TÓM TẮT:
Phát triển bền vững là xu hướng tất yếu của tất cả các quốc gia và các doanh nghiệp trên thế giới và ở Việt Nam. Ngày nay, có rất nhiều công cụ và phương pháp để thúc đẩy các doanh nghiệp phát triển bền vững. Trong đó phải kể đến các công cụ quản lý môi trường, cụ thể là kế toán quản trị môi trường. Mục tiêu của bài viết là tổng hợp kinh nghiệm thực hiện kế toán quản trị môi trường của các doanh nghiệp dệt may trên thế giới và rút ra bài học cho các doanh nghiệp dệt may Việt Nam.
Từ khóa: kế toán quản trị môi trường, phát triển bền vững, dệt may, Việt Nam.
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh hiện nay, mục tiêu phát triển bền vững đòi hỏi mỗi doanh nghiệp ngoài thực hiện mục tiêu lợi nhuận còn phải đảm bảo lợi ích cho các bên liên quan như lợi ích cộng đồng, lợi ích môi trường và lợi ích xã hội. Môi trường đang trở thành vấn đề có tính thời sự toàn cầu. Theo Ủy ban Liên hợp quốc về phát triển bền vững (UNDSD, 2011), Kế toán quản trị môi trường (Environmental Management Accounting, gọi tắt là EMA) là việc nhận dạng, thu thập, phân tích và sử dụng 2 loại thông tin cho việc ra quyết định nội bộ, đó là: thông tin vật chất về việc sử dụng, luân chuyển và thải bỏ năng lượng, nước và nguyên vật liệu (bao gồm chất thải) và thông tin tiền tệ về các chi phí, lợi nhuận và tiết kiệm liên quan đến môi trường, nhằm đạt được mục tiêu phát triển bền vững. Mục tiêu của bài viết là làm rõ vai trò của kế toán quản trị môi trường tới sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp dệt may Việt Nam.
Môi trường được coi là vấn đề cốt lõi trong phát triển bền vững. Kế toán bền vững trở thành mục tiêu chính của các tổ chức thông qua phát triển hệ thống kế toán truyền thống, bao gồm việc phát triển kế toán quản trị (KTQT), trong đó bao gồm kế toán quản trị môi trường (EMA) (Schaltegger và cộng sự, 2006). EMA được xây dựng đầu tiên ở Na Uy, vào đầu thập kỷ 70 của thế kỷ XX. Cho đến nay, EMA được coi là công cụ kinh tế có nhiều tiện ích và được áp dụng rộng rãi tại các nước phát triển như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản và ngày càng có nhiều nước đang phát triển áp dụng, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, tùy thuộc vào mức độ phát triển và quy định của Chính phủ ở mỗi quốc gia, việc thực hành EMA ở mỗi quốc gia là khác nhau. Mục tiêu nghiên cứu của bài viết này là tổng quan sự hình thành phát triển của EMA và thực tiễn EMA, ở một số quốc gia phát triển trên thế giới. Trên cơ sở đó, chỉ ra những điểm tương đồng trong thực hành EMA ở Việt Nam với các quốc gia trên thế giới.
Giai đoạn định hướng phát triển nhanh của ngành Dệt may Việt Nam đã qua. Từ nay đến năm 2030, ngành Dệt may dần chuyển dần trọng tâm sang phát triển bền vững, kinh doanh tuần hoàn. Từ năm 2030 - 2045, phát triển hiệu quả, bền vững theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Một số doanh nghiệp sản xuất vải sợi có quy mô lớn hiện nay như: Công ty TNHH SX TM Vải sợi Bảo Lộc, Vải sợi Vitex Vina - Công ty TNHH Vitex Vina, Vải sợi Phúc Hảo - Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Phúc Hảo, Vải sợi Thiên Hà - Công ty TNHH Thương mại và Vải sợi Thiên Hà... Để tạo ra được vải sợi, phải sử dụng nhiều chất hóa học và trải qua rất nhiều công đoạn từ khai thác, sơ chế, kéo sợi, nhuộm, quá trình sản xuất của hầu hết các doanh nghiệp sản xuất vải sợi tiêu hao rất nhiều năng lượng, sử dụng nhiều hóa chất và thải ra ngoài môi trường chủ yếu là chất thải dạng lỏng. Chính vì vậy, việc sử dụng công cụ kế toán quản trị môi trường giúp các doanh nghiệp giảm phát thải ra môi trường và có quy trình sản xuất xanh hóa.
