TÓM TẮT:
Việt Nam là quốc gia thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) hàng đầu trong khu vực. Sự tham gia vào các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như CPTPP, RCEP và EVFTA đang mở ra cơ hội thu hút FDI xanh - một xu hướng đầu tư bền vững vào các ngành kinh tế thân thiện với môi trường. Bài viết này phân tích những lợi thế từ FTA thế hệ mới, đề xuất các chính sách nhằm thu hút FDI xanh và cung cấp minh chứng cụ thể từ thực tế.
Từ khóa: FTA thế hệ mới, FDI xanh, CPTPP, EVFTA, RCEP, Việt Nam, đầu tư bền vững.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu chuyển đổi theo hướng bền vững, Việt Nam nổi bật như một điểm đến hấp dẫn cho dòng vốn FDI. Tuy nhiên, vẫn đề chất lượng và tính bền vững của FDI đang đặt ra thách thức, khi nhiều dự án nặng về khai thác tài nguyên và gây ô nhiễm. Trên thế giới, xu hướng FDI xanh đang gia tăng mạnh mẽ, với những dự án đầu tư đáp ứng tiêu chí cao về môi trường, tiết kiệm năng lượng và hạn chế tác động tiêu cực đến khí hậu.
Việc gia nhập các FTA thế hệ mới như Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do EU-Việt Nam (EVFTA) và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) đã mang lại những cơ hội chưa từng có cho Việt Nam. Các FTA này không chỉ giúp mở rộng thị trường xuất khẩu, tăng cường liên kết kinh tế mà còn đặt ra các tiêu chuẩn khắt khe về môi trường và lao động, khuyến khích sự chuyển đổi sang các ngành kinh tế xanh. Sự tận dụng tối đa những lợi thế từ các FTA thế hệ mới sẽ không chỉ giúp Việt Nam thu hút nhiều hơn dòng vốn FDI xanh, mà còn đảm bảo rằng các dự án đầu tư đó mang lại giá trị gia tăng cao và góp phần vào phát triển bền vững của quốc gia.
2. Tổng quan nghiên cứu
2.1. FDI xanh
Việt Nam không đưa ra định nghĩa về FDI xanh, nhưng trong “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh” năm 2021, có nhắc đến “Chiến lược tăng trưởng xanh” là “chiến lược thúc đẩy quá trình tái cấu trúc và hoàn thiện thể chế kinh tế theo hướng sử dụng hiệu quả hơn tài nguyên thiên nhiên, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, thông qua tăng cường đầu tư vào đổi mới công nghệ, vốn tự nhiên, công cụ kinh tế. Vậy có thể hiểu, FDI xanh là đầu tư trực tiếp nước ngoài vào sản xuất sản phẩm và dịch vụ môi trường hoặc là đầu tư trực tiếp nước ngoài có quy trình sản xuất giảm thiểu hủy họa môi trường; nhằm mục đích vừa phát triển kinh tế, trong khi đó sử dụng được hợp lý tài nguyên, tránh được việc hủy họa môi trường, biến đổi khí hậu và mất cân bằng sinh thái ở nước nhận đầu tư.
2.2. FTA thế hệ mới tại Việt Nam
FTA thế hệ mới là các hiệp định thương mại tự do được ký kết trong thời gian gần đây, với những tiêu chuẩn cao về thương mại, lao động và môi trường. Việt Nam hiện đang tham gia nhiều FTA thế hệ mới quan trọng như CPTPP, EVFTA và RCEP. FTA thế hệ mới đã mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc thu hút đầu tư nước ngoài (FDI), đặc biệt là các dòng vốn đầu tư xanh đáp ứng tiêu chí cao về môi trường và bền vững. Vai trò của các FTA như CPTPP, EVFTA và RCEP trong thu hút FDI xanh đáng được nhắc đến qua nhiều khía cạnh quan trọng. FTA thế hệ mới không chỉ đem lại những lợi thế lâu dài cho Việt Nam trên trường quốc tế mà còn tăng cường khả năng thu hút FDI xanh. Sự tận dụng tối đa những cơ hội này sẽ góp phần nâng cao vị thế Việt Nam như một trung tâm đầu tư bền vững trong khu vực.
