TÓM TẮT:
Bài viết nghiên cứu thực trạng hiểu biết tài chính cá nhân của giới trẻ theo khung nghiên cứu của OECD (2015). Kết quả cho thấy giới trẻ trên địa bàn thành phố Hà Nội có mức độ hiểu biết khác nhau về các khái niệm tài chính quan trọng như lãi suất, lạm phát, phân tán rủi ro, quản lý ngân sách, quản lý nợ và thái độ tài chính. Trong khi một số người trẻ thể hiện kiến thức tốt ở một số lĩnh vực nhất định thì một bộ phận đáng kể thanh niên lại thể hiện sự hiểu biết ở mức trung bình hoặc kém. Các giải pháp được đề xuất bao gồm tích hợp giáo dục tài chính thực tế vào chương trình giảng dạy ở trường, nâng cao hiểu biết về kỹ thuật số thông qua nền tảng đầu tư và thúc đẩy học tập trải nghiệm tại các câu lạc bộ và cuộc thi giáo dục tài chính.
Từ khóa: hiểu biết tài chính cá nhân, kiến thức tài chính, hành vi tài chính, thái độ tài chính, giới trẻ.
1. Đặt vấn đề
Trong thời đại kỹ thuật số ngày nay, hiểu biết về tài chính không thể thiếu để ổn định tài chính cá nhân và thịnh vượng kinh tế. Hiểu biết về tài chính không chỉ bao gồm việc hiểu các khái niệm tài chính, mà còn liên quan đến việc thu thập kiến thức có thể được áp dụng để đưa ra quyết định sáng suốt. Mặc dù không có định nghĩa được phổ quát nhưng quản lý tài chính thường bao gồm việc quản lý nguồn lực tài chính cho các khoản dự phòng cá nhân, đầu tư, tiết kiệm và lập ngân sách (Hogarth, 2002). Nhận thức được vai trò quan trọng của kiến thức tài chính, các sáng kiến toàn cầu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu các khái niệm tài chính, quản lý tài chính cá nhân và đưa ra các quyết định sáng suốt, nhằm thúc đẩy sự hòa nhập và ổn định kinh tế (Atkinson và Messy, 2012).
Tại Việt Nam, các cá nhân nói chung và giới trẻ nói riêng đang phải đối mặt với thách thức trong việc quản lý tài chính hiệu quả, dẫn đến chi tiêu không kiểm soát, nợ nần chồng chất và tiết kiệm không đủ (Nguyễn Thị Hoài Lê, 2023; Nguyễn Hồng Nhung, 2023). Khảo sát của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chỉ ra rằng kiến thức tài chính của sinh viên Việt Nam nhìn chung còn thấp, nhiều người không thể tiết kiệm hoặc quản lý tiền bạc một cách hiệu quả. Việt Nam xếp thứ 26/28 quốc gia trong khảo sát của OECD về hiểu biết tài chính. Việc thiếu nghiên cứu tập trung về kiến thức tài chính của giới trẻ, những người đặc biệt dễ bị tổn thương do mới bắt đầu tự chủ về tài chính, là điều đáng lo ngại.
Từ những tính cấp thiết trên, nghiên cứu này nhằm đánh giá thực trạng kiến thức tài chính cá nhân của những người trẻ tuổi (từ 15 đến 30) trên địa bàn thành phố Hà Nội, từ đó đưa ra các khuyến nghị thiết thực để tăng cường giáo dục tài chính, nhằm cải thiện kỹ năng quản lý tài chính cá nhân của giới trẻ nói chung.
2. Cơ sở lý luận
2.1. Khái niệm và bản chất hiểu biết tài chính cá nhân
Hiểu biết tài chính cá nhân đề cập đến khả năng của một cá nhân trong việc hiểu và quản lý nguồn tài chính của mình một cách hiệu quả. OECD (2015) định nghĩa hiểu biết tài chính cá nhân là sự kết hợp giữa nhận thức, kiến thức, kỹ năng, thái độ và hành vi cần thiết để đưa ra các quyết định tài chính hợp lý, cuối cùng dẫn đến hạnh phúc tài chính cá nhân. Noctor và cộng sự (1992) định nghĩa kiến thức tài chính cá nhân là khả năng đưa ra những đánh giá sáng suốt và đưa ra quyết định hiệu quả liên quan đến việc sử dụng và quản lý tài chính của cá nhân.