2. Kinh nghiệm áp dụng kế toán quản trị môi trường tại một số doanh nghiệp dệt may trên thế giới
Ngành dệt may toàn cầu đang đứng trước thách thức chung về biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường gây ra bởi hoạt động sản xuất của ngành, làm sao để duy trì lợi nhuận kinh doanh vừa tạo ra giá trị bền vững với môi trường đang là bài toán khó. Thông qua áp dụng EMA, các doanh nghiệp dệt may sau đây đã tìm được câu trả lời cho thách thức này.
(i) Kinh nghiệm áp dụng EMA của UNIQLO
UNIQLO là một trong những doanh nghiệp sản xuất, phân phối hàng dệt may lớn nhất Nhật Bản. Xuất phát điểm từ một cửa hàng gia đình tại tỉnh Ube chuyên phân phối quần áo thể thao nhập khẩu từ Hoa Kỳ và châu Âu, UNIQLO đã vươn tầm trở thành môt trong những nhà bán lẻ thời trang hàng đầu thế giới. Trong bối cảnh thời trang nhanh (fast-fashion) dần xâm lấn và được ưa chuộng do giá thành rẻ và dễ thay thế, nhiều doanh nghiệp may mặc đã chạy đua sản xuất hàng loạt các sản phẩm may mặc “ăn liền”, bất chấp những hạn chế về chất lượng và tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường. Đối mặt với thực trạng này, thay vì đi theo xu hướng, UNIQLO chọn một chiến lược phát triển mang đậm triết lý về giá trị bền vững với phong cách Lifewear (Thời trang gắn liền với cuộc sống).
Một trong những nguyên tắc hoạt động cốt lõi của UNIQLO là mang lại những giá trị tích cực cho xã hội. UNIQLO công bố các báo cáo bền vững (Sustainability Report) hàng năm trên trang web chính của mình, nhằm đưa đến cho công chúng cái nhìn tổng quát về các hoạt động kinh doanh của hãng và các vấn đề xã hội, môi trường đi kèm. Trách nhiệm của các nhãn hàng dệt may giờ đây trở thành một thước đo, yếu tố quan trọng tác động đến nhu cầu tiêu dùng của khách hàng. Nhận thức được vấn đề này từ rất sớm, UNIQLO đã thực hiện chiến lược đổi mới toàn diện trong cả quy trình sản xuất và nghiên cứu sản phẩm mới. Doanh nghiệp này tiến hành đổi mới công nghệ trong khâu sản xuất với các phương thức sản xuất xanh, như: BlueCycle (sử dụng đá sinh thái và công nghệ ozon nhằm giảm tiêu thụ nước trong sản xuất, thay thế đá nhám bằng tia laser), Fast-Retailing (chỉ sản xuất và phân phối đủ lượng quần áo theo nhu cầu khách hàng). Nhờ đó, trong năm 2020, doanh nghiệp giảm được 15% lượng nước, 10% khí thải nhà kính trong quá trình sản xuất, bày bán sản phẩm, đồng thời tạo ra môi trường làm việc an toàn cho nhân viên. Bên cạnh đó, UNIQLO đã nghiên cứu giải quyết khá sớm bài toán tái chế rác thải. Thông qua chương trình RE.UNIQLO được thực hiện từ năm 2006, DN đã thu gom lượng lớn quần áo cũ đã qua sử dụng của khách hàng để tái chế và sản xuất các sản phẩm mới. Về khía cạnh đổi mới sản phẩm xanh, cuối năm 2019, UNIQLO tạo ra cuộc cách mạng trong ngành Dệt may, khi công bố những chiếc áo polo nam chuyên dụng cho hoạt động thể thao được làm từ vải DRY-EX - chất liệu được sản xuất từ chai nhựa tái chế. Trong bối cảnh rác thải nhựa trở thành nỗi lo toàn cầu, phá hủy nặng nề hệ sinh thái biển, UNIQLO là bước tiến mang tính bước ngoặt trong sử dụng nguyên liệu tái chế. Bên cạnh đó, năm 2020, UNIQLO đã cho ra mắt dòng sản phẩm cao cấp áo lông vũ - cũng được cam kết sản xuất từ nguyên liệu có thể tái chế 100%.
Như vậy, đối với doanh nghiệp này, quá trình áp dụng EMA thực sự có hiệu quả, các thông tin môi trường đều được hãng công khai minh bạch, đáp ứng mọi yêu cầu khắt khe về môi trường từ chính phủ Nhật Bản. Trong năm tài chính 2021, doanh thu UNIQLO chạm mốc 2.100 tỷ yên (18 tỷ USD), đồng thời ghi nhận lợi nhuận ròng đạt 169 tỷ yên - tương đương 1,4 tỷ USD, tăng 88%. Lợi nhuận ròng của hãng được dự tính sẽ tăng 3% đạt 175 tỷ yên (1,54 tỷ USD) trong năm tài chính 2022. Rõ ràng, với chiến lược phát triển bền vững mặc dù có thể phải bỏ ra chi phí môi trường đáng kể qua các hoạt động hướng tới môi trường nhưng hiệu quả doanh thu của UNIQLO vẫn đạt mức kỷ lục trong năm qua, đây là minh chứng rõ nét về vai trò của EMA trong nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp, cụ thể là với ngành Dệt may.
