Phòng vệ thương mại trụ vững trước vòng xoáy bảo hộ

Tính đến hết tháng 6/2022, các thị trường nước ngoài đã tiến hành tới 214 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam.

Theo ông Lê Triệu Dũng - Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương, trong 6 tháng đầu năm 2022, công tác phòng vệ thương mại diễn ra trong bối cảnh việc thực hiện cắt giảm thuế quan theo cam kết trong các FTA đưa mức thuế nhập khẩu ưu đãi đặc biệt xuống rất thấp, nhiều dòng thuế ở mức 0%; trong khi tình hình thương mại khu vực và toàn cầu, xung đột thương mại giữa một số nước diễn biến phức tạp kéo theo xu thế bảo hộ thương mại tại nhiều nước; và chi phí nhiều loại hàng hóa đầu vào, chi phí vận tải tăng cao...

Bối cảnh đó đã tác động trực tiếp tới các hoạt động về phòng vệ thương mại. Nhiều nước tăng cường điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại với hàng xuất khẩu của Việt Nam. Nhiều ngành sản xuất bị thiệt hại bởi hàng hóa nhập khẩu đã đề nghị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại với hàng hóa nhập khẩu. 

Đặc biệt, xu thế định hình các liên kết kinh tế khu vực dẫn tới gia tăng các vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, gian lận xuất xứ đối với hàng hóa của Việt Nam. 

Song, được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của lãnh đạo Bộ Công Thương và sự phối hợp chặt chẽ của các đơn vị, công tác phòng vệ thương mại tiếp tục được thực hiện một cách đồng bộ, toàn diện.

Ông Lê Triệu Dũng - Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương phát biểu tại Hội nghị Sơ kết công tác 6 tháng đầu năm, triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2022 của Bộ Công Thương
Ông Lê Triệu Dũng - Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại phát biểu tại Hội nghị Sơ kết công tác 6 tháng đầu năm, triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2022 của Bộ Công Thương

Báo cáo của Cục Phòng vệ thương mại cho thấy, đối với hoạt động xuất khẩu, tính đến hết tháng 6/2022, các nước đã tiến hành 214 vụ việc nước ngoài điều tra phòng vệ thương mại với các mặt hàng xuất khẩu của ta. 

Chỉ riêng trong 6 tháng đầu năm 2022, đã có 12 vụ việc điều tra mới đối với các sản phẩm sắt thép, tủ gỗ, pin năng lượng mặt trời... (trong đó có 7 vụ việc điều tra chống lẩn tránh). 

“Không chỉ những mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn như gỗ, cá tra, cá basa, tôm, da giày, dệt may, thép… mà các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu nhỏ hơn như mật ong, máy cắt cỏ, giấy bọc thuốc lá... cũng đã bị điều tra phòng vệ thương mại. Hơn nữa, phạm vi điều tra phòng vệ thương mại cũng mở rộng”, Cục trưởng Lê Triệu Dũng chia sẻ.

Trong các vụ việc này, Bộ Công Thương đã chủ động phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp xử lý hiệu quả thông qua cảnh báo sớm nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại để doanh nghiệp chủ động xây dựng kế hoạch xử lý và trao đổi kịp thời với hiệp hội, doanh nghiệp để cung cấp thông tin cập nhật giúp doanh nghiệp nắm được diễn biến vụ việc.

Bộ Công Thương cũng tích cực tư vấn pháp lý, quy trình thủ tục điều tra, quy định/thông lệ điều tra của nước khởi kiện và đưa ra các khuyến nghị, hướng xử lý cụ thể cho doanh nghiệp. Đồng thời, trao đổi, tham vấn đưa ra quan điểm của ta về các khía cạnh pháp lý và thực tiễn của vụ việc với Cơ quan điều tra của nước ngoài, đề nghị tuân thủ các quy định của Tổ chức thương mại thế giới (WTO).

Mặt khác, Bộ Công Thương đã và đang xem xét khởi kiện các biện pháp phòng vệ thương mại của cơ quan điều tra nước ngoài nếu có dấu hiệu vi phạm các quy định của WTO.

Nhờ đó, cho tới nay, Việt Nam đã xử lý đạt kết quả tích cực trong nhiều vụ việc, giúp nhiều doanh nghiệp, mặt hàng xuất khẩu không bị áp thuế phòng vệ thương mại hoặc được hưởng mức thuế thấp (với các mặt hàng như tôm, cá tra-basa, một số sản phẩm thép, ván gỗ MDF…), góp phần duy trì tăng trưởng xuất khẩu, nhất là sang các thị trường lớn như Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu (EU), Canada, v.v. 

