TÓM TẮT:
Vườn Quốc gia Côn Đảo với hệ sinh thái đa dạng và cảnh quan thiên nhiên phong phú đang trở thành điểm đến du lịch sinh thái hấp dẫn. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của du lịch đã đặt ra nhiều thách thức về bảo tồn môi trường và tài nguyên. Bài viết này nhằm phân tích thực trạng du lịch sinh thái tại Vườn Quốc gia Côn Đảo, từ đó đưa ra đề xuất các giải pháp phát triển bền vững trong tương lai.
Từ khóa: du lịch sinh thái, Vườn Quốc gia Côn Đảo, bảo tồn, phát triển bền vững, môi trường.
1. Đặt vấn đề
Vườn Quốc gia Côn Đảo nằm trong quần đảo Côn Đảo thuộc tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, là một khu bảo tồn thiên nhiên quan trọng của Việt Nam. Với tổng diện tích tự nhiên 19.883,15 ha, trong đó, diện tích bảo tồn rừng trên các đảo là 5.883,15 ha, Côn Đảo sở hữu hệ sinh thái đa dạng bao gồm rừng nguyên sinh, rừng ngập mặn và hệ thống rạn san hô phong phú. Nơi đây còn là môi trường sống của nhiều loài động, thực vật quý hiếm, trong đó có rùa biển, bò biển (dugong) và nhiều loài chim đặc hữu. Trong những năm gần đây, Côn Đảo đã trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước, đặc biệt là những người yêu thích du lịch sinh thái và khám phá thiên nhiên. Sự gia tăng lượng khách du lịch mang lại lợi ích kinh tế cho địa phương nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức lớn về bảo tồn môi trường và phát triển bền vững. Việc nghiên cứu thực trạng và đề xuất các giải pháp phát triển du lịch sinh thái tại Vườn Quốc gia Côn Đảo là cần thiết, để đảm bảo sự cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.
2. Thực trạng du lịch sinh thái tại Vườn Quốc gia Côn Đảo
Trong những năm gần đây, du lịch sinh thái tại đây đã ghi nhận sự tăng trưởng mạnh mẽ, đặc biệt trong năm 2024 khi số lượng du khách đến đảo tăng cao đáng kể. Theo "Báo cáo tổng kết công tác du lịch và thu phí tham quan năm 2024" của Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo, huyện Côn Đảo đã đón tổng cộng 586.465 lượt khách, đạt 100,08% kế hoạch năm, trong đó có khoảng 24.000 lượt khách quốc tế, vượt 141,18% so với kế hoạch. Đây là một con số đáng chú ý cho thấy sức hút ngày càng lớn của Côn Đảo đối với du khách nước ngoài. Đặc biệt, trong 9 tháng đầu năm 2024, tổng số khách đến Côn Đảo ước tính đạt 556.125 lượt, đạt 94,9% kế hoạch năm và tăng 0,42% so với cùng kỳ năm trước. Trong số đó, khách quốc tế chiếm khoảng 20.871 lượt, tăng hơn 60% so với cùng kỳ năm 2023. Tổng doanh thu từ du lịch tại Côn Đảo cũng tăng đáng kể, đạt 2.083,157 tỷ đồng, đạt 99,77% kế hoạch và tăng 4,6% so với năm trước. Những con số này phản ánh sự phát triển tích cực của du lịch tại Côn Đảo, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch sinh thái.
Tại Côn Đảo, một trong những hoạt động sinh thái được yêu thích nhất là trải nghiệm quan sát rùa biển đẻ trứng vào ban đêm và thả rùa con về biển vào buổi sáng. Hàng năm, từ tháng 4 đến tháng 10 hàng ngàn con rùa biển lên bãi cát tại Côn Đảo để đẻ trứng, tạo nên một hiện tượng thiên nhiên kỳ thú. Theo thống kê từ Vườn Quốc gia Côn Đảo, năm 2024 có hơn 2.500 ổ trứng rùa được bảo vệ và hơn 150.000 rùa con đã được thả về đại dương. Hoạt động này không chỉ giúp bảo tồn loài rùa quý hiếm mà còn thu hút hàng nghìn du khách tham gia, góp phần nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường và động vật hoang dã.
