Tóm tắt:
Bài viết phân tích quá trình triển khai phân loại chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) tại nguồn ở Hội An, làm rõ kết quả đạt được, khó khăn và bài học kinh nghiệm. Kết quả cho thấy, Hội An đã nâng cao nhận thức cộng đồng, đẩy mạnh xã hội hóa và thí điểm thành công mô hình thu phí thu gom và xử lý CTRSH theo lượng phát sinh, song hệ thống thu gom, xử lý và tái chế còn thiếu đồng bộ nên chưa tạo ra nhu cầu, động lực thực tế của việc phân loại. Từ thực tiễn đó, bài viết đề xuất 9 bài học kinh nghiệm nhằm thúc đẩy phân loại CTRSH tại nguồn ở các đô thị Việt Nam.
Từ khóa: phân loại, chất thải rắn sinh hoạt, kinh nghiệm, đô thị.
1. Đặt vấn đề
Phân loại CTRSH tại nguồn là bước then chốt nhằm tăng khả năng tái sử dụng, tái chế, đồng thời giảm lượng chất thải chôn lấp, hướng tới quản lý chất thải bền vững. Ở Việt Nam, trước áp lực gia tăng khối lượng chất thải ngày càng lớn, nhiều đô thị phải tìm các giải pháp để quản lý CTRSH hiệu quả hơn. Phân loại CTRSH tại nguồn trở thành một trong những giải pháp quan trọng đối với các đô thị. Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, phân loại CTRSH tại nguồn trở thành quy định bắt buộc kể từ ngày 01/01/2025. Do đó, các địa phương, nhất là các đô thị đều phải nhanh chóng thúc đẩy triển khai phân loại CTRSH tại nguồn nhằm tuân thủ quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020.
Hội An là một thành phố trực thuộc tỉnh Quảng Nam (theo địa giới hành chính cũ). Thành phố này đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới vào năm 1999, trở thành một thành phố du lịch nổi tiếng và phát triển nhanh chóng, kéo theo lượng CTRSH phát sinh ngày càng tăng. Trong khi đó, việc xử lý CTRSH của thành phố này theo phương pháp chôn lấp truyền thống tại bãi rác Cẩm Hà đã gây quá tải và ô nhiễm nghiêm trọng từ trước năm 2010. Vì vậy, chính quyền Hội An đã xác định phân loại rác tại nguồn là một chiến lược quan trọng nhằm giảm lượng CTRSH chôn lấp, đồng thời giúp tiết kiệm chi phí xử lý. Chương trình phân loại rác tại nguồn chính thức được thí điểm tại Hội An từ năm 2012 tại 4 phường trung tâm (Minh An, Cẩm Phô, Sơn Phong, Tân An), sau đó mở rộng ra toàn địa bàn thành phố vào năm 2014.
Mô hình phân loại rác tại nguồn ở Hội An đã đạt được nhiều thành tựu, trở thành một điển hình tiêu biểu về nỗ lực quản lý CTRSH tại Việt Nam. Tuy vậy, cho đến trước khi tách ra thành các phường thuộc thành phố Đà Nẵng (theo địa giới hành chính mới), Hội An vẫn chưa thực sự thành công trong việc triển khai phân loại rác tại nguồn, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế và thách thức đáng kể. Dẫu vậy, quá trình và những nỗ lực triển khai chương trình phân loại rác tại nguồn của chính quyền và nhân dân dân Hội An đã để lại nhiều bài học cho các đô thị khác ở Việt Nam. Dựa trên tổng hợp và phân tích các tài liệu thứ cấp, bao gồm các bài báo, sách, tài liệu điện tử xuất bản; các văn bản, báo cáo của chính quyền địa phương trực tiếp và có liên quan đến phân loại CTRSH tại nguồn tại Hội An, bài viết này phân tích thực trạng phân loại CTRSH tại nguồn ở Hội An, những thành tựu đạt được, những hạn chế, thách thức, từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm cho việc thúc đẩy thực hiện phân loại CTRSH tại nguồn ở các đô thị khác của Việt Nam.
