[eMagazine] Tự chủ nguyên phụ liệu dệt may: Lời giải cho bài toán xuất xứ trên đường đua FTA

Năm 2024, với kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 43,5 tỷ USD và tăng trưởng 11% so với năm trước, Việt Nam đã vươn lên vị trí thứ 2 thế giới (chỉ sau Trung Quốc) về tổng kim ngạch xuất khẩu dệt may.

Năm 2025, Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) dự báo xuất khẩu của ngành có thể đạt tới khoảng 46 tỷ USD, hiện diện tại khoảng 138 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản, ASEAN, Hàn Quốc là những thị trường xuất khẩu chính.

 

Có được kết quả khả quan như trên, nhiều chuyên gia đánh giá các hiệp định thương mại tự do (FTA) là một trong những trợ lực chính cho ngành dệt may Việt Nam. Với 17 FTA đã có hiệu lực như CPTPP, EVFTA,…, hàng dệt may Việt Nam được hưởng các mức thuế suất ưu đãi, thậm chí về 0% tại nhiều thị trường lớn như EU, Nhật Bản, Canada, Hàn Quốc,… giúp tăng sức cạnh tranh so với các đối thủ chưa có FTA với các thị trường này.

Thống kê của VITAS cho thấy, tỷ trọng xuất khẩu hàng dệt may sang các nước thuộc hiệp định CPTPP là khoảng 16% trên tổng kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may. Thị trường châu Âu (EU) chiếm khoảng 13%. Hiệp định UKVFTA cũng đóng góp khoảng 2% trên tổng kim ngạch xuất khẩu.

Đây được xem là bước đột phá với nhiều doanh nghiệp Việt Nam trong việc tiếp cận các thị trường khó tính và thị trường mới, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng dệt may trên quy mô toàn cầu, hứa hẹn giúp cho toàn ngành nâng cao năng lực cạnh tranh.

Bên cạnh việc mở rộng thị trường xuất khẩu, các quy tắc xuất xứ tại một số hiệp định như EVFTA và CPTPP còn thúc đẩy doanh nghiệp dệt may Việt Nam gia tăng đầu tư vào sản xuất sợi, vải trong nước, hoặc tăng cường nhập nguyên phụ liệu từ các nước trong hiệp định, để được hưởng các ưu đãi thuế quan. Qua đó, giảm sự phụ thuộc vào các thị trường truyền thống, tăng tính ổn định của chuỗi cung ứng.

Tuy nhiên, ông Trương Văn Cẩm - Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas) thẳng thắn nhìn nhận, mức độ tận dụng các hiệp định vẫn còn khá khiêm tốn, như CPTPP ngành dệt may mới khai thác được khoảng 15% C/O ưu đãi, EVFTA chắc khoảng 30 - 35%.

Thật vậy, quy tắc xuất xứ “từ sợi trở đi” hoặc “từ vải trở đi” trong nhiều FTA buộc hàng dệt may muốn hưởng thuế 0% phải sử dụng sợi, vải, phụ liệu được sản xuất trong khối. Đây là lợi thế lớn nếu Việt Nam chủ động được chuỗi cung ứng, nhưng cũng là rào cản không nhỏ khi ngành công nghiệp hỗ trợ còn thiếu và yếu, phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu.

Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (Bộ Công Thương), hiện chỉ có 21% doanh nghiệp dệt may nhỏ và vừa của Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu so với 30% của Thái Lan và 46% của Malaysia. Đáng nói hơn, chỉ có gần 10% các nguyên liệu đầu vào cung cấp cho ngành công nghiệp dệt may Việt Nam sử dụng là có nguồn gốc trong nước. Việt Nam hiện sử dụng khoảng 400.000 tấn bông mỗi năm, tuy nhiên, chỉ có 3.000 tấn nguyên liệu này được cung cấp bởi các chuỗi cung ứng trong nước, phần còn lại là nhập khẩu. Điều đó cho thấy, chuỗi cung ứng ngành dệt may nói chung và nguyên phụ liệu nói riêng vẫn là điểm yếu của ngành dệt may Việt Nam.

Thách thức lớn nhất của dệt may Việt Nam là tình trạng lệ thuộc vào nguyên liệu nhập ngoại, khoảng 70% nguyên phụ liệu cho ngành này phải nhập khẩu. Việc phụ thuộc lớn vào nhập khẩu nguyên phụ liệu từ nước ngoài, đặc biệt là Trung Quốc (chiếm gần 50%) sẽ ảnh hưởng lớn đến ngành dệt may trong nước nếu có những biến động bất lợi. Đáng nói hơn, hiện nay sản xuất nguyên liệu hỗ trợ cho ngành dệt may mới chỉ tập trung cho các công đoạn giá trị gia tăng thấp như cúc, nhựa cài, chỉ dây, khóa kéo… còn các khâu có giá trị gia tăng cao như sợi, hóa chất, chất trợ nhuộm, nhuộm in hoa và hoàn tất vải vẫn phải nhập khẩu.