Ngoài quan sát rùa biển, du khách đến Côn Đảo còn có cơ hội tham gia hoạt động lặn biển ngắm san hô. Hệ thống rạn san hô tại đây được đánh giá cao về độ đa dạng sinh học, với hơn 300 loài san hô cứng, san hô mềm và nhiều loài cá đầy màu sắc sinh sống. Một số khu vực nổi tiếng cho hoạt động lặn biển bao gồm hòn Tài, hòn Cau và vịnh Đầm Tre. Tuy nhiên, sự phát triển du lịch nhanh chóng cũng đặt ra áp lực lớn đối với hệ sinh thái biển, đòi hỏi các biện pháp quản lý chặt chẽ để bảo vệ rạn san hô khỏi những tác động của con người.
Bên cạnh các hoạt động dưới nước, trekking khám phá rừng nguyên sinh cũng là một lựa chọn hấp dẫn đối với du khách yêu thích thiên nhiên. Hệ thống rừng tại Côn Đảo là nơi cư trú của nhiều loài động thực vật quý hiếm bao gồm: khỉ đuôi dài, sóc đen Côn Đảo, bồ câu Nicoba và nhiều loài chim biển. Các tuyến trekking phổ biến bao gồm tuyến đi bộ đến bãi Ông Đụng, nơi du khách có thể ngắm cảnh rừng nguyên sinh và tìm hiểu về hệ sinh thái đặc trưng của đảo. Ngoài ra, tuyến trekking lên đỉnh Thánh Giá với độ cao 577m so với mực nước biển là điểm đến lý tưởng để ngắm toàn cảnh quần đảo Côn Đảo từ trên cao.
Không chỉ nổi bật với vẻ đẹp thiên nhiên, Côn Đảo còn là điểm đến có giá trị lịch sử to lớn. Hệ thống di tích nhà tù Côn Đảo, nơi từng giam giữ hàng nghìn chiến sĩ cách mạng Việt Nam là một điểm tham quan quan trọng đối với du khách. Trong năm 2024, số lượng khách đến tham quan di tích này tăng mạnh, với hơn 300.000 lượt khách ghé thăm. Nhiều du khách kết hợp tham quan nhà tù với các hoạt động du lịch sinh thái, tạo nên trải nghiệm phong phú khi đến Côn Đảo.
Sự gia tăng lượng khách du lịch kéo theo nhu cầu phát triển hạ tầng du lịch tại Côn Đảo. Trong những năm gần đây,
nhiều khu nghỉ dưỡng sinh thái đã được xây dựng, hướng đến mô hình du lịch bền vững. Các khu nghỉ dưỡng như Six Senses Côn Đảo, Poulo Condor Boutique Resort hay The Secret Côn Đảo đều áp dụng các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường, từ việc sử dụng năng lượng tái tạo đến hạn chế rác thải nhựa.
Mặc dù du lịch sinh thái tại Côn Đảo đang phát triển mạnh mẽ, nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết để đảm bảo sự bền vững trong tương lai. Điều quan trọng là phải có những chính sách quản lý hợp lý, vừa bảo vệ thiên nhiên, vừa tạo điều kiện thuận lợi cho ngành Du lịch nội địa phát triển một cách có trách nhiệm.
3. Thách thức
Sự phát triển nhanh chóng của du lịch tại đây cũng đặt ra nhiều thách thức đối với việc bảo tồn môi trường và duy trì sự bền vững của hệ sinh thái.
Một trong những thách thức lớn nhất đó là áp lực lên môi trường do sự gia tăng đột biến về lượng khách du lịch. Sự gia tăng này dẫn đến nhu cầu cao về nước sạch, năng lượng và các dịch vụ khác, đồng thời tạo ra lượng rác thải và nước thải lớn, gây áp lực lên hệ thống xử lý môi trường của đảo. Việc xử lý không kịp thời và hiệu quả có thể dẫn đến ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái và chất lượng trải nghiệm của du khách.