2. Khung pháp lý hướng dẫn thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn ở Hội An
Trước bối cảnh tăng trưởng khách du lịch nhanh chóng cùng nhiều vấn đề môi trường phát sinh, Hội An đã ban hành Nghị quyết số 11/2009/NQ-HĐND ngày 15/12/2009 với định hướng mục tiêu trở thành “Thành phố Sinh thái”. Theo đó, CTRSH được thay đổi chiến lược quản lý từ quản lý rác thải sang quản trị tài nguyên, rác thải không còn đơn thuần được coi là rác mà là một nguồn tài nguyên.
Phân loại CTRSH tại nguồn được coi là bước quan trọng trong quản trị tài nguyên rác thải, vì vậy Hội An đã triển khai chương trình phân loại rác tại nguồn, bắt đầu với việc ban hành Kế hoạch số 1288/KH-UBND ngày 27/6/2012 về triển khai thí điểm phân loại rác tại nguồn tại bốn phường trung tâm thành phố: Minh An, Sơn Phong, Cẩm Phô và Tân An. Năm 2014, Hội An tiếp tục ban hành Kế hoạch số 1061/KH-UBND ngày 24/4/2014 về triển khai thực hiện phân loại rác tại nguồn trên toàn địa bàn thành phố (ngoại trừ xã Tân Hiệp). Theo đó, CTRSH được phân thành các nhóm: chất thải hữu cơ dễ phân hủy, chất thải vô cơ khó phân hủy và chất thải có thể tái chế, tái sử dụng.
Ngày 11/12/2019, Thành ủy Hội An đã ra Chỉ thị số 15/CT-TU về “Tăng cường kiểm soát, giảm thiểu sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần, túi nilon khó phân huỷ; tiếp tục thực hiện chủ trương phân loại rác tại nguồn để bảo vệ môi trường thành phố”. Đối với chủ trương phân loại rác tại nguồn, Chỉ thị số 15/CT-TU đặt mục tiêu “Đến cuối năm 2020, 100% doanh nghiệp, hộ kinh doanh và hộ gia đình thực hiện tốt việc phân loại rác tại nguồn, xử lý rác hữu cơ tại nguồn”. Mục tiêu từ Chỉ thị số 15/CT-TU của Thành ủy Hội An cho thấy quyết tâm mạnh mẽ của Đảng bộ và chính quyền thành phố này trong việc đẩy mạnh thực hiện phân loại rác tại nguồn.
Năm 2020, Ủy ban Nhân dân thành phố Hội An tiếp tục ban hành Kế hoạch Hành động số 613/CTHĐ-UBND, ngày 9/3/2020 nhằm triển khai thực hiện Chỉ thị số 15/CT-TU nói trên. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của dịch covid-19 vào năm 2020 và năm 2021, việc triển khai phân loại CTRSH có phần bị ảnh hưởng. Sau đó, tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 15/CT-TU và Chương trình hành động số 613/CTHĐ-UBND, UBND thành phố Hội An đã liên tục ban hành các kế hoạch hàng năm để đẩy mạnh thực hiện phân loại CTRSH tại nguồn như: Kế hoạch số 801/KH-UBND ngày 7/4/2023, Kế hoạch số 1077/KH-UBND ngày 12/5/2023,...
3. Thực trạng triển khai phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn ở Hội An
3.1. Tuyên truyền, giáo dục về phân loại chất thải rắn sinh hoạt
Để tăng cường nhận thức và thúc đẩy hành vi phân loại CTRSH tại nguồn của người dân, hộ kinh doanh, doanh nghiệp, Hội An đã tổ chức nhiều chương trình truyền thông, giáo dục về phân loại CTRSH trên toàn địa bàn thành phố với nhiều hình thức đa dạng như: phát các nội dung trên đài phát thanh, phát tờ rơi hướng dẫn cách phân loại CTRSH đến từng hộ gia đình, tổ chức tuyên truyền trực tiếp tại khu dân cư,… Hội An cũng tổ chức biên soạn, in ấn sổ tay về rác thải nhằm đưa vào giáo dục trong các trường học trên địa bàn. Theo thống kê của UBND thành phố Hội An năm 2023, ngoài các buổi truyền thông trên đài phát thanh, chỉ tính riêng năm 2023 thành phố này đã tổ chức được 11 buổi tập huấn, tuyên truyền; phát đến hộ gia đình 23.856 tờ rơi (UBND thành phố Hội An, 2023).