Về bản chất, hiểu biết tài chính cá nhân khá đa dạng, bao gồm các kỹ năng tính toán và hiểu biết về các khái niệm tài chính như lãi kép, chiết khấu, đa dạng hóa, lạm phát và lãi suất, cũng như liên quan đến kiến thức về các điều khoản và công cụ tài chính, bao gồm trái phiếu, cổ phiếu và quỹ đầu tư. Rộng hơn, khái niệm này còn bao gồm sự tự tin và khả năng tham gia vào các hoạt động tài chính, đặc biệt là những hoạt động liên quan đến lập kế hoạch và bảo hiểm trong tương lai (Atkinson và Messy, 2012; Bendre và Singh, 2017).
Một cách khái quát, hiểu biết tài chính cá nhân là tập hợp các kỹ năng và kiến thức toàn diện giúp các cá nhân quản lý tài chính của mình một cách hiệu quả. Nó liên quan đến việc đưa ra những đánh giá sáng suốt, hiểu các khái niệm và sản phẩm tài chính, đồng thời áp dụng kiến thức này để đạt được sự ổn định và an toàn tài chính. Cách tiếp cận toàn diện này về hiểu biết thức tài chính rất quan trọng đối với phúc lợi tài chính cá nhân và sức khỏe kinh tế rộng hơn của xã hội.
2.2. Khung phân tích hiểu biết tài chính cá nhân giới trẻ
Thanh niên, hay giới trẻ ở độ tuổi từ 15 đến 30 tuổi, trải qua những thay đổi đáng kể về thể chất, tinh thần và xã hội khi họ chuyển từ tuổi thiếu niên sang tuổi trưởng thành. Giai đoạn này đánh dấu sự khởi đầu của việc theo đuổi sự nghiệp, trách nhiệm gia đình và cuộc sống tự lập. Với sự năng động, sáng tạo và háo hức đổi mới, các cá nhân trẻ vừa là người học, vừa là người đóng góp kiến thức, được hưởng lợi từ những cơ hội to lớn để phát triển cá nhân và nâng cao kỹ năng.
Để phân tích hiểu biết tài chính cá nhân, nghiên cứu này áp dụng khung nghiên cứu của OECD (2015), tập trung vào 3 nội dung chính, gồm: kiến thức tài chính (financial knowledge), hành vi tài chính (financial behavior) và thái độ tài chính (financial attitude). Cụ thể:
Kiến thức tài chính liên quan đến việc hiểu các thuật ngữ, khái niệm tài chính và cách thức hoạt động của các tổ chức tài chính... là nền tảng hình thành hành vi và thái độ tài chính của mỗi cá nhân. Đối với những người trẻ, trang bị kiến thức tài chính có vai trò quan trọng, giúp đưa ra các quyết định tài chính sáng suốt, hiểu rõ về các tổ chức tài chính và phát triển các kỹ năng quản lý tài chính thiết yếu như lập ngân sách, tiết kiệm và đầu tư (Thomas và Subhashree, 2020).
Hành vi tài chính bao hàm các quyết định và hành động mà các cá nhân thực hiện liên quan đến quản lý tài chính của họ, bao gồm lập ngân sách, chi tiêu, tiết kiệm, đầu tư, quản lý nợ và chuẩn bị rủi ro. Đối với người trẻ tuổi, việc nuôi dưỡng các hành vi tài chính tích cực rất quan trọng để đảm bảo sự ổn định và thành công tài chính trong tương lai; giúp họ nắm vững các kỹ năng lập ngân sách để sống trong khả năng của mình, tiết kiệm và đầu tư sớm để tận dụng lãi suất kép, quản lý nợ có trách nhiệm, duy trì điểm tín dụng tích cực, sử dụng các công cụ tài chính một cách khôn ngoan và chuẩn bị cho các trường hợp khẩn cấp về tài chính (Herdjiono và Damanik, 2016; Khuc The Anh và Tran Tuan Vinh, 2022).