(ii) Kinh nghiệm áp dụng EMA của Adidas
Trang phục thể thao là nhóm sản phẩm rất được ưa thích vì gọn nhẹ, thoải mái, thích hợp cho hoạt động thể chất mà cũng không kém phần thời trang. Cùng với Nike, Adidas đã chiếm lĩnh phần lớn thị phần quần áo, phụ kiện thể thao trên toàn cầu. Cũng như bất cứ doanh nghiệp dệt may nào trên thế giới, Adidas cũng đối mặt với vấn đề môi trường. Với các sản phẩm chiến lược là quần áo thể thao, Adidas kêu gọi sự rèn luyện, phát triển thể chất vì sức khỏe cộng đồng. Hãng thời trang đến từ nước Đức này cũng đề cao vấn đề phát triển bền vững như một trong những mục tiêu phát triển cốt lõi của mình.
Bắt đầu từ năm 2020 trong các báo cáo thường niên của mình, Adidas cũng xây dựng Báo cáo phát triển bền vững, trong đó tạo riêng một mục nhằm công bố các tác động đến môi trường trong quá trình hoạt động kinh doanh. Ngay đầu báo cáo, Adidas thể hiện quan điểm của mình: “Quản lý các tác động môi trường tại các địa điểm của chúng tôi và trong toàn bộ chuỗi giá trị là trọng tâm chính trong công việc của chúng tôi”. Để đạt được các cam kết về môi trường bao gồm giảm 30% lượng khí thải các-bon và loại bỏ các nồi hơi đốt bằng than, Adidas nghiên cứu và phát triển một công cụ tính toán đặc biệt ‘Environmental Footprint Tool” nhằm giám sát, đo lường các tác động môi trường của doanh nghiêp trong toàn bộ chuỗi giá trị, bao gồm các giai đoạn: từ khai thác, sản xuất chế biến nguyên liệu, lắp ráp sản phẩm, hoạt động hậu cần, đến xử lý sản phẩm đã qua sử dụng. Có thể coi công cụ tính toán mà Adidas sử dụng như một sản phẩm của EMA với khả năng ghi nhận, tích hợp và phân tích các tác động môi trường nhằm đưa ra các quyết định kinh doanh dựa trên thực tế. Adidas cũng công bố các cam kết bổ sung về môi trường, bao gồm cắt giảm 40% lượng nước tiêu thụ vào năm 2025 và đạt tỷ lệ phân loại rác thải cuối năm 2021 là 93% thông qua đổi mới công nghệ.
Trong lĩnh vực nhuộm, Adidas ứng dụng công nghệ nhuộm khô (Dry-dye) không sử dụng nước, giảm tiêu thụ 50% hóa chất và 50% năng lượng so với quy trình nhuộm thông thường. Dựa trên cơ chế nén khí CO2, thuốc nhuộm được bơm vào vải, sau đó thuốc ngưng tụ và tách ra khỏi khí. Do đó, lượng CO2 được sử dụng là an toàn và có thể tái chế. Công nghệ này được Adidas ứng dụng từ năm 2012 và sau 2 năm ứng dụng, doanh nghiệp tiết kiệm được hơn 100 lít nước. Về sản phẩm Adidas đang sử dụng, phần lớn nguyên liệu tái chế và bông bền vững, trong tương lai, doanh nghiệp hướng tới ứng dụng rộng rãi các vật liệu sáng tạo như tổng hợp dựa trên sinh học và vật liệu tự nhiên được trồng bền vững hơn. Hiện nay, các chất liệu này đang được sử dụng ở quy mô nhỏ. Doanh nghiệp cũng tập trung phát triển các sản phẩm có khả năng tái chế tối đa qua chiến dịch Made to be Remade. Để thể hiện cam kết của mình trong việc thực hiện chiến dịch năm 2021, Adidas đã tung ra mẫu giày Ultraboost với 4 dòng sản phẩm được sản xuất từ rác thải nhựa, lưới đánh cá trôi dạt trên các bãi biển.
Về hiệu quả kinh doanh, Adidas cho biết, doanh thu năm 2021 của doanh nghiệp này tăng 15,2% lên 23,3 tỷ USD và hướng tới tăng trưởng từ 11-13% vào cuối năm nay.