Nhờ công tác tuyên truyền và giáo dục về phân loại CTRSH tại nguồn được triển khai hiệu quả, hầu hết người dân và doanh nghiệp trên địa bàn thành phố đã nắm rõ chủ trương của thành phố trong công tác phân loại rác. Họ nhận thức được ý nghĩa và lợi ích của hoạt động này, đồng thời ý thức rõ trách nhiệm của cá nhân, hộ gia đình và toàn xã hội trong việc thực hiện chương trình. Bên cạnh đó, người dân cũng đã được trang bị đầy đủ kiến thức về thành phần rác thải, quy trình, phương pháp phân loại, thu gom và xử lý chất thải (UBND thành phố Hội An, 2024).
3.2. Tổ chức thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt
Theo quy định, CTRSH dễ phân hủy được thu gom vào các ngày chẵn gồm: thứ hai, thứ tư, thứ sáu, chủ nhật và được đưa đến đến nhà máy ủ phân hữu cơ tại Cẩm Hà; CTRSH khó phân hủy được thu gom vào các ngày lẻ gồm: thứ ba, thứ năm, thứ bảy, bằng xe nâng và được chuyển đến bãi chôn lấp. Tuy nhiên, do gặp một số vấn đề khó khăn nên cho đến cuối năm 2024, Hội An chưa triển khai được hệ thống thu gom riêng triệt để các nhóm CTRSH. Thứ nhất, cơ sở hạ tầng và trang thiết bị thu gom của đơn vị phụ trách thu gom còn hạn chế, xe thu gom, xe ép rác cũ, dung tích nhỏ không đáp ứng với khối lượng CTRSH tăng mạnh hàng năm, chưa có xe thu gom riêng các nhóm chất thải. Thứ hai, công tác thu gom, vận chuyển CTRSH chưa phủ rộng đến tất cả các khu dân cư của thành phố, nhất là các vùng ven đô, đặc biệt xã Cẩm Kim, do đó những nơi này có tần suất thu gom thấp (khoảng 2-3 lần/tuần), thường thu gom chung đến điểm trung chuyển rồi mới được chuyển đi, dẫn đến cộng đồng không thực hiện phân loại CTRSH. Thứ ba, các hộ kinh doanh, doanh nghiệp như nhà hàng, khách sạn,... thường không muốn lưu trữ CTRSH dễ phân hủy do những lo ngại về mùi hôi và côn trùng nên thường đổ CTRSH cùng nhau mà không phân loại (Dinh at al, 2021).
3.3. Giám sát thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt
Công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện phân loại CTRSH của cộng đồng ở Hội An được thực hiện tương đối tốt, mỗi năm triển khai 3-4 đợt bởi phòng Tài nguyên và Môi trường và đơn vị phụ trách thu gom CTRSH trên địa bàn; ngoài ra mỗi xã, phường có thể lập tổ giám sát cộng đồng riêng. Do đó, trong giai đoạn đầu triển khai chương trình phân loại CTRSH tại nguồn, kết quả thực hiện phân loại CTRSH ở Hội An tương đối tốt, đạt cao nhất 76,7% vào năm 2016 (UBND thành phố Hội An, 2023 và 2024). Tuy nhiên, giai đoạn dịch covid-19 vào năm 2020-2021, việc kiểm tra, giám sát có phần nới lỏng hơn, do đó tỷ lệ thực hiện phân loại tại giai đoạn đó đạt tỷ lệ thấp nhất. Phường Cẩm Nam - nơi được triển khai thí điểm thu phí thu gom, xử lý chất thải theo lượng phát sinh đã triển khai giám sát việc thực hiện phân loại CTRSH với sự tham gia của tổ giám sát cộng đồng. Nhờ vậy, tỷ lệ thực hiện phân loại của địa phương này đạt cao nhất ở Hội An.
