Thực hiện nhiệm vụ được Thủ tướng Chính phủ giao tại Văn bản số 185/TTg-CN ngày 9/2/2021 về rà soát các vấn đề liên quan đến phát triển điện mặt trời, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 795/QĐ-BCT ngày 5/3/2021 về kiểm tra phát triển điện mặt trời và Văn bản số 1376/BCT-ĐL ngày 15/3/2021 về Kế hoạch kiểm tra phát triển điện mặt trời tại các tỉnh: Bình Phước, Đồng Nai, Bình Dương, Long An, Ninh Thuận, Bình Thuận, Gia Lai, Đắk Nông, Đắk Lắk và Thành phố Hồ Chí Minh.
Ngày 21/3/2022, Bộ Công Thương đã ban hành Kết luận số 1424/KL-BCT về rà soát các vấn đề liên quan đến phát triển điện mặt trời mái nhà tại 10 đơn vị điện lực trên cả nước.
Lợi ích là rõ ràng, nhưng bất cập cũng còn tồn tại
Đánh giá tổng quan, Bộ Công Thương cho rằng việc đẩy mạnh khai thác và sử dụng tối đa, có hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo trong nước, trong đó có điện mặt trời, đã mang lại những lợi ích rõ ràng như từng bước gia tăng tỷ trọng của năng lượng tái tạo trong sản xuất và tiêu thụ năng lượng quốc gia để giảm sự phụ thuộc và nguồn năng lượng hóa thạch, cải thiện cơ cấu ngành năng lượng, đảm bảo an ninh năng lượng, giảm nhẹ biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế - xã hội bền vững, phù hợp với tiến trình phát triển, sử dụng năng lượng có hiệu quả và là xu thế tất yếu của các quốc gia hiện nay.
Theo báo cáo của các tỉnh, có nhiều địa phương đánh giá, từ khi Thủ tướng Chính phủ ban hành cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời, trên địa bàn đã thu hút nhiều nhà đầu tư phát triển điện mặt trời mái nhà tận dụng mái nhà công xưởng hiện có hay các mái nhà dân dụng hoặc các công trình hạ tầng kỹ thuật khác lắp đặt các tấm quang điện mặt trời để phát điện tự phục vụ cho việc sản xuất kinh doanh, sinh hoạt, góp phần khai thác hiệu quả nguồn năng lượng mặt trời, có nhiều tiềm năng, qua đó đảm bảo cung ứng điện năng, an ninh năng lượng cho Tỉnh nhà. Ngoài ra, trong thời gian ngắn, trên địa bàn Tỉnh đã thu hút được nhiều các nguồn lực đầu tư từ doanh nghiệp, cá nhân, hộ gia đình. Các trang trại được xây dựng có lắp đặt điện mặt trời mái nhà nếu tổ chức sản xuất đạt hiệu quả sẽ tạo ra giá trị lớn về kinh tế và giải quyết việc làm cho hàng ngàn lao động của địa phương.
Tuy nhiên, kết luận của Bộ Công Thương cũng chỉ ra, việc phát triển điện mặt trời trong thời gian qua còn tồn tại một số bất cập như: (i) Các nhà đầu tư phát triển tập trung ở một số địa phương có cường độ bức xạ cao, số giờ nắng trung bình trong năm lớn, trong khi hạ tầng lưới điện chưa đáp ứng yêu cầu về truyền tải; (ii) Lĩnh vực năng lượng tái tạo là lĩnh vực mới được phát triển trong thời gian gần đây, trong đó có lĩnh vực điện mặt trời và đặc biệt là điện mặt trời mái nhà. Phần lớn các nhà đầu tư trong lĩnh vực điện mặt trời mái nhà mới được thành lập hoặc các doanh nghiệp tư nhân, chưa có nhiều kinh nghiệm về đầu tư. Do đó, trong quá trình chuẩn bị, triển khai đầu tư, xây dựng, nghiệm thu, đưa vào sử dụng, một số chủ đầu tư chưa thực hiện tốt các quy định về xây dựng, phòng cháy chữa cháy, đất đai, môi trường,… mà chủ yếu tập trung và quan tâm đến việc đấu nối chuyên ngành điện lực, hoàn thành lắp đặt thiết bị điện và xác nhận ngày vận hành để đưa vào phát điện.
Ngoài ra, việc phát triển điện mặt trời mái nhà trong thời gian vừa qua không đồng đều ở các địa phương, tập trung nhiều ở những vùng phụ tải thấp, dẫn đến không phù hợp nhu cầu sử dụng điện, làm mất cân đối trong quá trình điều độ và vận hành hệ thống điện, ảnh hưởng độ tin cậy cung cấp điện.
Kiến nghị xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm
Căn cứ trên số liệu tổng hợp của EVN, Đoàn kiểm tra của Bộ Công Thương đã tiến hành kiểm tra tại 6 Công ty Điện lực thuộc Tổng Công ty Điện lực miền Nam; 3 Công ty Điện lực thuộc Tổng Công ty Điện lực miền Trung và Tổng Công ty Điện lực Thành phố Hồ Chí Minh. Đây là những đơn vị điện lực có số lượng và quy mô điện mặt trời mái nhà đưa vào vận hành trước ngày 1/1/2021 lớn.
