lực lượng lao động dồi dào và sự đa dạng về tài nguyên du lịch nhưng những hạn chế về cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho phát triển du lịch (cơ sở lưu trú, vui chơi giải trí), quy mô nhỏ, lẻ và nằm rải rác của các tài nguyên, hạn chế về chất lượng nguồn nhân lực du lịch, hạn chế về hệ thống sản phẩm du lịch đặc thù, tiềm năng du lịch chưa được khai thác đúng mức, chưa có quy hoạch phát triển du lịch đồng bộ, chưa có sự liên kết phối hợp, liên kết hợp tác và hỗ trợ giữa các địa phương trong vùng và ngoại vùng… là những điểm yếu cơ bản cho sự phát triển của du lịch Đồng Nai.
Do vậy, để khai thác hết tiềm lực vốn có của tài nguyên du lịch tỉnh Đồng Nai, nhất thiết phải có sự liên kết, hỗ trợ của các sở ban ngành của các địa phương, phát huy lợi thế với các địa phương đã và đang phát triển mạnh về du lịch trong vùng như TP. Hồ Chí Minh, Vũng Tàu, Phan Thiết - Mũi Né, Nha Trang, Đà Lạt tạo thành một trục liên hoàn trong hệ thống tuyến điểm du lịch nội vùng và liên vùng, dựa trên lợi thế về hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật (đường xá, giao thông,…) của tỉnh. Đặc biệt tỉnh Đồng Nai nằm trên trục đường xuyên Á với hệ thống mạng lưới đường giao thông quan trọng là quốc lộ 1A, quốc lộ 51, quốc lộ 20 và quốc lộ 56, các cảng đường thủy và trong tương lai có sân bay quốc tế Long Thành, rất thuận lợi trong giao thương và phát triển du lịch; đẩy mạnh hoạt động liên kết xúc tiến quảng bá du lịch với các tỉnh phụ cận trong vùng và liên vùng là điều cần thiết để khai thác hết tiềm năng và thế mạnh vốn có của tỉnh phục vụ cho hoạt động phát triển du lịch. Liên kết là giải pháp hiệu quả nhằm giúp cho du lịch Đồng Nai phát triển một cách bền vững và lâu dài.
Trong các năm qua, mặc dù đã có định hướng chiến lược cho vấn đề nêu trên nhưng chưa có báo cáo thực trạng cụ thể nào để có thể giúp cho các nhà hoạch định chính sách xây dựng những kế hoạch hành động phù hợp.
Do vậy, việc nghiên cứu đánh giá thực trạng liên kết vùng nhằm khai thác có hiệu quả tài nguyên du lịch của tỉnh Đồng Nai là phù hợp với xu thế chung của thời đại, nhằm đem lại hiệu quả về mặt kinh tế - xã hội, vừa hạn chế những tác động tiêu cực của hoạt động du lịch là một việc làm có ý nghĩa thiết thực và cấp bách đối với sự phát triển của du lịch Đồng Nai hiện nay.
Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã quyết định chọn đề tài: “Đánh giá thực trạng khai thác tài nguyên du lịch của tỉnh Đồng Nai dưới góc độ liên kết vùng và nội vùng” làm đề tài nghiên cứu, với mong muốn đóng góp vào sự phát triển bền vững của ngành Du lịch Đồng Nai trong thời gian tới.
2. Đánh giá sức cạnh tranh của du lịch Đồng Nai so với các tỉnh lân cận
Các tiêu thức đánh giá được xây dựng dựa trên các nghiên cứu của Ritchie and Crouch (2003) và phân tích cụ thể cho hai loại hình du lịch văn hóa và sinh thái. Điểm số chỉ mang tính chất so sánh tương đối: 1- Khó khăn, 2- Không thuận lợi, 3- Mức thuận lợi trung bình, 4- Thuận lợi, 5- Rất thuận lợi. Đánh giá do tác giả thực hiện.
Nếu so sánh mang tính tuyệt đối, Đồng Nai khó có khả năng cạnh tranh với các tỉnh thành lân cận như TP. Hồ Chí Minh, Vũng Tàu, Phan Thiết - Mũi Né, Nha Trang, Đà Lạt. Tuy vậy, một trong những đặc điểm của sản phẩm du lịch là tính chất liên vùng. Điều này do đặc tính của chuyến đi du lịch tạo thành. Một số chuyến du lịch là du lịch trong ngày với phạm vi di chuyển hẹp. Nhưng thông thường nhiều chuyến du lịch thường kéo dài nhiều ngày và diễn ra trên phạm vị khá rộng với nhiều điểm du lịch, tại nhiều địa phương với nhiều mục đích đi du lịch khác nhau. Với mỗi chuyến đi, khách du lịch thường chọn một vài điểm du lịch cốt lõi - là mục đích chính của chuyến đi. Trên đường đi hoặc đường trở lại, hoặc trong thời gian lưu tại các điểm du lịch cốt lõi, khách du lịch có nhu cầu ghé thăm các điểm du lịch khác xung quanh. Đây chính là một cơ hội cho Đồng Nai trong phát triển sản phẩm du lịch của mình khi tỉnh nằm trên trục liên hoàn với những địa phương có hoạt động du lịch phát triển mạnh. Thêm vào đó, yêu cầu đa dạng hóa sản phẩm đối với khách du lịch thường xuyên, cùng với sự phát triển du lịch nội địa và nhất là du lịch cuối tuần cũng mang lại cho Đồng Nai những cơ hội mới trong phát triển du lịch.