Mặc dù, có kiểm tra, giám sát và nhắc nhở đối với các địa phương và cộng đồng dân cư, tuy nhiên do pháp luật khi đó chưa có chế tài xử lý đối với những trường hợp không thực hiện phân loại CTRSH, do đó chưa tạo ra động lực mạnh mẽ thúc đẩy người dân chấp hành chủ trương phân loại CTRSH của thành phố Hội An.
3.4. Thúc đẩy tái sử dụng, tái chế
Từ khi bắt đầu triển khai thực hiện chương trình phân loại CTRSH cho đến nay, Hội An đã triển khai nhiều mô hình, sáng kiến để thúc đẩy tái chế, tái sử dụng CTRSH. Đầu tiên, Hội An đã xây dựng và vận hành thành công nhà máy ủ phân hữu cơ từ CTRSH dễ phân hủy với công suất 55 tấn/ngày vào năm 2012 và đã sản xuất được trung bình khoảng 1.600 tấn/năm những năm 2016-2017 (Singer và cộng sự, 2019). Thứ hai, Hội An đã lập được tổ cộng đồng thu mua ve chai vào năm 2013 (gồm 4 tổ: Tổ đại lý thu mua ve chai có 7 người, Tổ xe đẩy thu mua ve chai có 26 người, Tổ vay vốn thu mua ve chai có 16 người, Tổ xe đạp thu mua ve chai có 37 người) nhờ hoạt động tích cực của Hội Liên hiệp phụ nữ thành phố và sự hỗ trợ kinh phí từ Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) và Cơ quan Phát triển Liên hợp quốc (UNDP). Thứ ba, hướng dẫn, khuyến khích các hộ gia đình có vườn tham gia ủ phân compost hoặc chôn lấp CTRSH dễ phân hủy tại nguồn. Thứ tư, Hội An đã triển khai nhiều mô hình thu gom, tái chế và tái sử dụng chất thải như Reform (hoạt động tái chế nhựa), ngôi nhà xanh, các cơ sở phục hồi tài nguyên (Material Recovery Facility - MRF), Trạm Đong đầy (Refillables), đặt cọc - hoàn trả, cửa tiệm hạnh phúc,... (UBND thành phố Hội An, 2023). Mô hình Trạm Đong đầy đã giúp tái sử dụng 14.000 chai và lọ bằng nhựa, thủy tinh (Ủy ban Nhân dân thành phố Hội An, 2021). Mô hình ngôi nhà xanh đã thiết lập tại 54 địa điểm, thu gom được 2.312 kg giấy, 1.801 kg lon, 3.057 kg phế liệu kim loại, nhựa có giá trị và 5,3 tấn nhựa giá trị thấp (UBND thành phố Hội An, 2023).
Mặc dù, Hội An có nhiều nỗ lực trong việc thúc đẩy tái chế, tái sử dụng CTRSH, tuy nhiên kết quả đạt được vẫn còn nhiều hạn chế. Nhà máy ủ phân compost hoạt động kém hiệu quả do nguồn nguyên liệu đầu vào vẫn còn lẫn nhiều CTRSH khó phân hủy (hệ quả từ việc phân loại tại nguồn chưa thực sự tốt và chưa có hệ thống thu gom riêng triệt để), chỉ có 10% là phân compost thành phẩm trong tổng khối lượng nguyên liệu đầu vào (UBND thành phố Hội An, 2023). Sản phẩm phân ủ của nhà máy chưa đảm bảo chất lượng nên không được nông dân địa phương tin dùng. Số hộ gia đình tham gia ủ phân, xử lý chất thải hữu cơ tại nguồn còn rất ít, chỉ đạt tỷ lệ hơn 1% năm 2023 (UBND thành phố Hội An, 2024). Các mô hình, sáng kiến thúc đẩy tái chế, tái sử dụng CTRSH khó phân huỷ mặc dù có hiệu quả tốt, tuy nhiên quy mô triển khai còn rất nhỏ so với nhu cầu thực tế của Hội An.