Thái độ tài chính thể hiện khuynh hướng của một cá nhân đối với các vấn đề tài chính, được hình thành bởi niềm tin và nhận thức của họ. Thái độ tài chính ảnh hưởng đến cách các cá nhân tiếp cận các quyết định và hành vi tài chính, tác động đến kết quả tài chính của họ (Yong và cộng sự, 2018; OECD, 2015). Nuôi dưỡng thái độ tài chính tích cực rất quan trọng đối với những người trẻ tuổi trong định hướng quản lý tài chính và ra quyết định tài chính liên quan.
3. Phương pháp nghiên cứu
Quá trình nghiên cứu thực trạng hiểu biết tài chính của giới trẻ tại Hà Nội bắt đầu bằng việc lập bảng hỏi. Bảng hỏi được thiết kế dựa trên các khung lý thuyết về tài chính cá nhân và những yếu tố ảnh hưởng đến kiến thức tài chính của người trẻ. Sau khi hoàn thiện bảng hỏi, quá trình thu thập dữ liệu được tiến hành trên địa bàn thành phố Hà Nội. Mẫu nghiên cứu được lựa chọn theo phương pháp ngẫu nhiên hệ thống, đảm bảo tính đại diện cho dân số mục tiêu. Dữ liệu được thu thập thông qua các hình thức trực tuyến và trực tiếp, tùy thuộc vào điều kiện và khả năng tiếp cận của từng đối tượng. Dữ liệu thu về tiếp tục được xử lý để loại bỏ các bảng hỏi không hợp lệ về độ tuổi, tính đầy đủ của thông tin cung cấp, cuối cùng thu được 208 bảng hỏi hợp lệ, hình thành mẫu nghiên cứu của bài viết. (Bảng 1)
Cụ thể, mẫu nghiên cứu bao gồm 208 người trẻ trong độ thuổi từ 15 đến 30 tuổi, khá cân bằng về giới tính với nữ giới chiếm 58,65%, nam giới chiếm 41,35%. Về phân bố độ tuổi, mẫu bao gồm một phạm vi đa dạng, với sự đại diện đáng kể ở các nhóm tuổi khác nhau. Đáng chú ý, các cá nhân ở độ tuổi 19-22 và 25-30 chiếm tỷ trọng lớn nhất, mỗi nhóm chiếm lần lượt 33,65% và 31,73% mẫu. Về mặt địa lý, mẫu nghiên cứu phản ánh sự cân bằng giữa khu vực thành thị và nông thôn, trong đó dân số thành thị chiếm 60,58% và dân số nông thôn chiếm 39,42%. Hơn nữa, mẫu nghiên cứu bao gồm các cá nhân có nền tảng kinh tế khác nhau, với tỷ lệ đáng chú ý nằm trong nhóm có điều kiện kinh tế trung bình (35,58%). Nhìn chung, mẫu nghiên cứu thể hiện sự đại diện toàn diện về giới tính, độ tuổi, khu vực sống và điều kiện kinh tế, từ đó nâng cao tính giá trị và độ chắc chắn của các kết quả nghiên cứu.
4. Kết quả nghiên cứu và đề xuất giải pháp
4.1. Thực trạng hiểu biết tài chính cá nhân giới trẻ trên địa bàn thành phố Hà Nội
Phân tích số liệu khảo sát điều tra cho thấy kiến thức tài chính của giới trẻ trên địa bàn thành phố Hà Nội hiện còn thiếu, mặc dù họ đã quen với công nghệ hiện đại và thái độ tiến bộ. Cụ thể, theo khung phân tích của OECD (2015) được thể hiện như tại Hình 1.
Hình 1: Kết quả khảo sát điều tra của tác giả
Thực trạng kiến thức tài chính: Kết quả khảo sát cho thấy mức độ hiểu biết tài chính của giới trẻ Hà Nội rất đa dạng. Phân tích những kết quả này, có thể thấy giới trẻ ở Hà Nội nhìn chung có hiểu biết khá tốt về lãi suất, có thể do những khái niệm này áp dụng trực tiếp vào các quyết định tài chính hàng ngày như khoản vay, thẻ tín dụng và tài khoản tiết kiệm. Tỷ lệ người trả lời có kiến thức từ tốt đến rất tốt trong lĩnh vực này cho thấy giáo dục về lãi suất đã có hiệu quả tương đối (điểm trung bình đạt 3,94/5). Tuy nhiên, kiến thức về lạm phát và phân tán rủi ro còn yếu hơn đáng kể.