Đặc biệt, trong vụ việc chống bán phá giá với mật ong, nhờ sự chỉ đạo sát sao, trao đổi trực tiếp của Bộ trưởng và lãnh đạo Bộ Công Thương, Hoa Kỳ đã giảm thuế chống bán phá giá dành cho các doanh nghiệp Việt Nam từ mức 410,93% - 413,99% (sơ bộ) xuống gần 7 lần còn 58,74% - 61,27% (chính thức) giúp ngành mật ong có thể nỗ lực tiếp tục xuất khẩu sang Hoa Kỳ, duy trì sinh kế của gần 4 vạn người nuôi ong.    

Kết quả giảm thuế chống bán phá giá xuống gần 7 lần mà Hoa Kỳ dành cho mật ong Việt Nam là minh chứng cho nỗ lực phối hợp ứng phó thành công
Kết quả giảm thuế chống bán phá giá xuống gần 7 lần mà Hoa Kỳ dành cho mật ong Việt Nam là một thành công lớn trong công tác ứng phó phòng vệ thương mại

Công tác cảnh báo sớm cũng được Bộ Công Thương phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương đẩy mạnh. Hiện nay, Bộ Công Thương đã và đang theo dõi biến động xuất khẩu của 36 mặt hàng và định kỳ đưa ra danh sách cảnh báo gồm 11 mặt hàng để thông tin cho các cơ quan chức năng, các hiệp hội, doanh nghiệp và các bên liên quan khác. 

Trên cơ sở danh sách cảnh báo do Bộ Công Thương cung cấp, các cơ quan chức năng của Bộ Công Thương, Tổng cục Hải quan, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Công an, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố đã phối hợp, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, xác minh việc cấp giấy chứng nhận xuất xứ, khai báo xuất xứ khi thông quan, đăng ký đầu tư nước ngoài. Thông qua công tác cảnh báo sớm, các Bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp đã không bị động trong công tác ứng phó với các biện pháp phòng vệ thương mại của nước ngoài.

Công tác điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại cũng tiếp tục được đẩy mạnh, góp phần bảo vệ, tạo lập lại môi trường cạnh tranh bình đẳng cho các ngành sản xuất trong nước trong bối cảnh nhiều hàng hóa nhập khẩu có dấu hiệu bị bán phá giá hoặc được trợ cấp, gây thiệt hại nghiêm trọng cho một số ngành sản xuất trong nước. 

Tính đến nay, Bộ Công Thương đã khởi xướng điều tra áp dụng tổng cộng 25 vụ việc phòng vệ thương mại. Các mặt hàng điều tra đa dạng gồm: các sản phẩm kim loại cơ bản (nhôm, thép, vật liệu hàn), hóa chất (sorbitol, sợi filament, màng BOPP), vật liệu xây dựng (ván gỗ MDF, kính nổi), hàng tiêu dùng cơ bản (bột ngọt, đường mía, đường lỏng HFCS), trong đó có nhiều sản phẩm có mối quan hệ mật thiết và đặc biệt quan trọng tới đời sống của người nông dân (sản phẩm đường, bột ngọt (liên quan tới cây mía), bột ngọt (liên quan tới cây sắn). 

Đặc biệt, việc Bộ Công Thương áp dụng biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp với đường mía nhập khẩu từ Thái Lan đã có tác động tích cực đối với ngành mía đường, giúp tiêu thụ hết mía, tăng thu nhập của nông dân và theo phản ánh, nhiều địa phương đã có kế hoạch mở rộng diện tích trồng mía. 

Bên cạnh đó, cung - cầu đường trên thị trường cơ bản ổn định, giá đường trắng trên thị trường tuy có nhích lên nhưng không tăng đột biến. Hiện nay, Cục phòng vệ thương mại đang phối hợp các đơn vị liên quan điều tra theo đúng quy định và sẽ sớm báo cáo lãnh đạo Bộ biện pháp ngăn chặn đường Thái Lan đi qua các nước ASEAN khác để vào Việt Nam. 

Việc Bộ Công Thương áp dụng biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp với đường mía nhập khẩu từ Thái Lan đã 	có tác động tích cực đối với ngành mía đường
Việc Bộ Công Thương áp dụng biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp với đường mía nhập khẩu từ Thái Lan đã có tác động tích cực đối với ngành mía đường

Thống kê cho thấy, các biện pháp phòng vệ thương mại với hàng nhập khẩu hiện đang bảo vệ các ngành sản xuất trong nước chiếm đến 10,27% GDP của Việt Nam (ước tính theo GDP năm 2021) và công ăn việc làm của hàng trăm nghìn lao động. Nhờ việc áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại hợp lý, phù hợp với cam kết quốc tế, các ngành sản xuất trong nước được bảo vệ trước những hành vi cạnh tranh không bình đẳng, từ đó tạo điều kiện để các ngành sản xuất trong nước phát triển, tạo thêm việc làm và giá trị gia tăng cho nền kinh tế. 