Bên cạnh đó, việc hợp tác giữa các doanh nghiệp trong ngành còn yếu. Thậm chí, có doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư để đảm nhiệm vai trò là nhà sản xuất công nghiệp hỗ trợ cho một số doanh nghiệp ngành dệt may, nhưng doanh nghiệp dệt may lại không đảm bảo được việc tiêu thụ sản phẩm lâu dài do khó khăn trong việc tìm bạn hàng và hợp đồng dài hạn nên doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ gặp khó.

Sự phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu không chỉ làm giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam mà còn là rào cản lớn trong việc tận dụng các ưu đãi thuế quan từ các FTA. Trong bối cảnh quy tắc “từ sợi trở đi” (CPTPP) hay “từ vải trở đi” (EVFTA) ngày càng được áp dụng nghiêm ngặt, việc tiếp tục dựa vào nguyên liệu nhập khẩu có thể khiến nhiều doanh nghiệp mất cơ hội hưởng thuế 0%.

Câu chuyện của Công ty TNHH Tiến Thắng (Đà Nẵng) là ví dụ điển hình. Bà Phạm Xuân Thủy - Phó Giám đốc Công ty cho biết, dù doanh nghiệp đã xuất khẩu sang EU và Anh nhiều năm, song nguồn vải sản xuất tại Việt Nam giá cao mà chất lượng chưa đáp ứng được yêu cầu của đối tác. Phần lớn nguyên phụ liệu vẫn phải nhập khẩu, khiến doanh nghiệp rất khó đáp ứng tiêu chí xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế.

Đại diện Tổng CTCP Dệt may Hòa Thọ, ông Huỳnh Ngọc Anh Khoa, cũng nhìn nhận, để xuất khẩu vào EU theo EVFTA, “đáp ứng được tiêu chí nguồn gốc xuất xứ để hưởng ưu đãi là bài toán rất khó”.

Chính vì vậy, cộng đồng doanh nghiệp rất kỳ vọng vào việc hình thành “hệ sinh thái tận dụng FTA” nhằm kết nối các nhà cung cấp nguyên phụ liệu trong nước với doanh nghiệp may xuất khẩu.

Thực tế, một số doanh nghiệp đã chủ động bước vào cuộc chơi nguyên phụ liệu. Ông Trương Văn Cẩm cho biết nhiều đơn vị đang lên kế hoạch đầu tư, liên doanh trong lĩnh vực dệt vải để từng bước tự chủ nguyên liệu, đảm bảo minh bạch chuỗi cung ứng, yếu tố bắt buộc khi thâm nhập sâu vào thị trường Hoa Kỳ và các thị trường cao cấp. Đi đôi với đó là các nỗ lực tái cấu trúc, cải tiến công nghệ, đẩy mạnh thương mại điện tử, đa dạng hóa thị trường để giảm phụ thuộc vào một vài thị trường truyền thống.

Tháng 1/2024, Công ty Cổ phần Đầu tư xuất, nhập khẩu Thăng Long đã khánh thành nhà máy sợi công nghệ cao DragonTextiles 2, với tổng mức đầu tư khoảng 1.000 tỷ đồng, sản lượng 8.160 tấn sợi cotton chải kỹ CM và sợi cotton chải thô CD/năm.

Tháng 7/2024, Công ty TNHH TOP TEXTILES thuộc Tập đoàn Toray (Nhật Bản) khánh thành Nhà máy dệt nhuộm TOP TEXTILES với tổng mức đầu tư hơn 203 triệu USD, tổng công suất 120 triệu mét vải/năm.

Tháng 1/2025, Công ty Cổ phần Tập đoàn Thái Tuấn khánh thành Nhà máy Sản xuất vải may mặc Thái Tuấn, với tổng vốn đầu tư khoảng 4.380 tỷ đồng, công suất 60 triệu mét vải cao cấp/năm.

Mới đây nhất, tháng 4/2025, Công ty Trách nhiệm hữu hạn dệt nhuộm Ninh Thuận (thuộc Tập đoàn Sudwoll group của Đức) đã khai trương Nhà máy dệt nhuộm Ninh Thuận có tổng vốn đầu tư hơn 21 triệu USD, công suất thiết kế 1.450 tấn/năm, tập trung vào các sản phẩm kéo sợi từ lông cừu nguyên chất và sợi lông cừu pha cho dệt thoi, dệt kim tròn, dệt kim phẳng.

