Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) giúp mở ra nhiều cơ hội mới cho các doanh nghiệp Việt Nam nếu các doanh nghiệp có sự chuẩn bị tốt, sẵn sàng tâm thế đón đầu cho lợi ích mà Hiệp định mang lại. Theo đánh giá của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, so với các Hiệp định FTA đã có hiệu lực, mức độ hiểu biết và kỳ vọng của doanh nghiệp đối với Hiệp định EVFTA là tương đối cao (30,19% doanh nghiệp được khảo sát hiểu và nắm rõ các thông tin về các cam kết trong Hiệp định EVFTA so với mức trung bình 22,95% ở các FTA khác). Hiệp định EVFTA là một trong những Hiệp định thương mại tự do của Việt Nam có tỷ lệ tận dụng tốt nhất trong năm đầu tiên thực thi.
Một số lưu ý đối với doanh nghiệp về nội dung của pháp luật cạnh tranh của Việt Nam
Trong Hiệp định EVFTA, Việt Nam và EU cam kết duy trì hệ thống pháp luật cạnh tranh nhằm trực tiếp điều tra xử lý các hành vi hạn chế cạnh tranh, qua đó gián tiếp bảo vệ lợi ích cộng đồng và quyền lợi của người tiêu dùng cũng như thị trường nội địa, đáp ứng các yêu cầu sau đây:
Thứ nhất, các quy định về hành vi hạn chế cạnh tranh phải bao gồm ít nhất các quy định về hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường và kiểm soát tập trung kinh tế có khả năng hoặc gây tác động hạn chế cạnh tranh;
Thứ hai, các chủ thể thực thi pháp luật cạnh tranh phải có đủ công cụ và thẩm quyền để xử lý hiệu quả các hành vi hạn chế cạnh tranh;
Thứ ba, tất cả các tổ chức, cá nhân và các thành phần kinh tế trong và ngoài nước, không phân biệt vốn Nhà nước hay tư nhân và vốn đầu tư nước ngoài đều phải tuân thủ pháp luật cạnh tranh;
Thứ tư, pháp luật cạnh tranh phải được áp dụng một cách minh bạch và không phân biệt đối xử. Tuy nhiên, EVFTA vẫn ghi nhận quyền tự chủ của mỗi Bên trong việc xây dựng và thi hành pháp luật về cạnh tranh.
Đồng thời, Hiệp định EVFTA cũng ghi nhận ngoại lệ không áp dụng các chính sách, pháp luật cạnh tranh đối với các hoạt động vì lợi ích công cộng của các doanh nghiệp, miễn là các hoạt động này không vượt quá mục tiêu công cộng đặt ra và được thực hiện một cách minh bạch.
Trên thực tế, pháp luật cạnh tranh Việt Nam hiện hành về nguyên tắc đã thỏa mãn tất cả các cam kết về cạnh tranh nói trên của EVFTA. Theo đó, các tổ chức, cá nhân hiện đang và sẽ tham gia vào các hoạt động có phạm vi liên quan đến Hiệp định EVFTA cần đặc biệt lưu ý các quy định về pháp luật cạnh tranh Việt Nam.
Hiệp định EVFTA là hiệp định thương mại tư do thế hệ mới, mang lại cơ hội và thách thức cho các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động kinh doanh của Việt Nam cũng như của EU, cụ thể ở đây là các doanh nghiệp.
Theo đó, các tổ chức, cá nhân tại Việt Nam không chỉ kinh doanh, buôn bán hàng hóa sang lãnh thổ các nước trong EU mà ở chiều ngược lại các tổ chức, cá nhân tại EU cũng có thể tìm kiếm các cơ hội hợp tác, phát triển mở rộng thương mại tại Việt Nam.
Bởi vậy, việc nắm chắc pháp luật cạnh tranh Việt Nam sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam và các đối tác của mình không bị thua thiệt ngay trên chính phần sân nhà. Tổng quan pháp luật cạnh tranh Việt Nam được điều chỉnh bởi một số văn bản pháp luật như sau:
Luật Cạnh tranh sửa đổi, bổ sung được ban hành tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XIV ngày 12/06/2018, có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 07 năm 2019. Luật Cạnh tranh 2018 gồm 10 Chương, 118 Điều. Đối tượng điều chỉnh áp dụng với mọi tổ chức cá nhân doanh nghiệp, mọi hiệp hội, ngành nghề hoạt động ở Việt Nam và quy định các hành vi của các cơ quan tổ chức, cơ quan quản lý Nhà nước liên quan.