Ở góc độ tiêu dùng, các biện pháp phòng vệ thương mại trong dài hạn giúp cho nền kinh tế không bị phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu, đem lại sự ổn định và chống chịu tốt hơn trước các tác động và cú sốc từ bên ngoài. Trong nhiều trường hợp, việc áp dụng phòng vệ thương mại đối với các nguyên liệu cơ bản cũng giúp tăng khả năng tận dụng cam kết trong các FTA, đồng thời làm giảm nguy cơ Việt Nam bị nước ngoài điều tra lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại do ta đã chủ động và bảo vệ được nguồn nguyên liệu sản xuất trong nước.

Cùng với công tác kháng kiện, khởi kiện, các hoạt động cung cấp thông tin, nâng cao năng lực phòng vệ thương mại cho các Hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp, địa phương cũng được thực hiện một cách toàn diện, đặc biệt thông qua các chương trình làm việc, đào tạo, xây dựng các tài liệu hướng dẫn cho các Hiệp hội, cung cấp bản tin cảnh báo sớm hàng tuần, v.v. đặc biệt nội dung thông tin về phòng vệ thương mại đã được cụ thể hóa, chi tiết cho từng ngành hàng/ từng nhóm ngành hàng (ví dụ như thép, gỗ, thủy sản, pin mặt trời, gạch men, mật ong, mía đường...).

Bên cạnh các kết quả tích đạt được, công tác phòng vệ thương mại trong 6 tháng đầu năm cũng tiếp tục cho thấy một số hạn chế như nhận thức về phòng vệ thương mại, đặc biệt là tại các địa phương, nhiều ngành hàng còn hạn chế, các quy định pháp luật về phòng vệ thương mại cần tiếp tục được rà soát, hoàn thiện, cơ chế phối hợp giữa các Bộ, ngành, địa phương cần được củng cố để đảm bảo hiệu quả trong việc ứng phó với các vụ việc phòng vệ thương mại của nước ngoài, v.v... 

Bối cảnh thế giới và trong nước đang tiếp tục đặt ra nhiều thách thức đối với công tác phòng vệ thương mại
Bối cảnh thế giới và trong nước đang tiếp tục đặt ra nhiều thách thức đối với công tác phòng vệ thương mại

Những tháng cuối năm 2022, dự báo tình hình thế giới, khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, mặc dù đại dịch Covid-19 đã được kiểm soát, tuy nhiên tác động tiêu cực của dịch tới tình hình kinh tế thế giới, khiến xu thế bảo hộ tại nhiều nền kinh tế, khu vực gia tăng. 

Bên cạnh đó, việc ta tiếp tục thực hiện các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, UKVFTA sẽ giúp hàng hóa xuất khẩu của ta có lợi thế quan trọng tại các thị trường xuất khẩu, nhưng cũng sẽ khiến sức ép cạnh tranh tại thị trường trong nước gia tăng, xuất hiện một số hành vi lợi dụng xuất xứ Việt Nam để hưởng lợi bất hợp pháp. 

Trong bối cảnh ấy, công tác phòng vệ thương mại 6 tháng cuối năm 2022 sẽ tập trung vào 4 định hướng và giải pháp lớn: 

Một là, tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về phòng vệ thương mại.

Hai là, tiếp tục triển khai có hiệu quả các Đề án lớn về phòng vệ thương mại (824, 316 và 1659).

Ba là, tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến pháp luật phòng vệ thương mại để nâng cao nhận thức và hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp trong việc sử dụng công cụ phòng vệ thương mại và ứng phó với các vụ kiện phòng vệ thương mại của nước ngoài nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các ngành sản xuất, xuất khẩu của Việt Nam như gỗ, dệt may, thủy sản, sắt thép, v.v... 

Bốn là, theo dõi chặt chẽ các diễn biến, chính sách của các nền kinh tế lớn, quan trọng để có kiến nghị, giải pháp kịp thời nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực tới nền kinh tế. 

Năm là, theo dõi, chủ động điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại nhằm tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, đặc biệt đối với các ngành sản xuất các sản phẩm cơ bản, góp phần thực hiện chủ trương xây dựng nền kinh tế tự chủ, tăng khả năng chống chịu trước các diễn biến bên ngoài. 

Thy Thảo