3. Thực trạng khai thác tài nguyên du lịch Đồng Nai dưới góc độ liên kết vùng và nội vùng
3.1. Tài nguyên du lịch Đồng Nai
- Tài nguyên du lịch tự nhiên
Tài nguyên du lịch sinh thái gắn với sông Đồng Nai, hồ Trị An, vườn quốc gia Cát Tiên và nhiều điểm thắng cảnh thiên nhiên rừng, núi, hồ và thác, gồm: thác Mai, thác Hòa Bình, suối Mơ, núi Chứa Chan, hồ Đa Tôn, hồ Sông Mây có thể khai thác phát triển các loại hình du lịch tham quan, nghỉ dưỡng, thể thao, du lịch nghiên cứu khoa học có sức hấp dẫn đối với khách trong nước và quốc tế. Tại Khu bảo tồn Thiên nhiên và Văn hóa Đồng Nai có các di tích lịch sử như căn cứ địa cách mạng Chiến khu D, Căn cứ Trung ương Cục miền Nam, Khu ủy miền Đông, Thác Ràng,… thuận lợi để khai thác du lịch sinh thái kết hợp du lịch văn hóa. Sự đa dạng, phong phú về địa hình tạo cho tỉnh Đồng Nai có những tiềm năng rất tốt để trực tiếp hoặc gián tiếp được khai thác sử dụng tạo ra các sản phẩm du lịch, phục vụ cho mục đích phát triển du lịch.
Tổng số các điểm du lịch theo địa hình là 51 điểm, như sau: rừng 3 điểm; đồi, núi là 7 điểm; hồ là 8 điểm; thác là 9 điểm; suối là 4 điểm; sông, cù lao, đảo là 8 điểm và công viên, vườn là 12 điểm. Do đó, trong quá trình định hướng phát triển du lịch của tỉnh, cần xem xét và nghiên cứu một cách tổng thể, toàn cục để có được sự đa dạng, phong phú và sự đặc thù, độc đáo của từng sản phẩm du lịch phù hợp với những tiềm năng phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh.
- Tài nguyên du lịch nhân văn
Các di tích tỉnh Đồng Nai có nguồn tài nguyên du lịch nhân văn và lịch sử có tiềm năng khá phong phú. Năm 2014, toàn tỉnh có 49 di tích được nhà nước xếp hạng, trong đó có: 27 di tích xếp hạng cấp quốc gia và 22 di tích xếp hạng cấp tỉnh, như sau: Các di tích lịch sử, cách mạng về một thời quá khứ hào hùng của miền đất Đồng Nai anh dũng (Nhà Xanh, Nhà lao Tân Hiệp, Căn cứ khu ủy miền Đông, Địa đạo Nhơn Trạch, Khu căn cứ Rừng Sát,...). Nhóm di tích lịch sử, cách mạng là cơ sở để phát triển những tour chuyên đề về nguồn, giáo dục truyền thống cách mạng, học tập và nghiên cứu lịch sử. Các di tích được xếp vào nhóm thắng cảnh, kiến trúc, nghệ thuật khảo cổ chứa đựng những giá trị to lớn về nhiều mặt. Nổi bật trong nhóm này là Mộ cổ Hàng Gòn (di tích khảo cổ), Khu du lịch Bửu Long (di tích danh thắng), Khu Đá Ba Chồng (di tích thắng cảnh), Đình Tân Lân (di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật),... Nhìn chung, các di tích văn hóa lịch sử trên địa bàn Đồng Nai tập trung với mật độ tương đối cao ở thành phố Biên Hòa. Do vậy khi xây dựng các chương trình du lịch của Đồng Nai, cần dựa trên quan điểm phát triển hài hòa giữa các địa phương.