3. Tình hình áp tận dụng FTA thế hệ mới nhằm thu hút FDI xanh vào Việt Nam
3.1.Thành tựu
Việt Nam đang trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu khu vực đông Nam Á về thu hút FDI, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư xanh. Sự tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và RCEP đã mở ra những cơ hội quan trọng trong thu hút dòng vốn đầu tư xanh, đem lại những thành tựu đáng kể cho Việt Nam.
Một là gia tăng dự án năng lượng tái tạo. Ngành Năng lượng tái tạo được xem là điểm nhấn trong thu hút FDI xanh nhờ vào các cam kết FTA thế hệ mới đem lại. Từ báo cáo "Tình hình thu hút đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 2023", theo số liệu từ Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến năm 2023, Việt Nam đã thu hút hơn 14 tỷ USD vào các dự án năng lượng tái tạo, bao gồm điện gió và điện mặt trời. Dự án điện gió của Orsted (Đan Mạch) tại Bình Thuận với quy mô 13,6 tỷ USD đã trở thành minh chứng tiêu biểu cho đà phát triển này. Đồng thời, dự án điện mặt trời tại Tây Ninh của Tập đoàn B.Grimm Power (Thái Lan) với tổng vốn đầu tư 6,6 tỷ USD đã trở thành một trong những nhà máy điện mặt trời lớn nhất khu vực. Đáng chú ý, Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài (VAFIE) trong “Báo cáo thường niên về đầu tư nước ngoài 2023” cho biết doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước đã đầu tư khoảng 9 tỷ USD vào các ngành liên quan đến tăng trưởng xanh như năng lượng tái tạo, xử lý chất lỏng rắn, nước thải, khí thải và sản xuất máy móc, thiết bị phục vụ cho kinh tế xanh, chiếm khoảng 2% GDP với tốc độ tăng trưởng bền vững.
Hai là phát triển các khu công nghiệp sinh thái. Với cam kết trong các FTA về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, Việt Nam đã tăng cường thu hút đầu tư vào các khu công nghiệp sinh thái. Các khu công nghiệp như DEEP C tại Hải Phòng đã thu hút hơn 3 tỷ USD vốn FDI trong các lĩnh vực công nghệ sạch và sản xuất ít phát thải. Tại Đồng Nai và Bình Dương, các khu công nghiệp sinh thái đang thu hút các nhà đầu tư từ EU nhờ vào hạ tầng xanh đồng bộ và quá trình quản trị bền vững.
Ba là tiếp cận thị trường và chuỗi cung ứng quốc tế. FTA như EVFTA và CPTPP không chỉ giúp Việt Nam mở rộng thị trường xuất khẩu mà còn tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp xanh tiếp cận chuỗi cung ứng quốc tế. Hàng hóa sản xuất tại Việt Nam đã được giảm thuế đáng kể khi vào các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản và Canada. Minh chứng rõ nhất là các dự án nông nghiệp hữu cơ tại Lâm Đồng, được hợp tác với Nhật Bản, đã áp dụng công nghệ cao trong sản xuất và gia tăng giá trị xuất khẩu.
Bốn là cải thiện môi trường kinh doanh và khung pháp lý. Nhờ vào các cam kết trong FTA thế hệ mới, Việt Nam đã cải thiện môi trường kinh doanh với những chính sách minh bạch và ưu đãi đối với các doanh nghiệp xanh. Các thủ tục hành chính được đơn giản hóa, cùng với các chính sách miễn giảm thuế và hỗ trợ tài chính. Chẳng hạn, trong lĩnh vực xử lý chất thải, nhiều nhà đầu tư quốc tế đã quan tâm và triển khai dự án.