Bên cạnh đó, sự phát triển hạ tầng du lịch cũng đặt ra những thách thức về bảo tồn thiên nhiên. Việc xây dựng các khu nghỉ dưỡng, khách sạn và các cơ sở hạ tầng khác có thể dẫn đến việc xâm lấn vào các khu vực rừng nguyên sinh, làm mất đi môi trường sống của nhiều loài động thực vật quý hiếm. Hơn nữa, hoạt động xây dựng và khai thác du lịch không được quản lý chặt chẽ có thể gây ra xói mòn đất, suy thoái rừng và ảnh hưởng đến chất lượng nước biển, đe dọa sự tồn tại của các rạn san hô và hệ sinh thái biển.
Hoạt động du lịch không bền vững cũng có thể ảnh hưởng đến đời sống của các loài động vật hoang dã. Ví dụ, hoạt động quan sát rùa biển đẻ trứng vào ban đêm và thả rùa con về biển vào buổi sáng thu hút nhiều du khách, nhưng nếu không được quản lý cẩn thận, có thể gây stress cho rùa mẹ và ảnh hưởng đến tỷ lệ sống sót của rùa con. Việc tiếp xúc quá gần hoặc sử dụng ánh sáng mạnh có thể làm rùa mẹ sợ hãi, không lên bờ đẻ trứng, hoặc làm rùa con mất phương hướng khi trở về biển.
Ngoài ra, sự phụ thuộc vào nguồn cung cấp từ đất liền cũng là một thách thức lớn đối với Côn Đảo. Do diện tích đất nông nghiệp hạn chế, chỉ chiếm 2,2% tổng diện tích đảo, Côn Đảo phải nhập khẩu phần lớn thực phẩm, nước uống và các nhu yếu phẩm khác từ đất liền, dẫn đến chi phí cao và tác động đến môi trường do vận chuyển. Sự phụ thuộc này cũng đặt ra rủi ro về an ninh lương thực và khả năng tự cung tự cấp của đảo, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và các sự cố thiên tai có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng.
Thêm vào đó, việc quản lý và bảo vệ di sản văn hóa, lịch sử cũng gặp nhiều khó khăn. Côn Đảo nổi tiếng với hệ thống nhà tù lịch sử, thu hút nhiều du khách quan tâm đến lịch sử và văn hóa. Tuy nhiên, lượng khách tham quan đông đảo có thể gây áp lực lên các di tích, dẫn đến nguy cơ xuống cấp và mất mát giá trị văn hóa nếu không được bảo tồn và quản lý đúng cách. Việc cân bằng giữa phát triển du lịch và bảo tồn di sản là một bài toán khó, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và cộng đồng địa phương.
Cuối cùng việc nâng cao nhận thức và ý thức bảo vệ môi trường của cả du khách và người dân địa phương là một thách thức không nhỏ. Nhiều du khách chưa có ý thức về bảo vệ môi trường, dẫn đến hành vi xả rác bừa bãi, phá hoại cảnh quan và gây hại cho động thực vật. Đồng thời, một số người dân địa phương do thiếu kiến thức và lợi ích kinh tế trước mắt, có thể tham gia vào các hoạt động khai thác tài nguyên không bền vững làm ảnh hưởng đến hệ sinh thái và tiềm năng du lịch lâu dài của đảo.
4. Giải pháp
Để đảm bảo sự phát triển bền vững của du lịch sinh thái tại Vườn Quốc gia Côn Đảo, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm bảo vệ môi trường, quản lý du lịch hiệu quả và nâng cao nhận thức cộng đồng.
Trước hết, cần tăng cường công tác quản lý và quy hoạch du lịch sinh thái một cách bài bản. Các cơ quan chức năng cần xây dựng kế hoạch tổng thể về phát triển du lịch bền vững, trong đó xác định rõ khu vực bảo tồn nghiêm ngặt, khu vực hạn chế và khu vực có thể khai thác du lịch. Việc giới hạn số lượng du khách tham quan mỗi ngày tại các điểm nhạy cảm về sinh thái như bãi đẻ trứng của rùa biển, rạn san hô hay rừng nguyên sinh là cần thiết để giảm áp lực lên môi trường tự nhiên. Ngoài ra, cần thiết lập các cơ chế kiểm soát chặt chẽ việc xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch, đảm bảo các công trình mới không gây tác động tiêu cực đến hệ sinh thái.