Các lễ hội truyền thống làng xã vẫn còn khá phổ biến ở tỉnh Đồng Nai: Lễ Kỳ Yên, các lễ hội cúng Bà, Lễ hội cúng đình. Các hoạt động lễ hội này thu hút sự tham gia của rất nhiều người dân địa phương. Việc chọn lọc những yếu tố mang tính văn hóa truyền thống từ các lễ hội này sẽ tạo ra môi trường tốt cho các hoạt động du lịch văn hóa mang tính cộng đồng cao. Điểm đặc sắc của các hoạt động lễ hội còn được thể hiện qua các loại hình lễ hội của các dân tộc ít người. Trong số đó phải kể đến một số lễ hội hiện vẫn còn tồn tại như Lễ hội đâm Trâu (dân tộc Châu Mạ - Tân Phú), Lễ hội Cầu an (dân tộc Hoa - xã Phú Vinh, huyện Vĩnh Cửu),... và một số lễ hội đã thất truyền nhưng có khả năng khôi phục như Lễ hội cúng Lúa mới (dân tộc Châu Ro ở huyện Xuân Lộc), Lễ hội Ramadan (dân tộc Chăm ở huyện Xuân lộc). Đây là những nét sinh hoạt văn hóa, là tinh hoa của các dân tộc anh em sống trên địa bàn tỉnh, mang tính đặc thù rất cao, rất thích hợp cho việc tạo ra những sản phẩm du lịch độc đáo, đặc sắc vì đối với các tài nguyên văn hóa phi vật thể này, giá trị của nó được thể hiện qua các điệu múa, trường ca, nhạc cụ, món ăn,... vốn rất đặc trưng của các dân tộc. Vì vậy, cần thiết phải có sự điều tra, thu thập đầy đủ lễ hội của các dân tộc ít người, để qua đó có sự chọn lọc, khôi phục các lễ hội để đưa vào kết hợp phát triển du lịch của tỉnh.
Làng nghề truyền thống cũng là tài nguyên du lịch nhân văn quan trọng và có sức hấp dẫn lớn đối với du khách. Nghề truyền thống với các sản phẩm độc đáo không chỉ thể hiện tài khéo léo của nhân dân lao động mà còn thể hiện những tư duy triết học, những tâm tư tình cảm của con người. Trên địa bàn tỉnh hiện có một số nghề, làng nghề truyền thống như: đan lát, mây tre tại phường An Bình; trồng dâu nuôi tằm tại xã Nam Cát Tiên, huyện Tân Phú và xã Xuân Bắc, huyện Xuân Lộc; dệt thổ cẩm tại huyện Tân Phú; chạm khắc đá tại phường Bửu Long, thành phố Biên Hòa,... Đặc biệt, về giá trị của các làng nghề trong việc gắn kết phối hợp phát triển du lịch, làng bưởi Tân Triều ở huyện Vĩnh Cửu, nghề dệt thổ cẩm ở huyện Tân Phú và thủ công mỹ nghệ có nhiều điểm lợi thế hơn.
Tóm lại, các lợi thế về tài nguyên nhân văn của tỉnh Đồng Nai hứa hẹn mở ra nhiều khả năng cho việc đưa các yếu tố văn hóa vào kết hợp khai thác du lịch. Đồng thời, việc phát triển du lịch phải trên cơ sở lựa chọn và có sự đầu tư hợp lý để đảm bảo việc khai thác được hiệu quả, đồng thời cũng tạo điều kiện cho việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
3.2. Thực trạng khai thác tài nguyên du lịch Đồng Nai
Tỉnh Đồng Nai nằm trên lưu vực sông Đồng Nai và một nhánh của nó là sông La Ngà, có sông Lá Buông chảy qua, có nhà máy thủy điện Trị An. Địa hình Đồng Nai gồm một số thung lũng, đồng bằng, gò, đồi thấp, phần đất tiếp giáp với cao nguyên Lâm Viên và Di Linh tương đối cao. Thành phần đất của địa phương này được cho là màu mỡ, tươi tốt, nên cây ăn trái của Đồng Nai đa dạng và có chất lượng cao.
Đến Đồng Nai, du khách có thể tham gia những chuyến du lịch sinh thái trong các khu rừng hoặc vườn cây ăn quả, cũng như săn bắn, câu cá, du thuyền trên sông Đồng Nai, dã ngoại tại các thắng cảnh như: KDL Bửu Long, khu văn hóa Suối Tre, thác Trị An, rừng Mã Đà, VQG Nam Cát Tiên, KDL sinh thái Thác Giang Điền, KDL sinh thái Vườn Xoài, KDL Bò Cạp Vàng, danh thắng Đá Ba Chồng, KDL Núi Chứa Chan... Hay tham quan các di tích chiến tranh, nghiên cứu các di chỉ khảo cổ như: Mộ cổ Hàng Gòn, đàn đá Bình Đa, Chiến khu D, Nhà lao Tân Hiệp,... Đồng Nai còn nổi tiếng với nghề thủ công truyền thống như: Làng gốm Tân Vạn ven sông Đồng Nai của người Việt, nghề đục đá truyền thống tinh xảo của người Hoa sống gần hồ Long Ẩn...
Đồng Nai còn là quê hương của một số loại nhạc cụ dân gian độc đáo, như: Đàn đá Bình Đa, sáo trúc, chiêng đồng, thanh la, khèn bầu, khèn môi,... Lối hát Tam Pót của dân tộc Mạ, một loại hình hát kể có vần điệu được lưu truyền trong cộng đồng người Mạ ở huyện Định Quán hiện đang được khôi phục lại.
Mỗi năm, Đồng Nai đón hàng triệu khách du lịch, trong đó, có trên nửa triệu là khách quốc tế. Số tiền thu được từ các dịch vụ ở Đồng Nai mỗi năm cũng lên hàng trăm tỷ đồng.