Năm là tăng cường hợp tác quốc tế. Các FTA đã thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực công nghệ và phát triển bền vững. Nhiều dự án chuyển giao công nghệ sạch từ Đức, Đan Mạch và Nhật Bản đã được triển khai tại Việt Nam. Minh chứng tiêu biểu là dự án nông nghiệp hữu cơ tại Lâm Đồng, giúp giảm thiểu hóa chất trong sản xuất và tăng giá trị xuất khẩu.
Nhờ sự tận dụng hiệu quả các FTA thế hệ mới, Việt Nam đã khẳng định vị thế như là điểm đến hàng đầu cho dòng vốn FDI xanh trong khu vực.
3.2. Hạn chế và thách thức
Mặc dù FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và RCEP đã mang lại nhiều cơ hội lớn cho Việt Nam trong thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào lĩnh vực xanh, nhưng quá trình tận dụng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, gây ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi và tiềm năng phát triển bền vững.
Khung pháp lý chưa đồng bộ và hoàn thiện.
Mặc dù đã có nhiều cải cách trong hệ thống pháp luật để phù hợp với các cam kết quốc tế, nhưng khung pháp lý liên quan đến thu hút FDI xanh tại Việt Nam vẫn chưa thực sự đồng bộ. Nhiều quy định về bảo vệ môi trường, tiêu chuẩn kỹ thuật và ưu đãi cho doanh nghiệp xanh còn thiếu rõ ràng hoặc chưa phù hợp với thực tiễn. Điều này tạo ra sự bất cập trong việc hướng dẫn và hỗ trợ các nhà đầu tư nước ngoài, làm giảm sức hấp dẫn của Việt Nam so với các quốc gia khác trong khu vực như Thái Lan hay Indonesia.
Thiếu hạ tầng xanh hỗ trợ đầu tư.
Hạ tầng xanh đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút FDI xanh, tuy nhiên Việt Nam vẫn chưa phát triển đầy đủ các khu công nghiệp sinh thái và cơ sở hạ tầng hỗ trợ năng lượng tái tạo. Chẳng hạn, các dự án điện mặt trời và điện gió tại Việt Nam thường gặp khó khăn trong việc kết nối với lưới điện quốc gia do hạn chế về cơ sở hạ tầng truyền tải. Ngoài ra, các khu công nghiệp xanh hiện nay vẫn còn ít về số lượng và chưa đáp ứng đủ nhu cầu của các nhà đầu tư quốc tế.
Cạnh tranh khu vực và quốc tế ngày càng gay gắt.
Việt Nam phải đối mặt với sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các quốc gia khác trong khu vực như Thái Lan, Malaysia và Indonesia. Những nước này không chỉ cải thiện môi trường kinh doanh mà còn đưa ra các chính sách ưu đãi hấp dẫn để thu hút FDI xanh, chẳng hạn như miễn thuế kéo dài hoặc hỗ trợ tài chính trực tiếp. Trong khi đó, Việt Nam vẫn còn hạn chế trong việc thực hiện các chính sách ưu đãi dài hạn và hiệu quả.
Nhận thức chưa đồng đều về đầu tư xanh.
Nhiều doanh nghiệp trong nước và chính quyền địa phương chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của FDI xanh và các yêu cầu từ các FTA thế hệ mới. Điều này dẫn đến việc thiếu hợp tác và hỗ trợ cần thiết để tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư. Ngoài ra, sự thiếu hiểu biết về các tiêu chuẩn quốc tế cũng làm giảm khả năng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của các doanh nghiệp Việt Nam.
Chi phí thực thi cam kết quốc tế cao.
Việc thực hiện các cam kết từ các FTA thế hệ mới, đặc biệt trong lĩnh vực bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, đòi hỏi nguồn lực tài chính lớn. Việt Nam hiện đang đối mặt với khó khăn trong việc phân bổ ngân sách để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và năng lượng. Điều này có thể tạo ra rào cản cho cả các nhà đầu tư và chính phủ trong việc thúc đẩy các dự án FDI xanh.