3.5. Thí điểm thu phí thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo lượng phát sinh
Hội An đã triển khai thí điểm thu phí thu gom, xử lý chất thải rắn theo lượng phát sinh tại phường Cẩm Nam vào năm 2023 với sự tư vấn và hợp tác của Trung tâm Xây dựng và Thúc đẩy Phát triển Bền vững (BUS). Phí thu gom CTRSH được tính thông qua việc bán các túi nilon đựng rác chuyên dụng với màu sắc và thể tích khác nhau để đựng các nhóm CTRSH. Việc triển khai thu phí rác thải theo lượng phát sinh không chỉ giúp giảm phát sinh chất thải mà còn tạo động lực mạnh mẽ khuyến khích người dân nghiêm túc thực hiện phân loại CTRSH tại nguồn.
Kết quả kiểm tra 3 đợt năm 2023 của UBND thành phố Hội An đối với phường Cẩm Nam cho thấy, tỷ lệ người dân thực hiện phân loại CTRSH tại nguồn đạt tỷ lệ cao nhất trong toàn bộ các xã, phường của thành phố, trung bình đạt 86,82% đối với CTRSH khó phân hủy và 85,7% đối với CTRSH dễ phân hủy (UBND thành phố Hội An, 2024). Dự án thí điểm này được đánh giá là thành công và đã được phê duyệt để triển khai rộng rãi tại Hội An.
3.6. Xây dựng nhà máy xử lý chất thải rắn sinh hoạt
Tỉnh Quảng Nam đã phê duyệt dự án xây dựng nhà máy đốt rác cho Hội An tại Cẩm Hà vào năm 2013 với tổng mức đầu tư hơn 25,6 tỷ đồng. Tuy nhiên, cho đến nay, đã hơn 10 năm dự án này vẫn chưa thể đi vào hoạt động do những vấn đề pháp lý của chủ dự án và công suất lò đốt không đạt yêu cầu (Nguyễn Hoàng, 2024).
Năm 2020, tỉnh Quảng Nam tiếp tục đồng ý chủ trương xây dựng một nhà máy đốt rác mới cho Hội An với công nghệ hiện đại do Công ty Cổ phần Đầu tư và Xây dựng 579 làm chủ đầu tư. Dự án này đã chậm tiến độ và được gia hạn nhiều lần nhưng đến cuối năm 2024 vẫn chưa hoàn thành để đi vào vận hành chính thức, gây khó khăn cho công tác xử lý CTRSH sau phân loại của Hội An.
3.7. Huy động nguồn lực xã hội
Với lợi thế là thành phố có Di sản Văn hóa thế giới, Hội An đã nhận được nhiều dự án tài trợ khác nhau nhằm cải thiện chất lượng môi trường (Singer và cộng sự, 2019). Từ năm 2010 đến nay, Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản đã hỗ trợ nhiều dự án nhằm đưa giáo dục môi trường vào các trường học ở Hội An, giáo dục về rác thải, phân loại rác, kiến thức và thực hành về giảm thiểu - tái chế - tái sử dụng chất thải (3R). Năm 2012-2013, Hội Liên hiệp Phụ nữ Hội An đã triển khai dự án “Xây dựng mô hình xã hội hoá công tác quản lý rác thải sinh hoạt tại thành phố Hội An” với sự hỗ trợ của Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF). Ngoài ra, Hội An cũng nhận được nhiều hỗ trợ từ nhiều tổ chức quốc tế và trong nước khác, một số trường đại học để triển khai công tác giáo dục môi trường, trong đó có phân loại CTRSH.