Theo thống kê từ Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Nai, năm 2018, ngành Du lịch tỉnh đã đạt 3.937.000 lượt khách đến tham quan, vui chơi giải trí và lưu trú (trong đó khách nội địa đạt hơn 3,8 triệu lượt, khách quốc tế 97.417 lượt), tăng 13,5 % so với cùng kỳ. Doanh thu du lịch đạt 1.386 tỷ đồng, tăng 15,4 % so với cùng kỳ năm ngoái.
Tuy vậy, du lịch Đồng Nai phát triển chưa tương xứng với tiềm năng hiện có. Lượng khách đến còn ít, đa phần đều mang tính tự phát, rời rạc, đơn lẻ hoặc chỉ tập trung trong một vài ngày diễn ra lễ hội. Nguyên nhân thu hút khách du lịch thì có nhiều, trong đó phải kể đến những yếu tố cần thiết và quan trọng để thu hút ít khách du lịch tại đây vẫn còn hết sức sơ sài; các dich vụ bổ trợ cho hoạt động du lịch như: ăn uống, nghỉ ngơi, vui chơi giải trí, quà lưu niệm còn nghèo nàn. Hoạt động tuyên truyền, quảng bá tour, tuyến du lịch còn yếu, chưa có chiến lược quảng bá bài bản chuyên sâu khiến du khách rất khó tiếp cận; tính gắn kết giữa các di tích lịch sử trên cùng một tuyến chưa cao, nhất là chưa có nhiều sự phối hợp với các doanh nghiệp lữ hành, chính quyền địa phương cũng như người dân đặc biệt là sự liên kết hợp tác giữa các tỉnh thành trong vùng và các tỉnh thành thuộc khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên để xây dựng tour, tuyến du lịch liên hoàn, khép kín.
Nhìn chung, tuy tỉnh bước đầu có khai thác tiềm năng du lịch để hình thành các sản phẩm du lịch tương đối đa dạng, tuy nhiên ở một số khu vực có tiềm năng lớn chưa thu hút được các dự án đầu tư, do đó chưa khai thác hết hiệu quả tài nguyên du lịch hiện có. Tỉnh thiếu các sản phẩm du lịch mang tính đặc thù đẳng cấp quốc tế có thể tạo thành động lực nâng tầm cho du lịch Đồng Nai. Mô hình tổ chức kinh doanh du lịch phổ biến ở tỉnh là các khu du lịch dịch vụ với quy mô nhỏ, phục vụ khách du lịch cuối tuần với sản phẩm chủ yếu là dịch vụ ăn uống, bơi lội, vui chơi giải trí. Sản phẩm du lịch sinh thái miệt vườn, từng được xem là đặc thù của tỉnh tổ chức còn nhỏ, lẻ, tự phát, hiệu quả không cao; đồng thời có nguy cơ tự đánh mất thương hiệu do cạnh tranh không lành mạnh, chất lượng sản phẩm, hàng hóa thấp, còn nói thách, thiếu văn minh trong thương mại,... Hệ thống các dịch vụ bổ trợ như bãi đỗ xe ô tô, người thuyết minh du lịch thiếu. Kết cấu hạ tầng còn yếu kém chưa đáp ứng yêu cầu phát triển, tình trạng phát triển nêu trên đã ảnh hưởng không ít đến thương hiệu ảnh hưởng đến thương hiệu du lịch Đồng Nai.
Chính vì vậy mà theo lãnh đạo Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Đồng Nai cũng đã thừa nhận và đánh giá, thời gian qua, tiềm năng du lịch Đồng Nai chưa được khai thác đúng mức, chưa có quy hoạch phát triển du lịch đồng bộ. Xây dựng Quy hoạch phát triển du lịch tỉnh Đồng Nai đến năm 2020 là rất quan trọng, làm căn cứ cho công tác quản lý, sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên, góp phần giữ gìn cảnh quan môi trường, đồng thời làm cơ sở để mời gọi đầu tư xây dựng những khu du lịch hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu nghỉ ngơi, vui chơi giải trí của du khách trong và ngoài nước.
Tóm lại những bất cập và tồn tại trong việc khai thác tài nguyên du lịch của tỉnh Đồng Nai dưới góc độ liên kết vùng và nội vùng đó là:
- Chưa phát huy vai trò, vị thế của ngành Du lịch tỉnh Đồng Nai trong mối liên kết phát triển du lịch với vùng kinh tế trọng điểm phía Nam.
- Các sản phẩm du lịch chưa đa dạng, phong phú, thiếu tính liên kết giữa các địa phương, đơn điệu và trùng lặp, phổ biến vẫn chỉ là các loại hình tham quan, ăn uống và nghỉ dưỡng; thiếu những sản phẩm du lịch và dịch vụ cao cấp, độc đáo, có chất lượng và uy tín trên thị trường.
- Chưa có nhiều sản phẩm hỗ trợ du lịch khác như các khu vui chơi - giải trí và dic̣h vu ̣hấp dâñ (dịch vụ y tế chăm sóc sức khỏe, mua sắm,...) nên thời gian lưu trú của du khách còn ngắn. Trình độ quản lý yếu là một trong những nguyên nhân cơ bản hạn chế khả năng chi tiêu và kéo dài ngày lưu trú của du khách.
