Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam, năm 2018 vừa qua đánh dấu sự tăng trưởng XK cá tra sang thị trường Nhật Bản. Trong năm này, tổng giá trị XK cá tra sang Nhật Bản tăng 37,6% so với năm 2017. Không dừng lại ở đó, 3 tháng đầu năm nay, XK cá tra sang Nhật Bản đạt 8,58 triệu USD, tăng 60,37% so với cùng kỳ năm 2018. Giá trị này còn cao hơn giá trị XK sang thị trường được đánh giá cao và tiềm năng là: UAE, Ai Cập, Đức hay Bỉ.
Nhật Bản là một trong những thị trường XK lớn, giá cao và khó tính. Vì vậy, đây là một kết quả đáng chú ý khi trước đây người tiêu thụ Nhật Bản chỉ yêu thích nhập các sản phẩm hải sản từ biển.
Năm 2011, giá trị XK cá tra sang thị trường Nhật Bản chỉ đạt 2,56 triệu USD, chiếm 0,14% tổng giá trị XK cá tra. Đây là một con số rất khiêm tốn trong tỷ trọng XK cá tra của Việt Nam. 7-8 năm sau, vào năm 2017-2018, giá trị XK cá tra Việt Nam sang thị trường Nhật Bản đã tăng lần lượt 9 lần và 12 lần so với năm 2011. Điều này cho thấy rằng, DN cá tra Việt Nam vẫn miệt mài chinh phục thị trường khó tính và nhận ra nhiều tiềm năng tại quốc gia này.
Quay trở lại năm 2008 khi Hiệp định Đối tác Kinh tế Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA) được ký kết vào ngày 25/12 và bắt đầu có hiệu lực kể từ ngày 1/10/2009. Đây là FTA song phương đầu tiên của Việt Nam, trong đó cả Việt Nam và Nhật Bản dành nhiều ưu đãi cho nhau hơn so với FTA ASEAN - Nhật Bản. Về mức cam kết chung, trong vòng 10 năm kể từ khi thực hiện Hiệp định, Việt Nam cam kết tự do hoá đối với khoảng 87,66% kim ngạch thương mại và Nhật Bản cam kết tự do hoá đối với 94,53% kim ngạch thương mại. Cũng trong thời gian này, thương mại cá tra Việt Nam - Nhật Bản hầu như vẫn chưa có gì nổi bật.
Tuy nhiên, kể từ tháng 4/2019, theo biểu thuế EPA của Hải quan Nhật Bản, sản phẩm cá da trơn phile tươi, ướp lạnh (trong đó có cá tra) - mã HS 030432 NK vào thị trường này từ Thái Lan, Mexico, Chile, Philippines được miễn thuế NK, từ ASEAN áp mức thuế 3,5%, từ CP TPP (TPP11) được miễn thuế. Đối với sản phẩm XK cá tra phile đông lạnh chủ lực của Việt Nam (HS 030462) được miễn thuế hoàn toàn NK vào thị trường Nhật Bản.
Với hai hiệp định thương mại tự do (FTA) trước là Việt Nam - Nhật Bản và ASEAN - Nhật Bản, một số mặt hàng thủy sản của Việt Nam xuất khẩu sang Nhật đã được xóa bỏ rào cản thuế quan. Với CPTPP, nhiều mặt hàng thủy sản trước chưa được cam kết xóa bỏ thuế trong hai FTA này cũng sẽ được hưởng thuế 0% khi xuất khẩu sang Nhật Bản. Trong đó, một số mặt hàng thủy sản sẽ được hưởng thuế suất 0% ngay khi hiệp định có hiệu lực, bao gồm sản phẩm cá tra được miễn thuế ngay lập tức, từ mức 3,5-10,5% hiện tại. Như vậy, với thuận lợi từ 3 FTA với Nhật Bản, DN XK cá tra Việt Nam có thêm nhiều cơ hội để gia tăng hơn nữa hoạt động cá tra sang thị trường Nhật Bản.
Do thị hiếu của người Nhật là sợ mùi tanh nồng của sản phẩm cá nước ngọt và những định kiến chưa đúng về so sánh tương quan chất lượng giữa cá nuôi nước ngọt và cá nuôi hay khai thác từ biển nên trong quá khứ, người Nhật ít khi “mở lòng” với sản phẩm cá nước ngọt NK. Tuy nhiên, đã có nhiều DN cá tra Việt Nam, đã bắt đầu “làm quen” và “hiểu” với thẩm mỹ, thị hiếu tiêu dùng thủy sản của người Nhật, khách hàng Nhật Bản. Sản phẩm cá tra giả lươn là một ví dụ.
Lươn là món ăn cao cấp tại Nhật Bản với giá bán lên tới hơn 24 USD/con. Tuy nhiên, lươn Nhật Bản đang đối mặt với nguy cơ cạn kiệt do bị đánh bắt quá nhiều. Các doanh nghiệp Nhật Bản đã nhập khẩu cá tra Việt Nam và chế biến để làm giống món lươn của Nhật Bản với giá rẻ bằng 1/3, trong khi hương vị tương đương. Và năm 2017, cá tra đã tạo hiệu ứng tốt đối với người tiêu dùng Nhật Bản với món ăn này.
Bằng những con số thống kê về mức tăng trưởng lạc quan XK cá tra sang thị trường Nhật Bản, VASEP cho rằng, còn nhiều tiềm năng hơn nữa cho các DN XK cá tra Việt Nam muốn chinh phục thị trường này. Hiện nay, Nhật Bản đã chính thức bước vào top 10 thị trường XK cá tra lớn nhất của Việt Nam trong 3 tháng đầu năm 2019.