Lạm phát là một khái niệm kinh tế cơ bản ảnh hưởng đến sức mua và chi phí sinh hoạt, có điểm trung bình thấp hơn đạt 3,10/5, với một phần đáng kể thanh niên đánh giá hiểu biết của họ ở mức kém đến trung bình. Điều này cho thấy, mặc dù sinh viên có thể nhận thức được lạm phát nhưng họ có thể không nắm bắt được đầy đủ ý nghĩa của nó hoặc cách quản lý tác động của nó đối với tài chính cá nhân của họ.
Tương tự, sự hiểu biết về phân tán rủi ro, một khái niệm quan trọng đối với việc lập kế hoạch tài chính và đầu tư, ở mức độ vừa phải. Điểm trung bình 3,31 cho thấy mức độ kiến thức ở mức khá đến khá, nhưng tỷ lệ đánh giá rất tốt và xuất sắc tương đối thấp hơn cho thấy nhiều bạn trẻ chưa hoàn toàn thoải mái với khái niệm này. Khoảng cách này có thể phản ánh sự phức tạp của chủ đề, bao gồm việc đa dạng hóa các khoản đầu tư để giảm thiểu rủi ro - một chiến lược quan trọng để ổn định tài chính lâu dài.
Thực trạng hành vi tài chính: Kết quả khảo sát cung cấp cái nhìn sâu sắc về hành vi tài chính của giới trẻ Hà Nội, đặc biệt trong các lĩnh vực như quản lý ngân sách và quản lý nợ, cho thấy giới trẻ ở Hà Nội giỏi quản lý nợ hơn là lập ngân sách chi tiêu. Điểm trung bình cao về quản lý nợ (đạt 4,15/5) cho thấy giới trẻ hiểu rõ về quy trình vay và trả nợ, có thể do hậu quả trực tiếp và tức thời của việc không quản lý nợ hiệu quả, chẳng hạn như tích lũy lãi suất cao hoặc làm hỏng điểm tín dụng của họ. Điều này cũng có thể do sự sẵn có ngày càng tăng của các công cụ và nguồn lực tài chính giúp quản lý và theo dõi nợ hiệu quả hơn.
Mặt khác, điểm trung bình tương đối thấp hơn (đạt 3,15/5) trong quản lý ngân sách làm nổi bật khoảng cách về kỹ năng lập kế hoạch tài chính hàng ngày. Nhiều người trẻ có thể không ưu tiên hoặc không hiểu tầm quan trọng của việc lập ngân sách như một hoạt động tài chính nền tảng. Điều này có thể dẫn đến bội chi và tiết kiệm không đủ, khiến họ dễ bị tổn thương hơn trước những tình huống tài chính khẩn cấp. Dữ liệu chỉ ra rằng, mặc dù họ có thể quản lý tốt các khoản nợ của mình nhưng họ có thể không có kỹ năng theo dõi thu nhập và chi phí, đặt ra các mục tiêu tài chính hoặc lập kế hoạch ổn định tài chính dài hạn.
Thực trạng thái độ tài chính: Kết quả khảo sát cung cấp những hiểu biết sâu sắc về thái độ tài chính của giới trẻ ở Hà Nội, tập trung vào nhận thức về vai trò của tiết kiệm và quản lý rủi ro. Về vai trò của tiết kiệm, dữ liệu cho thấy mức độ hiểu biết khác nhau, với điểm trung bình là 2,75/5. Điều này cho thấy, trong khi nhiều người trẻ coi nhẹ vai trò tiết kiệm, các câu trả lời liên quan đến quản lý rủi ro nêu bật xu hướng tích cực hơn (đạt điểm trung bình 3,83/5). Kết quả này có thể do nhận thức ngày càng tăng về các công cụ và nguồn lực lập kế hoạch tài chính, cũng như các nỗ lực giáo dục tập trung vào đánh giá và giảm thiểu rủi ro. Tuy nhiên, để đảm bảo sự chuẩn bị tài chính toàn diện cho giới trẻ, cần tiếp tục nỗ lực nâng cao hiểu biết của họ về vai trò kinh tế, đồng thời duy trì động lực nâng cao kỹ năng quản lý rủi ro. Cách tiếp cận kép này sẽ giúp các cá nhân trẻ ở Hà Nội giải quyết các vấn đề phức tạp về tài chính một cách tự tin và đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế.