- Giải quyết việc lựa chọn giữa phát triển du lịch với bảo vệ môi trường sinh thái và môi trường xã hội còn những vấn đề chưa hợp lý.
- Hoạt động du lịch lữ hành phát triển chậm.
- Công tác tuyên truyền, quảng bá du lịch chưa thực sự hấp dẫn, thiếu sự liên kết giữa các vùng.
- Công tác đào tạo đội ngũ phục vu ̣du lịch chưa đồng bộ, chưa mạnh, chưa sâu, chưa theo kịp yêu cầu đa dạng, phong phú của phát triển du lịch.
- Chính sách về khuyến khích đầu tư phát triển du lịch và các văn bản có liên quan đến hoạt động du lịch triển khai thiếu đồng bộ ở các ngành, các cấp và do đó kết quả đạt được chưa cao.
- Vai trò quản lý của các cơ quan nhà nước về du lịch cũng như sự phối hợp các Sở, ngành liên quan chưa đồng bộ, hiệu quả công tác xúc tiến du lịch chưa cao.
- Đội ngũ cán bộ ngành Du lịch còn thiếu và yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển trong quá trình hội nhập.
4. Định hướng phát triển du lịch Đồng Nai dưới góc độ liên kết vùng và nội vùng
Khu vực Tây Nguyên, Duyên hải Nam Trung Bộ nói chung và Đông Nam Bộ nói riêng, có nhiều điểm, Khu và Trung tâm du lịch nổi tiếng. Nổi bật trong số này phải kể đến trung tâm du lịch TP. Hồ Chí Minh với các điểm vui chơi giải trí, hệ thống các bảo tàng và các di tích lịch sử - văn hóa nghệ thuật cũng như các danh lam thắng cảnh nổi tiếng cùng với đó là hệ thống các khách sạn, nhà hàng đạt tiêu chuẩn cao (KDL Suối Tiên, KDL Bình Quới, KDL Đầm Sen, Thảo Cầm Viên; trung tâm du lịch TP. Vũng Tàu với hệ thống các khu vui chơi giải trí cao cấp; Phan Thiết - Mũi Né - Hòn Rơm nơi được mệnh danh là Kinh đô của Resort cùng với đó là vẻ đẹp hoan sơ của biển đảo cùng với nền văn hóa Chămpa độc đáo (tháp Pô - Sa - Nư); trung tâm du lịch TP. Nha Trang nơi được mệnh danh là hòn ngọc Biển Đông với hệ thống biển đảo, các di tích lịch sử văn hóa Chăm được khai thác rất mạnh mẽ phục vụ cho hoạt động du lịch; TP. Đà Lạt nơi được mênh danh là Paris thu nhỏ, thiên đường du lịch nghỉ dưỡng. Từ đó, chúng ta nhận thấy rằng, Đồng Nai có nhiều cơ hội để kết nối sản phẩm du lịch của mình với các sản phẩm, tuyến du lịch với các địa phương trong vùng du lịch Đông Nam Bộ, Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
Theo bà Phan Thị Mỹ Thanh - Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Nai cho rằng: Du lịch Đồng Nai muốn phát triển và cạnh tranh được với những tỉnh, thành phố lân cận, thì phải xây dựng được các khu vui chơi, giải trí khác biệt và khi đầu tư các khu vui chơi giải trí, phải xác định rõ là dành cho đối tượng thanh niên, trẻ em hay người lớn tuổi. Cùng với đó, Đồng Nai cũng cần có một cơ chế, chính sách phù hợp để kêu gọi đầu tư và hợp tác toàn diện trong lĩnh vực du lịch; mở rộng liên kết với các công ty du lịch, lữ hành của thành phố Hồ Chí Minh, Bà Rịa - Vũng Tàu và các tỉnh khác thuộc khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, như: Bình Thuận, Khánh Hòa và Lâm Đồng, nhằm tạo ra được những sản phẩm du lịch mới, hấp dẫn, đồng thời, đào tạo đội ngũ làm công tác du lịch chuyên nghiệp, thân thiện. Ngoài ra, cần phải nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường, bảo vệ tài nguyên du lịch văn hóa. Đây là những vấn đề cần phải giải quyết để du lịch Đồng Nai có điều kiện phát triển bền vững.
Từ những nhận định trên, tác giả nhận thấy liên kết sản phẩm du lịch Đồng Nai với các tuyến, sản phẩm du lịch nội vùng và liên vùng dựa trên những định hướng cơ bản như sau. Trước hết, việc phát triển và liên kết sản phẩm du lịch cần khai thác được thế mạnh của các điểm, khu du lịch Đồng Nai, dựa trên định vị của sản phẩm du lịch Đồng Nai. Định hướng này dựa trên đặc điểm cạnh tranh của các điểm du lịch trong vùng. Khu vực Đông Nam Bộ có một số sản phẩm khá tương đồng về văn hóa, làng nghề cũng như nghỉ dưỡng - sinh thái. Hơn nữa, vùng này có nhiều tài nguyên du lịch tạo ra những sản phẩm du lịch có giá trị cao. Việc phát triển liên kết điểm, khu và trung tâm du lịch của Đồng Nai phải tính tới những điều kiện này và chú trọng vào định vị sản phẩm du lịch của Đồng Nai. Tuy sản phẩm du lịch của Đồng Nai chưa thể cạnh tranh trực tiếp với sản phẩm du lịch của các địa phương khác nhưng sẽ là một sản phẩm thay thế và kết nối quan trọng, đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách du lịch.