Thông qua kinh nghiệm áp dụng EMA của hai doanh nghiệp may mặc hàng đầu thế giới là Adidas và UNIQLO, có thể nhận thấy sự đề cao yếu tố môi trường, thiết lập hệ thống thông tin EMA cả về tiền tệ lẫn vật lý một cách chặt chẽ và toàn diện. Tuy nhiên, hai doanh nghiệp này có chuỗi sản xuất, cung ứng toàn diện và là những doanh nghiệp có tiềm lực tài chính mạnh mẽ, cùng với lý thuyết EMA tại Nhật Bản và châu Âu đã được nghiên cứu, phát triển và ứng dụng vào các doanh nghiệp sản xuất từ rất lâu. Trong khi đó, phần lớn doanh nghiệp dệt may tại Việt Nam lại có quy mô sản xuất nhỏ và vừa, nguồn lực tài chính có hạn, đồng thời mới chỉ thực hiện 1 giai đoạn sản xuất gia công, chưa thể hoàn thiện khép kín thành phẩm, cũng như xây dựng được chuỗi cung ứng. Từ kết quả nghiên cứu thu được, tiếp thu kinh nghiệm áp dụng EMA tại các doanh nghiệp dệt may lớn trên thế giới, đồng thời nhận thấy rõ những hạn chế của ngành May mặc trong nước, bài nghiên cứu đưa ra một số khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng EMA tại các doanh nghiệp dệt may Việt Nam.
3. Bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp dệt may Việt Nam
Ngành Dệt may là một trong ngành kinh tế mũi nhọn, chủ lực của Việt Nam với những con số ấn tượng về kim ngạch xuất khẩu: năm 2020 là 29,81 tỷ USD, năm 2021 là 40,4 tỷ USD, giúp hơn 3 triệu người có công ăn việc làm. Xu hướng tập trung phát triển ngành Dệt may sẽ còn tiếp tục trong nhiều năm tới, mang lại lợi ích kinh tế - xã hội to lớn. Tuy nhiên, đi cùng với đó là những tác động không nhỏ đến môi trường. Vì vậy, những định hướng rõ ràng giúp điều hòa vấn đề môi trường với phát triển kinh tế - xã hội như: tạo môi trường lao động tốt, thúc đẩy quy trình sản xuất thiên thiện với môi trường, phát triển sản phẩm xanh,... cần được xem xét áp dụng. EMA trong các doanh nghiệp dệt may cũng cần phải được quan tâm, các thông tin môi trường kịp thời, giúp doanh nghiệp giảm bớt chi phí sản xuất, năng lượng thất thoát trong quá trình hoạt động, góp phần vào sự phát triển chung của ngành.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Schaltegger, S., Gibassier D. and Zvezdov D. (2013), “Is environmental management accounting a discipline? A bibliometric literature review”, Meditari Accountancy Research, 21(1), 4-31.
- Kim, J. D. (2002), “A guideline for measurement and reporting of environmental costs”, in Bennett, M., Bouma, J. J. and Wolters, T. (Ed.), Environmental Management Accounting: Informational and Institutional Developments, Kluwer, Dordrecht, 51- 65.
- Burritt, R., Hahn, T. and Schaltegger, S. (2002), “Towards a comprehensive framework for environmental management accounting: links between business actors and environmental management accounting tools”, Australian Accounting Review, 12 (2), 39-50.
- Burritt, R. L. (2004), “Environmental management accounting: roadblocks on the way to the green and pleasant land”, Business Strategy and the Environment, 1313-
- Doody, H. (2010), Environmental sustainability: tools and techniques, The Society of Management Accountants of Canada, the American Institute of Certified Public Accountants and the Chartered Institute of Management Accountants. Truy cập tại: https://www.cimaglobal.com/Documents/Thought_leadership_docs/MAGs/Environmental%20Sustainability%20-%20English%20Final%20Nov%2019.pdf
- Henri, J. and Journeault, M. (2010), “Eco-control: the influence of management control systems on environmental and economic performance”, Accounting, Organisations and Society, 35, 63-80.
Experiences of textile enterprises in the world in implementing the environmental management accounting and lessons learnt for Vietnamese textile and garment enterprises
Ph.D Phan Thi Thu Hien
Faculty of Accounting - Auditing, Foreign Trade University
Abstract:
Sustainable development is an inevitable trend of all countries and businesses in the world. There are many tools and methods to promote the sustainable development of businesses. In which, the environmental management accounting is considered an effective tool. This paper is to summarize experiences of textile enterprises in the world in implementing the environmental management accounting and draw lessons for Vietnamese textile and garment enterprises.
Keywords: environmental management accounting, sustainable development, textile, Vietnam.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 4 tháng 2 năm 2023]