Cụ thể, Công ty TNHH MTV Điện lực Đồng Nai đã vi phạm về thời gian thực hiện thỏa thuận đấu nối điện mặt trời vượt quá thời gian quy định đối với 2 khách hàng; ký hợp đồng mua bán điện có công suất vượt quá công suất trong thỏa thuận đấu nối đối với 3 khách hàng.
Công ty Điện lực Bình Dương vi phạm về thời gian trả lời, giải quyết vượt quá thời hạn quy định đối với 12 khách hàng; thỏa thuận đấu nối vượt quá công suất theo đề nghị của khách hàng, ký hợp đồng mua bán điện có công suất vượt quá công suất trong thỏa thuận đấu nối, không đúng với công suất trong đơn đề nghị bán điện, sai lệch với biên bản nghiệm thu đối với 4 khách hàng.
Công ty Điện lực Bình Phước vi phạm về thời gian trả lời, giải quyết chưa đúng quy định đối với 5 khách hàng; thỏa thuận đấu nối vượt quá công suất theo đề nghị của khách hàng, ký hợp đồng mua bán điện có công suất vượt quá công suất trong thỏa thuận đấu nối, không đúng với công suất trong đơn đề nghị bán điện, sai lệch với biên bản nghiệm thu đối với 3 khách hàng.
Công ty Điện lực Ninh Thuận vi phạm về thời gian thực hiện thỏa thuận đấu nối điện mặt trời vượt quá thời gian quy định đối với 4 khách hàng; ký hợp đồng mua bán điện có công suất vượt quá công suất trong đơn đăng ký phát triển, thỏa thuận đấu nối đối với 3 khách hàng; thỏa thuận, chấp nhận đấu nối hệ thống điện mặt trời mái nhà gây quá tải hệ thống điện tại 5 trạm biến áp, dẫn đến làm tăng công suất truyền tải lên đường dây 110 kV cấp cho các trạm này; thỏa thuận đấu nối, nghiệm thu, ký hợp đồng mua bán điện không đúng đối tượng là hệ thống điện mặt trời mái nhà đối với 4 khách hàng.
Công ty Điện lực Bình Thuận vi phạm về trình tự thực hiện phát triển điện mặt trời mái nhà trái quy định đối với 2 khách hàng; nghiệm thu, ký hợp đồng mua bán điện có công suất vượt quá công suất trong văn bản chấp thuận đấu nối đối với 1 khách hàng.
Tại Công ty Điện lực Long An, Đoàn kiểm tra không phát hiện sai phạm và đề nghị rà soát tất cả việc thỏa thuận đấu nối, ký kết hợp đồng, phụ lục hợp đồng, áp dụng giá mua/bán điện các hệ thống điện mặt trời mái nhà theo đúng quy định pháp luật.
Công ty Điện lực Gia Lai vi phạm về thời gian thực hiện thỏa thuận đấu nối điện mặt trời vượt quá thời gian quy định đối với 5 khách hàng; trình tự thực hiện phát triển điện mặt trời mái nhà trái quy định đối với 8 khách hàng; chốt chỉ số công tơ, đưa vào vận hành nhưng không có sản lượng phát điện trong năm 2020 và ký hợp đồng mua bán điện trái quy định đối với 4 khách hàng.
Công ty Điện lực Đắk Nông vi phạm về thời gian giải quyết trong việc thỏa thuận đấu nối, ký hợp đồng mua bán điện mặt trời mái nhà vượt quá thời hạn quy định đối với 12 khách hàng; chấp thuận thỏa thuận đấu nối, đưa vào vận hành, ký hợp đồng mua bán điện trong khi đã xác đinh tình trạng quá tải lưới điện và yêu cầu khách hàng cam kết cắt giảm công suất khi lưới điện quá tải đối với 11 khách hàng; chốt chỉ số công tơ, đưa vào vận hành nhưng không có sản lượng phát điện trong năm 2020 và ký hợp đồng mua bán điện trái quy định đối với 6 khách hàng; thỏa thuận đấu nối, nghiệm thu đưa vào vận hành và ký hợp đồng mua bán điện mặt trời mái nhà gây quá tải hệ thống lưới điện tại 1 lộ và 4 trạm biến áp, dẫn đến tăng công suất truyền tải lên đường dây 110 kV cấp cho các trạm này; thỏa thuận, yêu cầu nhiều khách hàng đầu tư, lắp đặt 2 hệ thống đo đếm (2 TU, 2 TI), dẫn đến làm tăng chi phí đầu tư hệ thống điện mặt trời mái nhà của các doanh nghiệp.