Tại Điều 1 chương 1 của Luật Cạnh tranh 2018 chỉ rõ phạm vi điều chỉnh: “Luật này quy định về hành vi hạn chế cạnh tranh, hành vi cạnh tranh không lành mạnh, trình tự, thủ tục giải quyết vụ việc cạnh tranh, biện pháp xử lý vi phạm pháp luật về cạnh tranh.”
Đặc biệt, Luật cạnh tranh 2018 được ban hành nhằm: (1) Kiểm soát các hành vi gây hạn chế cạnh tranh hoặc các hành vi có thể dẫn đến việc gây hạn chế cạnh tranh, đặc biệt khi mở cửa thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế; (2) Kiểm soát các hành vi tập trung kinh tế; và (3) Bảo vệ quyền kinh doanh chính đáng của các doanh nghiệp, chống lại các hành vi cạnh tranh không lành mạnh;
Các hành vi này được quy định chi tiết tại Nghị định số 35/2020/NĐ quy định chi tiết một số điều Luật Cạnh tranh. Trong tương lai, khi hoạt động thương mại giữa Việt Nam và EU được gia tăng sẽ kéo theo các hoạt động mua bán sáp nhập giữa các quốc gia thành viên EVFTA, các doanh nghiệp cần chú ý đến ngưỡng thông báo tập trung kinh tế được quy định chi tiết tại Điều 13 Nghị định số 35/2020/NĐ-CP.
Hành vi vi phạm quy định của Luật cạnh tranh có thể bị xử phạt lên đến 10% tổng doanh thu của doanh nghiệp trong năm tài chính trước đó, theo quy định tại Điều 111, Luật Cạnh tranh năm 2018.
Phạt tiền đối với hành vi vi phạm pháp luật về cạnh tranh, đồng thời được quy định chi tiết tại Nghị định số 75/2019/NĐ-CP ngày 26 tháng 9 năm 2019 quy định chi tiết về xử phạt hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh.
Nhìn chung, pháp luật cạnh tranh Việt Nam tương đối toàn diện, đầy đủ và phù hợp với xu thế phát triển của pháp luật cạnh tranh hiện hành trên thế giới.
Một số lưu ý đối với doanh nghiệp về nội dung của pháp luật cạnh tranh của EU
Hiện tại EU có pháp luật cạnh tranh và cơ quan thực thi chung trên bình diện EU và từng quốc gia thành viên EU cũng có pháp luật cạnh tranh và cơ quan thực thi riêng. Một trong những nguyên tắc mà EU và các quốc gia thành viên áp dụng trong quá trình thực thi pháp luật cạnh tranh là nguyên tắc áp dụng pháp luật cạnh tranh vượt lãnh thổ.
Theo nguyên tắc này, EU và các quốc gia thành viên thực hiện quyền tài phán của mình, tức là quyền điều tra, xử lý đối với cả những hành vi phản cạnh tranh xảy ra ở ngoài lãnh thổ hoặc do thể nhân, pháp nhân (doanh nghiệp) nước ngoài thực hiện gây tác động trực tiếp hoặc có khả năng gây tác động hạn chế cạnh tranh đối với thị trường hoặc người tiêu dùng của EU hoặc các nước thành viên.
Tức là EU và các quốc gia thành viên có thể áp dụng pháp luật cạnh tranh của họ đối với các cá nhân, doanh nghiệp Việt Nam với danh nghĩa là doanh nghiệp nước ngoài nếu có hành vi gây ảnh hưởng trực tiếp tới môi trường cạnh tranh hoặc người tiêu dùng của EU.
Thực tiễn áp dụng và thực thi pháp luật cạnh tranh tại EU và các nước thành viên là điểm mà các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam cần phải hết sức lưu ý. Sẽ có nhiều doanh nghiệp Việt Nam tham gia xuất khẩu các loại hàng hóa, dịch vụ khác nhau sang EU mang lại nguồn lợi lớn cho đất nước.