4.2. Một số đề xuất giải pháp và kiến nghị
Đối với giới trẻ nói chung và trên địa bàn thành phố Hà Nội nói riêng: Để thu hẹp hiệu quả những khoảng cách về kiến thức và hành vi tài chính của giới trẻ ở Hà Nội, một cách tiếp cận đa diện về giáo dục tài chính là điều cần thiết. Thứ nhất, việc tích hợp các khái niệm tài chính thực tiễn vào chương trình giảng dạy ở các ngành và cấp học khác nhau sẽ tạo nền tảng vững chắc cho học sinh. Các ứng dụng thực tế như nền tảng đầu tư ảo và phần mềm quản lý tài chính có thể nâng cao đáng kể kiến thức tài chính và sự chuẩn bị cho các trách nhiệm tài chính trong tương lai của giới trẻ.
Thứ hai, việc thúc đẩy văn hóa trách nhiệm và nhận thức về tài chính đòi hỏi nỗ lực hợp tác giữa các tổ chức giáo dục, chuyên gia tài chính và các bên liên quan trong ngành. Các sáng kiến như câu lạc bộ giáo dục tài chính, câu lạc bộ đầu tư và các cuộc thi cần được thúc đẩy để làm phong phú thêm trải nghiệm của giới trẻ và củng cố các kỹ năng lập kế hoạch tài chính và quản lý rủi ro thiết yếu. Ngoài ra, việc tận dụng công nghệ và phương pháp giảng dạy sáng tạo có thể nâng cao hiệu quả của giáo dục tài chính. Những công cụ kỹ thuật số như vậy phục vụ sở thích của giới trẻ am hiểu công nghệ và cung cấp những hiểu biết thực tế về quản lý tài chính trong thời đại kỹ thuật số.
Đối với các cơ quan quản lý nhà nước: Để nâng cao hiểu biết về tài chính trong giới trẻ ở Việt Nam, các cơ quan nhà nước nên khởi xướng các chiến lược toàn diện tập trung vào giáo dục, chính sách và nhận thức của công chúng. Cụ thể, Chính phủ nên thực hiện các chính sách rõ ràng nhấn mạnh tầm quan trọng của tài chính cá nhân và khuyến khích các cá nhân nâng cao sự nhạy bén về tài chính của mình. Ngoài ra, việc lồng ghép giáo dục tài chính vào chương trình giảng dạy ở trường học trên khắp Việt Nam rất quan trọng. Cơ quan nhà nước cần xây dựng và thực thi các quy định tạo điều kiện thuận lợi cho việc đưa môn học tài chính cá nhân vào chương trình giáo dục ở các cấp học.
5. Kết luận
Bài viết chủ yếu tìm hiểu thực trạng kiến thức, hành vi, thái độ tài chính của giới trẻ Hà Nội, Việt Nam. Bài viết trình bày kết quả khảo sát cho thấy mức độ hiểu biết khác nhau về các khái niệm tài chính quan trọng như lãi suất, lạm phát, phân tán rủi ro, quản lý ngân sách, quản lý nợ và thái độ tài chính. Các phát hiện này cho thấy một bối cảnh hỗn hợp, mặc dù có nhiều nhóm có hiểu biết tốt nhưng một bộ phận đáng kể thanh thiếu niên lại có kiến thức từ trung bình đến thấp trong các lĩnh vực này. Các giải pháp được đề xuất bao gồm tích hợp giáo dục tài chính thực tế vào chương trình giảng dạy ở các trường học, nâng cao hiểu biết về kỹ thuật số thông qua các nền tảng đầu tư, thúc đẩy trải nghiệm học tập thực hành như các câu lạc bộ và cuộc thi giáo dục tài chính.