Công ty Điện lực Đắk Lắk vi phạm về thời gian giải quyết trong việc thỏa thuận đấu nối, ký hợp đồng mua bán điện mặt trời mái nhà vượt quá thời hạn quy định đối với 2 khách hàng; nghiệm thu, ký hợp đồng mua bán điện có công suất vượt quá công suất trong văn bản chấp thuận đấu nối đối với 1 khách hàng; thỏa thuận đấu nối có điều kiện, nghiệm thu đưa vào vận hành và ký hợp đồng mua bán điện mặt trời mái nhà gây quá tải hệ thống lưới điện tại 1 lộ và 2 trạm biến áp, dẫn đến tăng công suất truyền tải lên đường dây 110 kV cấp cho các trạm này; thực hiện phát triển điện mặt trời mái nhà không đúng với hiện trạng lưới điện, thiếu minh bạch (lưới điện chưa quá tải nhưng thông báo trên website là trạm/đường dây không giải tỏa được công suất, thông báo là không giải tỏa được công suất nhưng sau đó chấp thuận đấu nối nhiều khách hàng vào lưới điện trung áp đã công bố quá tải trước đó); chốt chỉ số công tơ, đưa vào vận hành nhưng không có sản lượng phát điện trong năm 2020 và ký hợp đồng mua bán điện trái quy định đối với 2 khách hàng; thỏa thuận, yêu cầu nhiều khách hàng đầu tư, lắp đặt 2 hệ thống đo đếm (2 TU, 2 TI), dẫn đến làm tăng chi phí đầu tư hệ thống điện mặt trời mái nhà của các doanh nghiệp.
Tại Tổng Công ty Điện lực TP. Hồ Chí Minh, Đoàn kiểm tra không phát hiện sai phạm và đề nghị rà soát tất cả việc thỏa thuận đấu nối, ký kết hợp đồng, phụ lục hợp đồng, áp dụng giá mua/bán điện các hệ thống điện mặt trời mái nhà theo đúng quy định pháp luật.
Kết luận của Bộ Công Thương cũng nêu rõ, 10 tỉnh, thành phố được kiểm tra đã chưa quản lý, theo dõi, kiểm tra kịp thời hoạt động liên quan đến điện mặt trời tại địa phương theo thẩm quyền. Một số hệ thống điện mặt trời mái nhà lắp trên mái của công trình, dự án trong khu công nghiệp, khu kinh tế, đưa vào vận hành thương mại trước ngày 1/1/2021 nhưng tại thời điểm kiểm tra chưa có giấy pháp xây dựng, văn bản nghiệm thu về phòng cháy chữa cháy theo quy định. Nhiều hệ thống điện mặt trời mái nhà lắp trên mái của trang trại nông nghiệp (chăn nuôi hoặc trồng trọt…), đã đưa vào vận hành thương mại trước ngày 1/1/2021 nhưng hồ sơ, thủ tục liên quan đến đất đai của các trang trại nông nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu theo quy định.
Đối với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), theo Kết luận, EVN thực hiện chưa đầy đủ quy định của Bộ Công Thương, dẫn đến các đơn vị điện lực tại các địa phương thực hiện thiếu đồng bộ, thống nhất trong quá trình phát triển điện mặt trời mái nhà. Mặt khác, EVN ủy quyền cho các đơn vị thực hiện nhưng kiểm tra, theo dõi chưa kịp thời, dẫn đến nhiều đơn vị điện lực chấp thuận đấu nối, ký hợp đồng mua bán điện của các hệ thống điện mặt trời mái nhà gây quá tải lưới điện quốc gia.
Trên cơ sở kết luận này, Bộ Công Thương kiến nghị các Công ty Điện lực được kiểm tra tiến hành kiểm tra, rà soát toàn bộ quá trình phát triển các dự án/hệ thống điện mặt trời mái nhà như chấp thuận, thỏa thuận đấu nối, nghiệm thu, đưa vào phát điện, chốt chỉ số công tơ, ký hợp đồng, mua bán điện theo đúng, đủ quy định của pháp luật. Phối hợp với EVM, các cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương để xử lý các dự án/hệ thống điện mặt trời mái nhà.
Kiến nghị EVN chủ trì xử lý các hệ thống điện mặt trời mái nhà, các tổ chức và cá nhân có liên quan đã vi phạm quy định của pháp luật trong quá trình thực hiện phát triển điện mặt trời mái nhà. Chỉ đạo, kiểm tra, rà soát toàn bộ quá trình thực hiện phát triển các dự án/hệ thống điện mặt trời mái nhà tại các Công ty Điện lực trên toàn quốc theo đúng, đủ quy định của pháp luật; trường hợp phát hiện các hành vi vi phạm, đề nghị xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật. Yêu cầu các đơn vị điện lực rà soát điều kiện kinh doanh của các chủ đầu tư điện mặt trời mái nhà trong lĩnh vực phát điện theo đúng quy định pháp luật.
Đồng thời, kiến nghị UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chỉ đạo các Sở, ban ngành có liên quan thực hiện trách nhiệm tại Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg và các quy định khác của pháp luật có liên quan để hậu kiểm quá trình phát triển điện mặt trời mái nhà theo đúng thẩm quyền.
Bộ Công Thương giao Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo chủ trì, phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan để theo dõi và báo cáo tình hình thực hiện Kết luận kiểm tra.