Tuy nhiên những doanh nghiệp này cần hết sức lưu ý để tránh phải đối mặt với những biện pháp xử lý nghiêm khắc do cơ quan cạnh tranh EU và các nước thành viên áp dụng. Những hình thức tổ chức xuất khẩu trong nước như cơ chế một đầu mối xuất khẩu, liên kết xuất khẩu… là những vấn đề khá nhạy cảm đối với cơ quan cạnh tranh EU và các nước thành viên.
Điều này càng trở nên cấp thiết trong điều kiện Hiệp định EVFTA có bao gồm các nội dung cam kết liên quan tới hợp tác và xây dựng năng lực, pháp lý - thể chế để thực thi chính sách và pháp luật cạnh tranh.
Trong Hiệp định EVFTA, Việt Nam và EU đã đưa các cam kết, nghĩa vụ nhằm đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh và hiệu quả. Việt Nam và EU công nhận tầm quan trọng của môi trường cạnh tranh lành mạnh và các hành vi phản cạnh tranh có thể làm sai lệch sự vận hành đúng đắn của thị trường cũng như làm suy giảm lợi ích của quá trình tự do hóa thương mại. Với mục tiêu tạo dựng và duy trì cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy hiệu quả kinh tế và phúc lợi người tiêu dùng, tại Chương 10 về Chính sách cạnh tranh trong Hiệp định EVFTA với 14 điều quy định chi tiết các nội dung về cạnh tranh.
Theo đó, các quốc gia cam kết tham gia Hiệp định EVFTA cam kết:
Thứ nhất, áp dụng pháp luật cạnh tranh để xử lý hiệu quả các hành vi phản cạnh tranh gồm: (1) Các thỏa thuận giữa các doanh nghiệp, quyết định của hiệp hội doanh nghiệp và các hành vi phối hợp có mục đích hoặc tác động ngăn cản, hạn chế hoặc làm sai lệch cạnh tranh; (2) Hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh của một hoặc nhiều doanh nghiệp; và (3) Tập trung kinh tế giữa các doanh nghiệp gây cản trở đáng kể đến cạnh tranh hiệu quả;
Thứ hai, duy trì cơ quan cạnh tranh, cơ quan chịu trách nhiệm thực thi đầy đủ và hiệu quả pháp luật cạnh tranh, đảm bảo rằng các cơ quan này có đầy đủ chức năng, quyền hạn cần thiết để thực thi trách nhiệm của mình;
Thứ ba, thực thi pháp luật cạnh tranh một cách minh bạch, trên nguyên tắc không phân biệt đối xử đối với các doanh nghiệp trên thị trường, bao gồm cả doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nhà nước;
Thứ tư, tôn trọng nguyên tắc công bằng trong thủ tục tố tụng và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các doanh nghiệp liên quan.
Thứ năm, tất cả các doanh nghiệp tư nhân hoặc doanh nghiệp nhà nước đều là đối tượng áp dụng của luật cạnh tranh các bên tham gia Hiệp định EVFTA.
Với những cam kết về cạnh tranh toàn diện như trên, Hiệp định EVFTA đã tạo ra khuôn khổ pháp lý, cơ chế để các doanh nghiệp có cơ hội phát triển hoạt động kinh doanh, thương mại, đầu tư tại các nước thành viên trong môi trường kinh doanh lành mạnh, công bằng, không phân biệt đối xử.
Tuy nhiên, hiện nay cả 27 quốc gia thành viên của EVFTA nói riêng và EU nói chung đều có pháp luật và cơ quan thực thi pháp luật cạnh tranh riêng. Do vậy, nếu doanh nghiệp không nắm được một cách thấu đáo các quy định pháp lý về cạnh tranh, chống độc quyền khi tham gia vào thị trường EU thì rất dễ vướng phải những rủi ro pháp lý do vô tình có hành vi vi phạm pháp luật cạnh tranh, chống độc quyền.
Vì vậy doanh nghiệp cần chú ý nghiên cứu quy định pháp luật cạnh tranh/chống độc quyền và kinh nghiệm thực thi của một số quốc gia thành viên EU nhằm tận dụng hiệu quả các lợi ích do Hiệp định EVFTA đem lại khi hoạt động kinh doanh tại thị trường EU.