Thứ hai, cần tạo ra những sản phẩm đặc thù, hoàn chỉnh và đa dạng trong thiết kế, xây dựng hệ thống tuyến điểm. Ngoại trừ các sản phẩm nghỉ dưỡng cuối tuần, các sản phẩm du lịch của Đồng Nai thường có quy mô nhỏ, lẻ và phân tán. Trong khi đó, nhu cầu của khách du lịch tập trung cho những chuyến du lịch dài ngày với nhiều loại hình du lịch đa dạng. Việc đưa các điểm du lịch Đồng Nai trong những sản phẩm du lịch hoàn chỉnh, đa dạng trong vùng và liên vùng (Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên) cần tính tới các điểm du lịch trong tuyến được xây dựng thành chuyên đề (sinh thái, văn hóa, biển - đảo,…) hình thành các điểm hỗ trợ trong các tour chuyên đề; xây dựng những lộ trình du lịch kết hợp nhiều điểm du lịch dựa trên nguyên tắc liên hoàn và đại chúng trong công tác xây dựng tuyến điểm du lịch; đảm bảo điều kiện giao thông thuận lợi giữa các điểm du lịch; đảm bảo các điều kiện dịch vụ dọc tuyến du lịch nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách du lịch khi họ tham gia vào hoạt động du lịch.
Thứ ba, là vai trò của cơ quan quản lý nhà nước về du lịch trong việc thúc đẩy liên kết, hợp tác, xúc tiến khu vực, xây dựng sản phẩm và đặc biệt là trong khuyến khích, kích cầu du lịch, tạo cơ chế mở để thu hút các nhà đầu tư, đặc biệt là các doanh nghiệp lữ hành tham gia phát triển và khai thác tài nguyên du lịch nhằm tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn thu hút được du khách. Sản phẩm du lịch Đồng Nai chưa phát triển, chưa có sự khác biệt phần lớn mới ở dạng tiềm năng hoặc khai thác một cách nhỏ lẻ, chưa có sản phẩm đặc thù. Phần lớn các công ty lữ hành có xu hướng khai thác các sản phẩm du lịch có sẵn mà ít đầu tư phát triển sản phẩm mới. Cũng có một số công ty du lịch đi tiên phong trong việc phát triển điểm du lịch mới khi họ thấy tiềm năng thực sự cao. Để phát triển những sản phẩm du lịch liên kết vùng từ ý tưởng tới thực tế đòi hỏi những nỗ lực của các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch, tiên phong trong việc xúc tiến, quảng bá và đầu tư của các khu vực nhà nước, tư nhân, quốc tế, tổ chức phi chính phủ,… trong việc phát triển sản phẩm du lịch.
5. Xây dựng các chương trình du lịch liên kết vùng và nội vùng khai thác các sản phẩm du lịch Đồng Nai
Hiện tại, các chương trình du lịch liên vùng với sự tham gia của các điểm đến du lịch Đồng Nai đã và đang manh nha được hình thành. Tuy nhiên, các sản phẩm cụ thể và đặc thù vẫn chưa được hình thành. Với những tiềm năng, hiện trạng và vị thế phát triển du lịch của Đồng Nai cũng như của khu vực, một số sản phẩm đặc trưng của khu vực Đông Nam Bộ, Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên mà Đồng Nai có thể tham gia là:
Sản phẩm du lịch Đồng Nai:
Đồng Nai với vị trí nằm ở cửa ngõ phía Đông của TP. Hồ Chí Minh và Bà Rịa - Vũng Tàu nổi tiếng với các điểm, khu du lịch và các cơ sở dịch vụ cao cấp. Với vị trí địa lý gần TP. Hồ Chí Minh và Bà Rịa - Vũng Tàu, hệ thống giao thông khá thuận tiện, Đồng Nai là một điểm du lịch khá hấp dẫn trong quá trình kết nối tour, tuyến theo hướng TP. Hồ Chí Minh - Biên Hòa - Vũng Tàu.
Với tài nguyên du lịch đa dạng, có nhiều giá trị thì việc liên kết vùng và nội vùng với điểm đến là Đồng Nai có thể đáp ứng nhu cầu du lịch nội địa và quốc tế với các loại hình du lịch chủ yếu:
- Du lịch tham quan, vui chơi giải trí.
- Du lịch sinh thái rừng.
- Du lịch mua sắm và dịch vụ ăn uống.
- Du lịch thể thao (sân golf).