Về định hướng tương lai, có thể nghiên cứu sâu hơn vào một số lĩnh vực quan trọng như làm rõ các yếu tố ảnh hưởng như nền tảng kinh tế xã hội, trình độ học vấn và hành vi tài chính cá nhân; hay phân tích tác động của kiến thức tài chính nâng cao đến khả năng tiếp cận tài chính toàn diện và kết quả kinh tế sẽ có giá trị. Điều này có thể liên quan đến các nghiên cứu theo chiều dọc để đánh giá mức độ hiểu biết về tài chính được cải thiện ảnh hưởng đến hành vi tiết kiệm, quyết định đầu tư và phúc lợi tài chính tổng thể theo thời gian như thế nào. Bằng cách giải quyết các hướng nghiên cứu này, các nhà hoạch định chính sách và nhà giáo dục có thể điều chỉnh chiến lược tốt hơn để trao quyền cho những người trẻ tuổi với các kỹ năng tài chính thiết yếu cho một tương lai có khả năng phục hồi kinh tế tốt hơn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1 Nguyễn Hồng Nhung (2023), “Hiểu biết quản lý tài chính cá nhân ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp”, Tạp chí Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương, no.634 - tr.43-45.
2. Nguyễn Thị Hoài Lê (2023), “Kiến thức tài chính của sinh viên Việt Nam: Thực trạng và các vấn đề đặt ra”, Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng, Số 254 - Tháng 7/2023. Truy cập tại https://doi.org/10.59276/TCKHDT.2023.07.2528
3. Atkinson A., Messy F.A. (2012), “Measuring financial literacy: Results of the OECD/International Network on Financial Education (INFE) pilot study”, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, No.15. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/20797117
4. Bendre A., Singh V. (2017), “Financial Literacy Paving way for Financial Inclusion in India”, International Journal of Engineering Technology Science and Research, 4(12), 359-370
5. Herdjiono I., Damanik LA. (2016), “Pengaruh financial attitude, financial knowledge, parental income terhadap financial management behavior”, Journal of Theory Applied Management, 9(3), 226-241. dhttps://doi.org/10.20473/jmtt.v9i3.3077
6. Hogarth J.M. (2002), “Financial literacy and Family and Consumer Sciences”, Journal of Family and Consumer Sciences, Vol., 94, No 1.
7. Khuc The Anh, Tran Tuan Vinh (2022), “Impact of Financial Literacy on Vietnamese Students’ Spending Management”, VNU Journal of Economics and Business, Vol. 2, No. 4, p95-102. Truy cập tại https://doi.org/10.25073/2588-1108/vnueab.4880
8. Noctor M., Stoney S., Stradling R. (1992), “Financial Literacy”, a report prepared for the National Westminster Bank, London.
9. OECD (2015), Measuring Financial Literacy: Questionaires and Guidance Notes for Conducting an Internationally Comparable Survey of Financial Literacy, OECD Publishing.
10. Thomas B., Subhashree P. (2020), “Factors that influence the financial literacy among engineering students”, Procedia Computer Science, 172, 480-487. https://doi.org/10.1016/j.procs.2020.05.161
11. Yong C. C., Yew SY., Wee CK. (2018), Financial knowledge, attitude and behaviour of young working adults in Malaysia”, Institutions and Economies, 10(4), 21 - 48.
Financial Literacy Among Youth: A Survey of Current Understanding in Hanoi and Proposed Solutions
MASTER. NGUYEN HOANG PHUONG
Thuongmai University
Abstract: This paper examines the current state of financial literacy among youth based on the OECD (2015) research framework. The results indicate varying levels of understanding among young people in Hanoi regarding key financial concepts such as interest rates, inflation, risk diversification, budget management, debt management, and financial attitudes. While some youth demonstrate strong knowledge in specific areas, a significant portion exhibit average or poor understanding. Proposed solutions include integrating practical financial education into school curricula, enhancing digital literacy through investment platforms, and promoting experiential learning through financial education clubs and competitions.
Keywords: financial literacy, financial knowledge, financial behavior, financial attitudes, youth.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 15 tháng 6 năm 2024]