Triển khai chương trình phân loại CTRSH tại nguồn, Hội An đã huy động được sự tham gia của nhiều bên liên quan như các hộ gia đình, cá nhân; các tổ chức chính trị - xã hội cấp thành phố, xã/phường; các cơ sở kinh doanh, doanh nghiệp; trường học các cấp trên địa bàn. Các hộ gia đình, cá nhân; các cơ sở kinh doanh, doanh nghiệp là nguồn phát sinh chất thải, đồng thời cũng là chủ thể thực hiện phân loại CTRSH, do đó sự tham gia tích cực của họ có ý nghĩa to lớn đối với sự thành công của chương trình. Các tổ chức chính trị - xã hội địa phương, đặc biệt là Liên hiệp hội phụ nữ đã tham gia rất tích cực trong triển khai công tác tuyên truyền, giáo dục, hướng dẫn thực hiện phân loại cũng như tham gia giám sát cộng đồng trong việc thực hiện phân loại CTRSH.
4. Đánh giá thành tựu và những tồn tại, hạn chế
Kết quả điều tra, giám sát hàng năm của UBND thành phố Hội An cho thấy, giai đoạn đầu triển khai chương trình phân loại CTRSH, tỷ lệ cộng đồng tham gia thực hiện tương đối tốt, tuy nhiên những năm sau đó có sự giảm sút đáng kể, thấp nhất vào thời điểm năm 2021 (54,5%) sau khi dịch bệnh covid-19 kết thúc. Cho đến năm 2023, tỷ lệ thực hiện phân loại chỉ đạt 70,4%, thấp hơn nhiều so với kế hoạch đặt ra của UBND thành phố Hội An (kế hoạch đặt ra là 100%). Theo thông tin từ Đài Truyền thanh Hội An, đến cuối năm 2024 tỷ lệ thực hiện phân loại CTRSH của cộng đồng chỉ đạt 62,14% đối với CTSRH dễ phân hủy, 68,78% đối với CTRSH khó phân hủy. Như vậy, đến cuối năm 2024, Hội An vẫn chưa đạt được mục tiêu như kỳ vọng đặt ra trong Chỉ thị số 15/CT-TU ngày 11/12/2019 của Thành ủy Hội An.
Bảng 1. Tỷ lệ thực hiện phân loại rác trên địa bàn thành phố Hội An từ năm 2015-2023
(Nguồn: Tổng hợp từ dữ liệu trong Kế hoạch số 1077/KH-UBND ngày 12/5/2023 và Báo cáo số 04/BC-UBND ngày 8/01/2024 của UBND thành phố Hội An)
Mặc dù, tỷ lệ thực hiện phân loại CTRSH ở Hội An chưa đạt được như kỳ vọng của chính quyền thành phố này nhưng không thể phủ nhận một số thành công từ việc triển khai chương trình phân loại CTRSH. Thứ nhất, phải kể đến đó là các hộ gia đình, cá nhân, cơ sở kinh doanh, doanh nghiệp ở Hội An có nhận thức và kiến thức tốt về phân loại CTRSH nhờ các chương trình truyền thông, giáo dục toàn diện về rác thải và phân loại rác thải trong suốt hơn một thập kỷ. Thứ hai, Hội An đã huy động tốt các nguồn lực xã hội cho việc triển khai chương trình phân loại CTRSH. Thứ ba, Hội An đã triển khai được nhiều mô hình, sáng kiến thúc đẩy tái chế, tái sử dụng chất thải. Thứ tư, Hội An đã thí điểm thành công mô hình thu phí rác thải theo lượng phát sinh, tạo tiền đề cho việc áp dụng rộng rãi.