_{Khai trương nhà máy của Công ty Trách nhiệm Hữu hạn Dệt nhuộm Ninh Thuận. Ảnh: TTXVN}

Bên cạnh đó, một loạt dự án đã được khởi công sẽ sớm hoàn thành và đi vào vận hành cũng mang đến kỳ vọng sẽ gia tăng năng lực sản xuất nguyên phụ liệu cho ngành dệt may: Nhà máy sản xuất sợi gai 30.000 cọc sợi của Công ty TNHH Sợi Golden Eagle Việt Nam (khởi công tháng 11/2024, vốn đầu tư trên 51 triệu USD, công suất 5.400 tấn sợi/năm); Nhà máy sản xuất vải Billion Union Việt Nam của Công ty TNHH Dệt Billion Union Thanh Hóa (Singapore) (khởi công tháng 2/2025, vốn đầu tư 70 triệu USD, công suất 18.000 tấn sản phẩm dệt, in hoa trên vải/năm, tương đương khoảng 120 triệu m² vải/năm); Nhà máy may Xielong Việt Nam của Công ty TNHH Công nghệ may Xielong Việt Nam (Trung Quốc) (khởi công tháng 3/2025, vốn đầu tư khoảng 40 triệu USD, công suất 8,872 triệu kg vải lưới và 31,5 triệu đôi vải lưới hình giày/năm); Dự án Mở rộng Nhà máy Dệt và Nhuộm vải co giãn các loại của Công ty TNHH dệt và nhuộm Hưng Yên, thành viên của Tập đoàn Carvico S.P.A (Italia) (khởi công tháng 4/2025, vốn đầu tư khoảng 40 triệu USD)…

Nhờ những nỗ lực này, tỷ lệ giá trị nội địa của ngành đã đạt khoảng 52% năm 2025, ghi nhận mức cải thiện lớn so với giai đoạn trước. Đây là bước tiến quan trọng để dệt may Việt Nam tiệm cận mục tiêu nâng tỷ lệ nội địa hóa lên 60% vào năm 2030.

Để ngành dệt may tận dụng hiệu quả các FTA, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) Ngô Chung Khanh cho rằng vấn đề nguyên liệu vẫn là điểm nghẽn đầu tiên phải tháo gỡ. Ông cảnh báo, lợi thế thuế quan của Việt Nam so với Thái Lan, Malaysia, Indonesia… tại EU, Anh, Canada, Mexico đang dần thu hẹp khi các nước này cũng đẩy nhanh đàm phán FTA. “Nếu chúng ta không tận dụng sớm các ưu đãi, lợi thế sẽ dần mất đi”, ông Khanh lưu ý.

Dù vậy, phát triển công nghiệp nguyên phụ liệu đòi hỏi chiến lược dài hạn, kết hợp nguồn lực trong và ngoài nước. Nhà nước cần định hướng, quy hoạch các vùng, khu công nghiệp dệt, nhuộm, hoàn tất gắn với hệ thống xử lý nước thải tập trung, tạo quỹ đất và hạ tầng để thu hút nhà đầu tư vào các khâu còn thiếu như sợi, dệt, nhuộm, phụ liệu. Cùng với đó là các chính sách tín dụng, thuế, đất đai đủ hấp dẫn cho dự án công nghệ cao, công nghệ xanh.

Về mặt công nghệ, quy tắc xuất xứ gắn chặt với yêu cầu sản xuất bền vững. Để tạo lượng lớn sợi, vải đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường của EU, Mỹ, các nhà máy phải được trang bị dây chuyền hiện đại, tự động hóa cao, tiêu tốn ít năng lượng, giảm phát thải, thân thiện môi trường. TS. Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương, cho biết Chiến lược phát triển ngành dệt may và da giày đã xác định rõ: chính sách Nhà nước phải vừa khuyến khích doanh nghiệp tiếp cận, nhập khẩu công nghệ tiên tiến, vừa ưu tiên thu hút đầu tư vào những khâu Việt Nam còn yếu trong chuỗi sản xuất, đồng thời chú trọng chính sách đối với người lao động trong bối cảnh xanh hóa và hội nhập sâu. Việc xây dựng các “hệ sinh thái tận dụng FTA” cũng cần được đẩy nhanh để kết nối nhà cung cấp nguyên phụ liệu với doanh nghiệp may xuất khẩu một cách thực chất.

Tuy nhiên, đầu tư vào công nghệ xanh và quy trình sản xuất bền vững không hề rẻ. Doanh nghiệp phải đối mặt với chi phí lớn, cạnh tranh gia tăng từ các đối thủ đã đáp ứng tiêu chuẩn xanh, cùng áp lực duy trì hệ thống báo cáo phát thải carbon và tuân thủ các quy định môi trường phức tạp. Do đó, cần có các gói hỗ trợ chuyển đổi xanh, cơ chế tín dụng ưu đãi, cũng như khung hướng dẫn minh bạch để giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp.

Về phía doanh nghiệp, chuyên gia khuyến nghị cần tiếp tục đa dạng hóa thị trường, mặt hàng, khách hàng; đẩy mạnh đầu tư vào kéo sợi, dệt, nhuộm và phụ liệu theo hướng xanh; tăng cường liên kết chuỗi để chia sẻ đơn hàng, chia sẻ nguồn cung và kinh nghiệm; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, làm chủ công nghệ và quản trị hiện đại.

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, yêu cầu kỹ thuật và môi trường ngày một cao, phát triển nguyên phụ liệu là “điểm trụ” để dệt may Việt Nam vừa chinh phục quy tắc xuất xứ FTA, vừa nâng cấp vị trí trong chuỗi giá trị toàn cầu.