Những hạn chế trên đòi hỏi sự nỗ lực lớn từ phía chính phủ, doanh nghiệp và các bên liên quan để tận dụng tối đa lợi ích từ các FTA thế hệ mới, đồng thời nâng cao sức hấp dẫn của Việt Nam như là một điểm đến đầu tư xanh hàng đầu.
4. Giải pháp khắc phục hạn chế trong tận dụng FTA thế hệ mới nhằm thu hút FDI xanh
Để vượt qua các hạn chế và tối ưu hóa lợi ích từ các hiệp định FTA thế hệ mới, Việt Nam cần triển khai một loạt giải pháp toàn diện nhằm cải thiện môi trường đầu tư và thu hút dòng vốn FDI xanh hiệu quả hơn.
Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ trên cơ sở đồng bộ hóa các quy định pháp lý. Chính phủ cần rà soát và đồng bộ hóa các quy định liên quan đến đầu tư, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Các quy định cụ thể về ưu đãi cho doanh nghiệp xanh cần được thiết lập, bao gồm miễn giảm thuế, hỗ trợ tài chính và thủ tục hành chính đơn giản.
Thứ hai, phát triển hạ tầng xanh thông qua xây dựng các khu công nghiệp sinh thái. Chính phủ cần đầu tư xây dựng và phát triển các khu công nghiệp sinh thái tại các địa phương chiến lược, tạo môi trường đầu tư thuận lợi cho các doanh nghiệp xanh. Cần có kế hoạch cụ thể để thu hút đầu tư vào hạ tầng năng lượng tái tạo, xử lý chất thải và nước sạch. Đồng thời nâng cấp hạ tầng truyền tải năng lượng, đảm bảo hệ thống lưới điện quốc gia có khả năng tiếp nhận và phân phối hiệu quả năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời, giảm thiểu các rào cản kỹ thuật cho các nhà đầu tư.
Thứ ba, đẩy mạnh các chính sách ưu đãi và hỗ trợ doanh nghiệp bằng cách thiết lập các chính sách ưu đãi dài hạn như miễn giảm thuế doanh nghiệp và hỗ trợ chi phí đầu tư ban đầu cho các dự án xanh, tạo động lực mạnh mẽ cho các nhà đầu tư nước ngoài. Đồng thời hỗ trợ tài chính và công nghệ, cung cấp các gói hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, sản xuất sạch và công nghệ cao, thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ các quốc gia tiên tiến.
Thứ tư, tăng cường nhận thức về FDI xanh, tổ chức các hội thảo, tập huấn nhằm nâng cao nhận thức của chính quyền địa phương và doanh nghiệp trong nước về tầm quan trọng của FDI xanh và các cam kết từ FTA thế hệ mới.
5. Kết luận
Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong thu hút FDI xanh nhờ vào việc khai thác các lợi thế từ FTA thế hệ mới. Tuy nhiên, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt hơn để tăng cường hiệu quả thu hút đầu tư xanh và góp phần thực hiện mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Cục Đầu tư nước ngoài - Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023), Tình hình thu hút đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 2023.
- Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài - AFIE (2023), Báo cáo thường niên về đầu tư nước ngoài.
- Thủ tướng Chính phủ (2021), Quyết định số 1658/QĐ-TTg Phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050.
- Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2018), Dự thảo Chiến lược và Định hướng chiến lược thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài giai đoạn 2018 - 2030.
Taking advantage of new-generation FTAs to attract green FDI to Vietnam
Dang Thu Trang
Faculty of Finance, Banking and Insurance
University of Economics - Technology for Industries
Abstract:
Vietnam is a regional leader in attracting foreign direct investment (FDI), with new-generation free trade agreements (FTAs) such as CPTPP, RCEP, and EVFTA creating significant opportunities for green FDI - a sustainable investment trend in environmentally friendly sectors. This study examines the advantages of these FTAs, explores policy recommendations to enhance green FDI attraction, and presents practical evidence to support sustainable economic growth in Vietnam.
Keywords: new-generation FTA, green FDI, CPTPP, EVFTA, RCEP, Vietnam, sustainable investment.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 6 tháng 2 năm 2025]