Bên cạnh những thành công đạt được, việc triển khai chương trình phân loại CTRSH ở Hội An vẫn có nhiều vấn đề tồn tại, hạn chế. Thứ nhất, chưa tạo được hệ thống thu gom riêng triệt để các nhóm chất thải, điều này góp phần dẫn đến nhà máy ủ phân tại Cẩm Hà hoạt động kém hiệu quả. Thứ hai, nhà máy đốt rác vẫn chưa thể đưa vào vận hành dù đã hơn 10 năm triển khai chương trình phân loại CTRSH, dẫn đến tình trạng ùn ứ, tồn đọng rác và gia tăng chi phí vận chuyển, xử lý. Thứ ba, hệ thống tái chế đã triển khai được nhiều mô hình, sáng kiến nhưng quy mô còn nhỏ chưa đáp ứng nhu cầu thực tế. Công tác thu gom và xử lý CTRSH chưa đồng bộ nên Hội An chưa giải quyết tốt được đầu ra cho các nhóm CTRSH sau phân loại, bởi vậy nên chưa tạo nhu cầu, động lực thực tế của việc phân loại. Người dân cảm thấy mất đi động lực phân loại khi công nhân thu gom trộn lẫn các nhóm CTRSH sau khi họ đã thực hiện phân loại.
5. Một số bài học kinh nghiệm rút ra từ trường hợp thành phố Hội An
Đầu tiên, để triển khai thành công phân loại CTRSH tại nguồn cần phải xây dựng lộ trình, kế hoạch rõ ràng làm cơ sở cho việc triển khai thực tiễn.
Thứ hai, sự tham gia của các tổ chức quốc tế cùng các hội đoàn địa phương, tiêu biểu là Hội Phụ nữ với mô hình “Ngôi nhà xanh”, đã tạo nên những mô hình điểm hiệu quả, khẳng định xã hội hóa là yếu tố then chốt bảo đảm tính bền vững trong quá trình thực hiện.
Thứ ba, thực hiện không thu gom rác thải chưa được phân loại cùng với mô hình thu phí rác thải theo lượng phát sinh là bước đi mạnh mẽ để chuyển từ tuyên truyền, vận động sang quy định bắt buộc, đồng thời lồng ghép các công cụ kinh tế vào công tác quản lý rác thải.
Thứ tư, để triển khai thành công việc phân loại CTRSH tại nguồn thì đồng bộ hóa hệ thống phân loại, thu gom, xử lý là điều kiện tiên quyết bởi thiếu đồng bộ là nguyên nhân chính làm giảm niềm tin của cộng đồng. Vì vậy, nhất thiết phải làm sao để hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng phân loại, thu gom, xử lý đảm bảo giải quyết thông suốt đầu vào và đầu ra của quá trình phân loại CTRSH.
Thứ năm, thực hiện giám sát thường xuyên và áp dụng các quy định phạt hành chính đối với hành vi xả rác, không phân loại đúng quy định là động lực mạnh mẽ thúc đẩy cộng đồng thực hiện tốt việc phân loại CTRSH.
Thứ sáu, phát triển thị trường tái chế là việc rất cần thiết để giải quyết đầu ra của quá trình phân loại. Vì vậy, cần xây dựng cơ chế liên kết giữa người dân, lực lượng thu mua ve chai, và các cơ sở tái chế nhằm đảm bảo rác tái chế có đầu ra, đồng thời tạo động lực kinh tế cho việc phân loại.
Thứ bảy, chính sách phí rác thải theo lượng phát sinh được Hội An thí điểm thành công, chứng minh tính khả thi và hiệu quả trong việc khuyến khích người dân giảm thiểu, phân loại rác tại nguồn, đồng thời là mô hình có thể nhân rộng cho các địa phương khác ở Việt Nam.
Thứ tám, việc lựa chọn nhà đầu tư có đủ năng lực và áp dụng công nghệ xử lý CTRSH hiện đại (như công nghệ ủ phân hữu cơ, xử lý rác khó phân hủy) là yếu tố then chốt bảo đảm hiệu quả xây dựng hạ tầng xử lý chất thải và giải quyết đầu ra cho công tác phân loại rác.
Thứ chín, trong bối cảnh chưa thực hiện xử lý tốt CTRSH hữu cơ ở quy mô lớn, khuyến khích ủ phân hữu cơ tại nhà hoặc xử lý tại nguồn đối với những khu vực thích hợp là chính sách đáng quan tâm để giảm lượng CTRSH hữu cơ tại nguồn, thúc đẩy cộng đồng tham gia phân loại CTRSH.