Thứ hai, đẩy mạnh các giải pháp bảo vệ môi trường, đặc biệt trong việc xử lý rác thải và nước thải. Chính quyền địa phương và Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo cần triển khai các chương trình thu gom và phân loại rác hiệu quả, khuyến khích sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường. Du khách cũng cần được yêu cầu tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường, như không xả rác bừa bãi, không sử dụng túi nylon hay chai nhựa dùng một lần. Ngoài ra, các khu nghỉ dưỡng và cơ sở lưu trú cần áp dụng các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường, như sử dụng năng lượng tái tạo, tiết kiệm nước và xử lý chất thải theo tiêu chuẩn xanh.
Một giải pháp quan trọng khác là phát triển các sản phẩm du lịch sinh thái có trách nhiệm. Thay vì tập trung vào khai thác số lượng lớn du khách, cần hướng tới mô hình du lịch chất lượng cao, trong đó khách du lịch được trải nghiệm các hoạt động có giá trị về giáo dục môi trường và bảo tồn thiên nhiên. Các chương trình du lịch trải nghiệm như lặn biển kết hợp trồng san hô, tham gia bảo vệ rùa biển hay trekking có hướng dẫn viên chuyên nghiệp sẽ giúp nâng cao nhận thức của du khách về hệ sinh thái Côn Đảo.
Bên cạnh đó, việc đào tạo và nâng cao nhận thức cho cộng đồng địa phương cũng rất quan trọng. Người dân cần được trang bị kiến thức về du lịch sinh thái và bảo tồn thiên nhiên, từ đó có thể tham gia vào các hoạt động hướng dẫn du lịch hoặc cung cấp dịch vụ thân thiện với môi trường. Chính quyền địa phương có thể hỗ trợ các mô hình kinh doanh du lịch cộng đồng, trong đó người dân đóng vai trò chủ động trong việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và phát triển kinh tế bền vững.
Cuối cùng, cần đẩy mạnh hợp tác giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức bảo tồn thiên nhiên để tìm ra các giải pháp dài hạn. Việc áp dụng công nghệ trong quản lý du lịch, như hệ thống giám sát rùa biển bằng GPS hay ứng dụng đặt vé điện tử giúp kiểm soát lượng khách, sẽ giúp nâng cao hiệu quả bảo tồn và quản lý du lịch tại Côn Đảo.
5. Kết luận
Phát triển du lịch sinh thái tại Vườn Quốc gia Côn Đảo đòi hỏi sự cân bằng giữa khai thác du lịch và bảo tồn thiên nhiên. Việc áp dụng các giải pháp bền vững, từ mô hình kinh tế tuần hoàn đến giáo dục cộng đồng, sẽ giúp Côn Đảo trở thành điểm đến du lịch sinh thái hấp dẫn, đồng thời bảo vệ được hệ sinh thái độc đáo của mình.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo (2024), "Báo cáo tổng kết công tác du lịch và thu phí tham quan năm 2024".
- UBND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu (2020), Quyết định số 1668/QĐ-UBND về phê duyệt Phương án quản lý rừng bền vững Vườn Quốc gia Côn Đảo đến năm 2030.
- UBND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu (2021), Quyết định số 3779/QĐ-UBND phê duyệt Đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí Vườn Quốc gia Côn Đảo giai đoạn 2021-2030.
- Nguyễn Thanh (2024), Lượng du khách đến Côn Đảo trong 9 tháng đầu năm 2024 tăng so với cùng kỳ, truy cập tại https://condao.com.vn/vi/news/Tin-tuc/luong-khach-den-con-dao-trong-9-thang-dau-nam-2024-tang-so-voi-cung-ky-2217.html?utm
Ecotourism development in Con Dao National Park: Current situation and future sustainability solutions
Le Thi Van Anh
Faculty of Tourism and Hospitality, University of Economics - Technology for Industries
Abstract:
Con Dao National Park, known for its diverse ecosystems and stunning natural landscapes, is emerging as a popular ecotourism destination. However, the rapid growth of tourism has raised significant challenges related to environmental protection and resource conservation. This study examines the current state of ecotourism in Con Dao National Park, identifies key challenges, and proposes strategic solutions to ensure its sustainable development while preserving the park’s ecological integrity.
Keywords: ecotourism, Con Dao National Park, conservation, sustainable development, environment.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 6 tháng 2 năm 2025]