Hiện nay, du lịch ở Đồng Nai tham quan, vui chơi giải trí là chủ yếu. Loại hình du lịch sinh thái rừng tập trung chủ yếu ở Vườn quốc gia Cát Tiên. Khu Bảo tồn Thiên nhiên - Văn hóa Đồng Nai, Thác Mai - Hồ nước nóng chưa phát huy vì các sản phẩm, dịch vụ và hạ tầng phục vụ du lịch còn hạn chế. Riêng dịch vụ ăn uống Đồng Nai phát triển mạnh và doanh thu dịch vụ này chiếm trên 50% tổng doanh thu ngành Du lịch.
Các Chương trình du lịch liên kết vùng có thể khai thác kết hợp các giá trị du lịch trên để phát triển thành một hệ thống sản phẩm đầy đủ. Sản phẩm du lịch Đồng Nai đáp ứng thị trường du lịch nội địa và quốc tế. Thị trường du lịch nội địa bao gồm cả khách du lịch TP. Hồ Chí Minh và các địa phương với các sản phẩm du lịch trong ngày, khai thác nhiều hơn các giá trị tham quan, vui chơi giải trí, mua sắm, lễ hội và nghỉ dưỡng biển. Thị trường khách du lịch quốc tế bao gồm cả khách lẻ đi tự do và khách đi theo tour tại khu vực phía Nam, với các sản phẩm du lịch trong ngày, khai thác nhiều hơn các giá trị cảnh quan thiên nhiên, văn hóa, làng nghề truyền thống.
Lồng ghép sản phẩm du lịch của Đồng Nai vào các chương trình du lịch miền Trung và Tây Nguyên
Ở một phạm vi lớn hơn, các sản phẩm du lịch Đồng Nai có thể được lồng ghép vào hệ thống các chương trình du lịch của vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên. Hiện tại, hệ thống các sản phẩm du lịch được xây dựng thành một tuyến dọc từ Nam đến Bắc, từ Đông sang Tây và ngược lại. Tuy vậy, với sự phong phú và đa dạng của các tài nguyên du lịch Việt Nam, các sản phẩm du lịch được định hướng theo các vùng. Các sản phẩm du lịch Đồng Nai có thể tham gia vào các sản phẩm du lịch vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên hoặc xuyên Việt của các công ty lữ hành.
Đồng Nai có thể tham gia vào các chương trình du lịch theo hướng liên kết vùng và nội vùng:
- Bổ sung các lựa chọn các điểm du lịch: Các điểm du lịch sinh thái, tham quan, giải trí ở Đồng Nai có thể trở thành các lựa chọn thay thế cho các điểm du lịch tại lân cận, tăng sự đa dạng, phong phú cho các sản phẩm du lịch theo các tuyến miền Trung - Tây Nguyên.
- Xây dựng thành các chương trình du lịch riêng: các sản phẩm du lịch ở vùng Đông Nam Bộ trong đó có sự tham gia của các điểm du lịch tại Đồng Nai: TP. Hồ Chí Minh - Đồng Nai - Long Hải; TP. Hồ Chí Minh - Đồng Nai - Vũng Tàu; TP. HCM - Đồng Nai - Bình Dương - Bình Phước.
6. Một số kiến nghị, giải pháp để khai thác tài nguyên du lịch của tỉnh Đồng Nai dưới góc độ liên kết vùng và nội vùng
Để khai thác có hiệu quả tài nguyên du lịch liên kết với khu vực là một hướng đi để phát triển sản phẩm du lịch của Tỉnh. Tuy vậy, thực hiện mục tiêu này cũng đòi hỏi cần có nhiều nỗ lực của các bên tham gia trong phát triển sản phẩm du lịch Đồng Nai, không chỉ ngành Du lịch mà cả các bên tham gia khác. Một số giải pháp đưa ra để thúc đẩy phát triển sản phẩm liên kết khu vực là:
Thứ nhất, về định hướng chính sách phát triển du lịch của tỉnh, cần đưa chương trình phát triển các sản phẩm du lịch liên kết vùng và nội vùng là một trong những chương trình phát triển du lịch của tỉnh trong thời gian tới. Trên cơ sở định hướng này, có những chính sách cụ thể cho phát triển sản phẩm từ việc đầu tư hoàn thiện các điểm du lịch trong chương trình du lịch liên kết tới việc thúc đẩy các hoạt động xúc tiến sản phẩm du lịch chung của tỉnh và khu vực. Chương trình này nằm trong tổng thể chiến lược phát triển du lịch của tỉnh nhằm phát triển ngành Du lịch Đồng Nai, từ điều kiện kinh tế - xã hội tới phát triển và xúc tiến sản phẩm du lịch trọng tâm.
Thứ hai, đẩy mạnh xã hội hóa, huy động mọi nguồn vốn trong nước và tranh thủ nguồn đầu tư nước ngoài cho phát triển du lịch; phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế về yếu tố tự nhiên và văn hóa dân tộc, thế mạnh đặc trưng của tỉnh; Tăng cường liên kết, xúc tiến du lịch, mở rộng hợp tác phát triển du lịch với các vùng, trong đó chú trọng liên kết với các địa phương trong khu vực để phát triển du lịch.