6. Kết luận
Đến cuối năm 2024, Chương trình phân loại CTRSH tại nguồn ở Hội An đã triển khai được hơn 10 năm. Bên cạnh những hạn chế, phải nhìn nhận rằng, Hội An đã có những nỗ lực mạnh mẽ và đạt được một số thành công về mặt nâng cao nhận thức, kiến thức cũng như huy động sự tham gia rộng rãi của các thành phần xã hội, các tổ chức quốc tế và trong nước vào việc triển khai chương trình phân loại CTRSH. Hội An cũng đã thí điểm thành công cơ chế thu phí rác thải theo lượng phát sinh, làm cơ sở cho việc triển khai mở rộng trên toàn thành phố. Mặc dù còn nhiều tồn tại, hạn chế, song Hội An thực sự là một điển hình trong việc thúc đẩy thực hiện phân loại CTRSH và để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho các đô thị khác ở Việt Nam.
Tài liệu tham khảo:
Hội Liên hiệp Phụ nữ thành phố Hội An (2013). Bài học kinh nghiệm và hướng áp dụng kết quả dự án “Xây dựng mô hình xã hội hóa công tác quản lý rác thải sinh hoạt tại thành phố Hội An”.
Nguyễn Hoàng (2024). Lò đốt rác thải Hội An hơn 25 tỷ đồng bỏ không suốt 8 năm. Truy cập tại https://laodong.vn/xa-hoi/lo-dot-rac-thai-hoi-an-hon-25-ti-dong-bo-khong-suot-8-nam-1428749.ldo
Thành ủy Hội An (2019). Chỉ thị số 15-CT/TU ngày 12/11/2019 về Tăng cường kiểm soát, sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần, túi nilon khó phân huỷ, tiếp tục thực hiện chủ trương phân loại rác tại nguồn để bảo vệ môi trường thành phố.
UBND Thành phố Hội An (2023). Kế hoạch số 1077/KH-UBND ngày 12/5/2023 về “Triển khai các giải pháp nâng cao chất lượng phân loại rác tại nguồn trên địa bàn thành phố Hội An năm 2023”.
UBND Thành phố Hội An (2024), Báo cáo số 04/BC-UBND ngày 8/01/2024 về Kết quả thực hiện công tác phân loại rác thải tại nguồn năm 2023, kế hoạch thực hiện năm 2024 trên địa bàn thành phố Hội An.
Dinh, C. L., Fujiwara, T., & Pham Phu, S. T. (2021). Waste segregation at source and separately collection - The inadequacy in implementation in Vietnam. Chemical Engineering Transactions, 89, 499-504. https://doi.org/10.3303/CET2189084.
Singer, J., Kieu, K. T., & Pravitasari, A. E. (2019). Solid waste management in tourist destinations in developing nations: Case studies in Hoi An, Vietnam, and Puncak, Indonesia. In W. W. M. So, C. F. Chow, & J. C. K. Lee (Eds.), Environmental sustainability and education for waste management (pp. 189-206). Singapore: Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-13-9173-6_11.
Advancing household solid waste classification in Vietnam’s urban areas: Lessons from Hoi An
Vu Thi Ngoc
Institute of Social Sciences for the Central and Central Highlands Regions
Abstract:
This study examines the implementation of source-based domestic solid waste management in Hoi An, highlighting achieved results, challenges, and lessons learned. The study finds that the city has successfully raised public awareness, promoted comunity engagement, and piloted a fee-based collection system aligned with the amount of waste generated. However, the overall system for collection, treatment, and recycling remains fragmented, limiting the effectiveness and motivation for waste classification at source. Based on these insights, the study identifies nine key lessons to enhance the promotion and implementation of source-based solid waste management in urban areas across Vietnam.
Keywords: classification, domestic solid waste, experience, urban.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, số 29 năm 2025]