Thứ ba, khai thác hiệu quả, bền vững các tiềm năng du lịch. Đặc biệt chú trọng đến những lợi thế về vị trí địa lý, các tiềm năng phát triển du lịch và các lợi thế so sánh khác để tăng cường liên kết vùng và nội vùng cho phát triển sản phẩm, các tỉnh trong khu vực cần xây dựng các những chương trình chung cho phát triển sản phẩm liên vùng và nội vùng. Chương trình bao gồm từ việc nghiên cứu thị trường, khảo sát để xây dựng sản phẩm tới những chương trình xúc tiến chung và những chương trình phối hợp xúc tiến của các tỉnh trong khu vực. Hiện tại, Đồng Nai và các tỉnh lân cận có quan hệ hợp tác, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm khá hiệu quả. Nếu các tỉnh tiếp tục thúc đẩy mối quan hệ này lên một mức mới là hợp tác xây dựng và khai thác sản phẩm chung sẽ đem lại hiệu quả cao hơn trong hợp tác của khu vực.
Thứ tư, phát triển du lịch bền vững gắn liền với phát triển thương mại và bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa dân tộc; giữ gìn cảnh quan, bảo vệ môi trường; bảo đảm an ninh, quốc phòng, trâṭ tự an toàn xã hội; đảm bảo hài hòa giữa khai thác phát triển du lịch với bảo vệ giá trị tài nguyên tự nhiên và nhân văn.
Thứ năm, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước từ tỉnh đến cơ sở và chú trọng đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực du lịch ngắn hạn, trung hạn và dài hạn trong mối quan hệ liên kết vùng nhằm tạo ra tính đồng bộ và nhất quán để đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch hiện nay.
Thứ sáu, đầu tư xây dựng các cơ sở vật chất hạ tầng phục vụ du lịch. Nâng cao chất lượng và đa dạng sản phẩm du lịch mang tính đặc thù của địa phương, có tính hấp dẫn và cạnh tranh cao, hướng đến đối tượng khách có chi trả cao và phục vụ nhu cầu vui chơi giải trí của thị trường trong và ngoài tỉnh, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng dân cư, đáp ứng nhu cầu xã hội.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Chính phủ (2011). Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030, ban hành kèm theoQuyết định số 2473/QĐ-TTg ngày 30/12/2011 của Thủ tướng Chính phủ.
- Chính phủ (2014). Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch vùng Đông Nam Bộ đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, theo Quyết định số 2351/QĐ-TTg ngày 24/12/2014 của Thủ tướng Chính phủ.
- Chính phủ (2008). Quyết định số 73/2008/QĐ-TTg ngày 04/6/2008 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Nai đến năm 2020.
- Trương Quang Hải (2011), Cấp vùng trong hệ thống các đơn vị tổ chức lãnh thổ phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam, cơ sở khoa học cho phát triển vùng trong bối cảnh hội nhập quốc tế của Việt Nam, Nxb Thế giới, Hà Nội.
- Phạm Trung Lương (2010), Liên kết phát triển du lịch các tỉnh khu vực Tây Nguyên và Nam Trung Bộ - Những vấn đề đặt ra, Hội thảo liên kết phát triển du lịch Tây Nguyên và Nam Trung Bộ, Tổng cục Du lịch, TP. Pleiku.
- Lê Thế Giới (2008), Xây dựng mô hình hợp tác và liên kết vùng trong phát triển vùng kinh tế trọng điểm Miền Trung, Tạp chí Khoa học và Công nghệ, Đại học Đà Nẵng - Số 2 (25).
- UBND TP. Đà Nẵng (2011). Liên kết phát triển 7 tỉnh Duyên hải Miền Trung, Kỷ yếu hội thảo, Đà Nẵng.
ASSESSING THE STATUS QUO OF EXPLOITING TOURISM RESOURCES IN DONG NAI PROVINCE IN TERMS OF INTERNAL REGION AND REGIONAL LINKAGES
Master. NGUYEN HOAI NHAN - Master. LAM HAI
Faculty of Economics and Management, Dong Nai Technology University
ABSTRACT:
This study is to assess the status quo of exploiting tourism resources in Dong Nai Province in terms of internal region and regional linkages. The assessment is carried out by assessing the level and the effectiveness of tourism development activities with other localities in building tourism product systems, encouraging travel enterprises inside and outside the province to exploit and invest in the provincial tourism resources.
Based on the study’s findings, some orientations and specific solutions for linking Dong Nai Province’s tourism products with local and inter-regional tourism products are proposed including 1) Exploiting the strengths of the Dong Nai Province’s tourist attractions and resorts based on the positioning of Dong Nai Province’s tourism products; 2) Developing and creating specific and diversified products in the system of highlighted destinations; and 3) Determing the role of state management agencies in tourism in promoting regional links. This study also presnets some implications to help businesses, tourism management agencies and local authorities to improve tourism products.
Keywords: Regional linkage, internal region, tourism resources, tourism program.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ,
Số 23, tháng 9 năm 2020]
